ساماندهی ارز با ابزار بورس
گروه بورس کالا – حمزه بهادیوند چگینی: عرضه اوراق گواهی ارزی در بورس اوراق، آخرین خبری است که در رابطه با بورس ارز منتشر شده است. در نقطه صفر به نظر می‌رسد این اقدام تنها برای آن است که بورس اوراق از ریسک نقدینگی که اخیرا به شدت با آن دست و پنجه نرم کرده خلاص شود.
گروه بورس کالا - حمزه بهادیوند چگینی: عرضه اوراق گواهی ارزی در بورس اوراق، آخرین خبری است که در رابطه با بورس ارز منتشر شده است. در نقطه صفر به نظر می‌رسد این اقدام تنها برای آن است که بورس اوراق از ریسک نقدینگی که اخیرا به شدت با آن دست و پنجه نرم کرده خلاص شود.
به هر حال این اقدام در حکم ورود ابزاری جدید به بورس برای سرمایه‌گذارانی است که به دنبال تنوع سرمایه‌گذاری‌ها و هدایت نقدینگی‌های خود هستند و باید گفت این منطق ناجی بازار ارز نخواهد بود. با نگاهی به آمارهای قیمت دلار در بازار تهران در یک ماه گذشته می‌بینیم که دلار به طور متوسط به قیمت 1933 تومان معامله شده است که این قیمت در مقایسه با ماه قبل از آن با 2/5 درصد رشد مواجه بوده و در مقایسه با سال قبل با 11 درصد رشد مواجه است. با نگاهی به روند قیمت دلار در بازار آزاد می‌توان به راحتی این نکته را دید که قیمت ارز در کشور ما از نوسان بالایی برخوردار است و این موضوع در یک روند بلندمدت علاوه بر تاثیراتی که بر اقتصاد کلان کشور بر جای می‌گذارد مانع از تحقق تصمیمات فعالان اقتصادی می‌شود. در حال حاضر تغییرات شدید نرخ ارز اجازه برنامهریزی بلندمدت و حتی میان مدت را از سرمایه‌گذاران می‌گیرد و این نوسانات از بازار ارز دور نخواهند شد، مگر در سایه یک بورس ارز قدرتمند و البته قانون مدار.
بررسی آثار این نوسانات موضوعی نیست که بخواهیم در این مقال به آن بپردازیم، اما در اینجا باید به این نکته اشاره کنیم که درمان نوسانات ناشی از قیمت ارز که عمدتا آنی است، مشکلی است که بدون تمرکز بازارها و استفاده از روش‌های تعیین قیمت استاندارد و منطبق بر متدهای دقیق جهانی عملی نیست. اما در شرایط کنونی بهتر بود قیمت ارز بر مبنای اصولی تعیین شود که در همه جای جهان یکسان است و آن عرضه ارز - نه صرف عرضه گواهی‌های ارزی ناشی از صادرات - در بورس است. البته مشکلات شرعی موجود در این مسیر نیز باید مورد بررسی قرار گرفته و برطرف شوند تا ورود ارز به بازار با مشکلات فقهی مواجه نشود.
عرضه ارز در بورس (ترجیحا به آن دلیل که ارز نوعی کالا محسوب می‌شود و تابع عرضه و تقاضا است باید قیمت آن در بورس کالا تعیین شود تا بتوان از ظرفیت‌های بازارهای آتی نیز برای تعیین قیمت‌های آن استفاده کرد) یکی از راه‌های مطمئن در مقایسه با روش‌های کنونی برای کاهش ریسک‌های موجود است. به هر حال باید بپذیریم که تنها تعیین قیمت ارز نیست که در حال حاضر مساله است، بلکه ارز به عنوان یک ابزار سرمایه‌گذاری در کشور ما شناخته شده و همین موضوع باعث بروز بسیاری از نابسامانی‌ها است، چرا که ما از بازار متمرکزی برای ساماندهی این خرید و فروش‌ها برخوردار نیستیم.
اما آیا مشکل با راه اندازی یک بورس ارز برطرف می‌شود؟ متاسفانه باید گفت خیر، زیرا اولا هنوز تعریف مشخصی از این بازار وجود ندارد و ثانیا اگر قرار باشد بورس ارز محلی برای تلاقی گواهی‌های ارزی عرضه شده توسط صادرکنندگان و تقاضای واردکنندگان باشد، قیمت ارز به روشی منطقی تعیین نخواهد شد، زیرا عرضه ارز به صورت غالب توسط بانک مرکزی و از محل فروش نفت صورت می‌گیرد و سهم سایر روش‌ها (صادرات غیرنفتی و ارز مسافران) چندان قابل ذکر نیست و نمی‌تواند نیاز واردات را پاسخ بدهد و این شکاف روز به روز قیمت را بالاتر خواهد برد.
