اگر خواهان حضور سرمایه‌گذاران خارجی در بازار سرمایه ایران و ورود نقدینگی به بازار از این طریق هستیم، باید به دنبال راه‌اندازی و توسعه ابزارهای مشتقه برای ارز باشیم. نبود بازار مشتقه ارزی منجر به افت بالای سرمایه‌گذاری خارجی در ایران می‌شود.به گزارش «ایسنا» پس از به سرانجام رسیدن ماراتن نشست‌های گروه ۱+۵ و ایران در روز ۲۳ تیر سال ۱۳۹۴ و امضای برجام، موج امیدواری درخصوص باز شدن راه ورود سرمایه‌گذاران خارجی به ایران ایجاد شد و به تبع آن هیات‌های خارجی یکی پس از دیگری برای مذاکره با بخش دولتی و خصوصی، راهی کشورمان شدند. اما با وجود گذشت بیش از یک سال و نیم از روز امضای برجام، هنوز حجم سرمایه‌های خارجی در اقتصاد ایران قابل لمس نیست.کارشناسان در این زمینه یک فرمول ساده بیان می‌کنند و آن این است که اقتصاد ایران برای خارجی‌ها جذابیت دارد، اما «امنیت» و «سهولت» ندارد. به این ترتیب مواردی چون رویه سخت احراز هویت سرمایه‌گذاران خارجی مطابق قانون مبارزه با پولشویی، عدم امکان افتتاح حساب بانکی برای خارجیان، نوسان نرخ ارز، ارتباط ضعیف با نهادهای معتبر بین‌المللی، عدم اجرای استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی و حسابرسی مستقل و نبود ابزاری برای پوشش ریسک از پیش‌نیازهای ورود سرمایه‌گذاران خارجی به ایران به شمار می‌روند.

در این میان، نوسان نرخ ارز و نبود ابزارهای پوشش ریسک دو فاکتور مهم در نااطمینانی خارجی‌ها به اقتصاد ایران است که تحقق ابزاری برای پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز در تبصره ۳ ماده ۲۰ قانون رفع موانع تولید و همچنین مصوبه شورای عالی بورس درخصوص راه‌اندازی بازار آتی ارز پیش‌بینی شده است. این در حالی بوده که اکنون مقدمات و زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری ایجاد بازار مشتقه ارزی در بورس کالای ایران فراهم شده که البته بانک مرکزی به‌عنوان متولی بازار ارز کشور نیز ضمن اعلام موافقت، اما راه‌اندازی این بازار را به پس از یکسان‌سازی نرخ ارز موکول کرده است.در همین زمینه حامد فلاح‌جوشقانی، یکی از کارشناسان بازار سرمایه به مسائل و مزایای بازار مشتقه ارزی پرداخته که متن گفت‌وگو با وی را در ادامه ملاحظه می‌کنید.

چند وقتی است بازار مشتقه ارز بر سر زبان‌ها افتاده، آیا راه‌اندازی این بازار تاثیری بر روند ورود سرمایه‌گذاران خارجی به اقتصاد ایران خواهد داشت؟

به‌طور کلی، ابزارهای مشتقه روی دارایی‌هایی به وجود می‌آیند که آن دارایی به‌صورت فیزیکی موجود بوده تا به پشتوانه آن دارایی، این ابزار شکل گیرند. بنابراین، با توجه به حساسیت و سابقه نوسانات شدید نرخ ارز در اقتصاد ایران طی سال‌های اخیر، نبود ابزاری به منظور پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز و به دنبال آن ناتوانی در جذب سرمایه‌گذاران خارجی، کاملا حس می‌شود.به‌طور معمول، سرمایه‌گذار هنگام سرمایه‌گذاری در یک بازار، تنها باید ریسک نوسانات صنعتی که به آن ورود کرده را بپذیرد. این در حالی است که اگر ابزاری برای پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز وجود نداشته باشد، سرمایه‌گذار خارجی علاوه بر ریسک نوسانات آن صنعت، ریسک نوسانات نرخ ارز را هم متحمل می‌شود. به این ترتیب، نداشتن چنین ابزاری در بازار ایران تبدیل به یکی از مهم‌ترین‌ دلایل حضور کمرنگ سرمایه‌گذاران خارجی شده است. در واقع، اگر خواهان حضور سرمایه‌گذاران خارجی در بازار سرمایه ایران و ورود نقدینگی به بازار از این طریق هستیم، باید به دنبال راه‌اندازی و توسعه ابزارهای مشتقه برای ارز باشیم که قراردادهای آتی و اختیار معامله از اهمیت بالایی در این زمینه برخوردار هستند. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که ایجاد بازار مشتقه ارزی به ویژه با توجه به نوسانات نرخ ارز در ماه‌های اخیر، اهمیت بالایی برای دادن اطمینان خاطر به فعالان اقتصادی داخلی و سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به اقتصاد ما دارد.با توجه به تمام موارد گفته شده می‌توان نتیجه گرفت که نبود بازار مشتقه ارزی به افت بالای سرمایه‌گذاری خارجی در ایران منجر می‌شود. همچنین ایجاد نشدن این بازار و نبود ابزارهای مشتقه، یک ریسک سیستماتیک و زیرساختی را در اقتصاد ایران به وجود می‌آورد که در نگاه کلان مناسب ارزیابی نمی‌شود.