خلأ ناشی از حضور بانک مرکزی باید برطرف گردد و این بانک به عنوان یک مرجع اصلی عرضه‌کننده، قیمت‌ها را تعدیل کند. شاید این سوال مطرح شود که شرایط کنونی نیز به همین منوال است؛ اما فراموش نکنیم که اصل ارائه یک کالا در بازاری به نام بورس، شفافیت است و لااقل در شرایط جدید می‌توان عرضه‌کننده و تقاضا‌کننده را به صورت شفاف شناسایی کرد و این امر رقابت را در بازار تشدید می‌کند و از انحصارات و رانت‌های موجود تا حدی جلوگیری می‌کند. به علاوه اینکه در حال حاضر کشور ما با مشکلاتی از ناحیه حجم عرضه و تقاضای ارز مواجه است که تابع روابط اقتصادی
معینی نیست.
حال قرار است گواهی ارزی در بورس اوراق ارائه شود؛ در حالی که عرضه ارز در بورس کالا می‌توانست اصلاح بلندمدت‌تری نسبت به شیوه کنونی آن محسوب شود. قرار است گواهی ارزی جایگزین قراردادهای آتی شود؛ اما از آنجا که قراردادهای آتی در بورس کالا اساسا برای آن است که ریسک‌های ناشی از شرایط پیش‌بینی نشده را شناسایی کند، این روش به صورتی جامع توانایی آن را دارد که قیمت‌ها برای آینده معین باشد.
مضاف بر آنکه این روش بازار را مانند سکه به سمت و سوی عاقلانه‌ای پیش می‌برد و معاملات را تابع قوانین بورس (مانند تابعیت دامنه نوسانات قیمت یا کنترل زیان و سود معامله) می‌کند؛ موضوعی که در حال حاضر وجود ندارد.
آسیب شناسی ارزی ایران
به همان دلیل که بخش اعظمی از عرضه ارز در ایران را بانک مرکزی بر عهده دارد منطق رقابتی بازار ارز به هر شکل آن زیر سوال می‌رود؛ چراکه تغییر در میزان فروش این عرضه‌کننده شبه انحصاری و البته بزرگ به بر هم زدن تعادل بازار می‌انجامد و قیمت‌ها را ناگهان افزایش می‌دهد؛ در حالی که بورس ارز و به خصوص اثرات ناشی از قراردادهای آتی در این بازار می‌توانست دخالت‌های بانک مرکزی را کاهش دهد و زمینه‌های رقابت را توسعه بخشد و با ایجاد یک منطق علمی بین نرخ‌های بازاری و مرجع، سیاست‌های ارزی بانک مرکزی را در راستای دستیابی به یک نرخ پایدار و معین سوق دهد و از روش‌های کنونی غیرمتمرکز جلوگیری به عمل آورد.
در حال حاضر بازار ارز از چند مشکل اساسی رنج می‌برد که مهم‌ترین آنها
عبارت‌اند از:
1) نوسانات شدید ارزی در کشور و اثرات منفی آن بر دید سرمایه‌گذاران
۲) انحصار بانک مرکزی در عرضه ارز و انقباض و انبساط عرضه بر اساس سیاست‌های آنی در بازار
3) واسطه‌گری در بازار ارز و ایجاد حباب صوری در بازار با استفاده از ضعف‌های ناشی از عملکرد بانک مرکزی در عرضه به موقع و علمی ارز در بازار
۴) نامشخص بودن تقاضا و عدم تخصیص صحیح ارز مورد نیاز بازار
5) سردرگمی متقاضیان ارز (خصوصا واردکنندگان و تولیدکنندگان) در بازارهای رسمی و غیررسمی.
در حال حاضر در نبود ساز و کاری درست در بازار مشخص نیست قیمت تعادلی ارز در چه نقطه‌ای قرار دارد. اکنون نه می‌توان به نرخ مرجع بانک مرکزی به عنوان نرخی منطقی نگاه کرد و نه می‌توان از اثرات ناشی از نرخ‌های بازار بر اقتصاد غافل شد. حتی منافع ناشی از اختلاف قیمت ارز دولتی و آزاد به ایجاد رانتی در اقتصاد ایران منجر شده است که اثرات این رانت با ایجاد اثر تشدیدی در تقاضا توانسته بازار را با چالش مواجه سازد؛ در حالی که با حضور یک بورس فعال ارز می‌توان با مدیریت لحظه‌ای بازار در یک برهه زمانی مشخص، عرضه و تقاضا را کنترل کرد که اثر این نظارت و تدبیر در میان مدت علاوه بر تعیین قیمت تعادلی ارز بر اساس منطق بازار، جلوگیری از نوسانات
ارزی است. بورس ارز و قراردادهای مبتنی بر ابزارهای توسعه یافته آن (بازار نقدی، سلف، اختیار معامله و آتی) که تجربه‌های آن در بورس ما کم نیست قادر است تا حدی مشکلات موجود را در بازار ارز کاهش دهد؛ هر چند در حال حاضر به دلیل بروز برخی مشکلات در منابع ارزی کشور (مانند کاهش درآمدهای ناشی از صادرات نفت) توان بانک مرکزی برای تامین تقاضای قابل توجه ارز تحلیل رفته است؛ اما هنوز هم می‌توان امیدوار بود که بورس ارز قادر به ایجاد توازن بین بازار ارز رسمی و غیررسمی باشد. البته تهدیدهای بورس ارز هم مانند سایر بازارها کم نیستند؛ هر چند به تدریج با تدوین قوانین و مقررات و به‌روزرسانی قوانین موجود می‌توان تا حدی مانع از بروز مشکلاتی همچون احتکار، سفته بازی، تبانی و غیره شد.