به نظر شما چرا بانک مرکزی تاکنون موضعی روشن در این خصوص ارائه نداده است؟

همان‌طور که ذکر شد، یکی از بزرگ‌ترین‌ معضلات اقتصاد ایران برای سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، نوسان نرخ ارز است که در این زمینه شورای عالی بورس به راه‌اندازی بازار مشتقه ارز در بورس کالا رای داده است. از سوی دیگر، هم اکنون سیستم‌های معاملاتی برای معاملات آتی ارز در بورس کالای ایران فراهم شده، اما بانک مرکزی تاکنون در این زمینه برنامه‌ای ارائه نکرده است. در اینجا باید علت اجرایی نشدن این طرح مورد بررسی قرار بگیرد، بانک مرکزی در نظر دارد با پیش‌بینی دوباره انتخاب روحانی به‌عنوان رئیس‌جمهوری کشورمان، در دولت بعد ابتدا ارز را تک‌نرخی کند و سپس مقدمات راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی را فراهم کند؛ در واقع، تک‌نرخی شدن یا یکسان‌سازی نرخ ارز از الزامات ایجاد بازار مشتقه ارزی است.

پس به نظر شما، پیش از راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی باید حتما ارز تک‌نرخی شود؟

به‌طور حتم تک‌نرخی شدن نرخ ارز براساس قیمت بازار و مکانیزم عرضه و تقاضا از اولویت‌های شکل‌گیری بازار مشتقه ارزی است. معاملات فیوچرز یا آتی یکی از ابزارهای کالایی مشتقه کارآمد و آپشن از ابزارهای اوراقی مثبت بسیار مهم است، این در حالی است که تا زمانی که قیمت ارز تک‌نرخی نشده، نمی‌توان از این دو ابزار با حداکثر کارآیی استفاده کرد. تک‌نرخی شدن ارز عواقبی چون بالا رفتن ریسک نوسانات قیمت ارز و به دنبال آن تورم و رفتارهای سوداگری فعالان بازار را به همراه دارد، اما در عین حال شکل‌گیری بازار مشتقه ارزی پس از تک‌نرخی شدن ارز می‌تواند، سازگاری سرمایه‌گذاران با این شرایط را فراهم کند و به مرور فعالان اقتصادی متوجه شوند که می‌توانند فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌شان را از خطر نوسانات شدید قیمت ارز، بیمه کنند.

بازار مشتقه ارزی چه منافعی برای سرمایه‌گذاران داخلی و واردکنندگان و صادرکنندگان دارد؟

وجود بازار مشتقه ارزی و حمایت‌های بانک مرکزی از آن، می‌تواند تاثیر بسزایی در کنترل روابط واردکنندگان و صادرکنندگان ایرانی با شرکت‌های خارجی داشته باشد. از سوی دیگر، واردکنندگان می‌توانند در بازار مشتقه ارزی و با استفاده از معاملات آتی، ریسک افزایش قیمت ارز مورد استفاده خود را برای واردات، پوشش دهند. این گروه با وجود بازار مشتقه ارزی می‌توانند، پیش‌بینی دقیق‌تری از میزان سود یا زیان خود در مدت مشخص داشته باشند. برای مثال واردکننده‌ای که قطعات وارد می‌کند، اگر بازار مشتقه ارزی وجود داشته باشد و از قوانین آن آگاه باشد، می‌تواند با استفاده از ابزارهای موجود در این بازار، ارز مورد نیاز برای خود را مدتی پیش از زمان واردات تهیه کند و موقعیت خرید خود را فارغ از نوسانات نرخ ارز به دست آورد. در واقع با استفاده از این بازار، وارد‌کنندگان سود و زیان خود را مشخص می‌کنند.همچنین با توجه به اینکه در ایران افت نرخ ارز چندانی نداریم و معمولا قیمت ارز رو به بالاست، صادرکنندگان خیال راحت‌تری دارند. با این حال، مزایای صادرکنندگان حضور در یک بازار شفاف است و این گروه می‌توانند در بازار مشتقه ارزی موقعیت‌های فروش مناسبی به دست آورند و ارزی که مدتی بعد به دست می‌آورند را به قیمت مشخص پیش‌فروش کنند.

با توجه به صحبت‌های شما درخصوص اهمیت تشکیل بازار ارز، اگر بخواهیم الزامات ورود سرمایه‌گذاران خارجی را به بازار ایران اولویت‌بندی کنیم، تشکیل بازار مشتقه ارزی در درجه چندم اهمیت قرار دارد؟

به‌طور حتم، تشکیل بازار مشتقه ارزی جزو پنج اولویت اصلی ورود سرمایه‌گذاران خارجی به بازار ایران ارزیابی می‌شود. برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی در وهله نخست نیاز به یک نظام بانکی قدرتمند است و در مراحل بعدی بهبود روابط بین‌المللی و سیاسی، رفع موانع قانونی و مقرراتی برای خارجی‌ها و ایجاد ابزارهای پوشش ریسک نیاز است. در پایان باید تاکید کنم که نوسان نرخ ارز به یک معضل بزرگ در اقتصاد ایران تبدیل شده، به‌طوری‌که فعالان اقتصادی همواره از نوسانات نرخ ارز رنج برده و جهش‌های ناگهانی قیمت ارز، تا سال‌ها بعد اثرات مخربی را به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند. به این ترتیب توصیه می‌شود، مسوولان مربوطه برای آنکه بتوانند از مزایای ورود این سرمایه‌گذاران خارجی بهره‌مند شوند، راه‌اندازی بازاری برای پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز را جدی بگیرند.