کلیات راه‌اندازی بورس ارز تصویب شد
سخنگوی اقتصادی دولت از تصویب کلیات راه‌اندازی بورس ارز در جلسه ویژه چهارشنبه شب در بانک مرکزی خبر داد و گفت: اگر مانع خاصی پیش نیاید، در ماه جاری معاملات گواهی ارزی در بورس راه می‌افتد. به گزارش خبرنگار مهر، سید شمس‌الدین حسینی درباره نتایج جلسه ویژه چهارشنبه در بانک مرکزی به خبرنگاران گفت: در این جلسه که در بانک مرکزی با حضور وزرای اقتصاد، صنعت و کشاورزی، رییس کل بانک مرکزی، رییس سازمان بورس، معاون برنامهریزی و نظارت راهبردی ریاست‌جمهوری و برخی از روسای کمیسیون‌های مجلس برگزار شد، راه‌اندازی معاملات گواهی ارزی با پیشنهاد شورای عالی بورس مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
وی افزود: در جلسه چهارشنبه شب در بانک مرکزی در نهایت این موضوع مورد توافق قرار گرفت و تصویب کردیم در آینده نزدیک معاملات گواهی ارزی را در بورس راه‌اندازی کنیم.
حسینی اعلام کرد: بر همین اساس، کمیته‌ای مرکب از بانک مرکزی، سازمان توسعه تجارت، گمرک جمهوری اسلامی ایران و سازمان بورس تشکیل شد تا جزئیات کار را پیش‌بینی کنند، ضمن اینکه در آینده نزدیک که انشاءالله مرداد ماه خواهد بود، اگر مانع خاصی پیش نیاید، معاملات گواهی ارزی راه‌اندازی می‌شود.
سخنگوی اقتصادی دولت در عین حال گفت: همان طور که بارها اعلام کردیم، واقعیت امر این است که شکاف زیاد بین نرخ مرجع و نرخ بازار آزاد رانت‌زا و مفسده ساز است و ما نمی‌توانیم اقتصاد ایران را به تلاطمات ارزی بسپاریم، ضمن اینکه لازمه مقابله با این کار یک طراحی جدید است که ضمن به رسمیت شناختن ساز و کار بازار عوامل غیر‌اقتصادی در بازار را مدیریت کند.
حسینی در خصوص ویژگی‌های این بازار خبر داد: صادرکنندگان غیرنفتی، بانک مرکزی و سرمایه‌گذاران خارجی می‌توانند در این بازار به عنوان عرضه کننده ارز خود در بورس حاضر شوند.
وی با بیان اینکه آن بخش از نیازهای ارزی که امروز در قالب ارز مرجع تامین نمی‌شود، در این بازار پاسخ داده خواهد شد، خاطرنشان کرد: با ایجاد این بازار سعی می‌کنیم بازار غیررسمی و موازی را به این سمت هدایت کنیم، در همین حال، راهکارهای لازم برای پیشگیری از سفته بازی ارز پیش‌بینی شده است.
حسینی اظهار کرد: همچنین افرادی که نیاز به ارز برای تجارت با ثبت سفارش و ارز خدماتی همانند ارز مسافرتی دارند، می‌توانند با ساز و کار پیش‌بینی شده، ارز مورد نیاز خود را تامین کنند، ضمن اینکه با راه‌اندازی این بازار، آن بخش از نیازهای ارزی که از طریق ارز مرجع تامین نمی‌شود، به صورت مناسبی تامین خواهد شد.
سخنگوی اقتصادی دولت با اشاره به اینکه امروز در بازار ارز دو نرخ وجود دارد، تصریح کرد: تلاش می‌شود با راه‌اندازی معاملات گواهی ارزی، بازار غیررسمی جمع شود، البته پیش‌بینی‌های لازم برای جلوگیری از سفته‌بازی در آن نیز انجام شده است.
وی با بیان اینکه بازار ارز کشور مستقل از عرضه و تقاضا تحت تاثیر دو عامل است، گفت: از یکسو محدودیت‌های ایجاد شده برای مبادلات پولی و از سوی دیگر فضا سازی‌های روانی و رسانه‌ای خارجی، بازار ارز را تحت تاثیر قرار می‌دهند که ایران باید برای این مشکلات تدابیر لازم را انجام دهد.
ارسال نظر