محمد حسین بابالو: پس از گذشت ۳ سال از آغاز زمان برنامه جامع و استراتژیک توسعه صنعت فولاد ایران، هم‌اکنون اولین گزارش رسمی از دستاوردهای و واقعیت‌های این صنعت در چارچوب برنامه‌ریزی کلی آن از طرف شرکت ملی فولاد ایران ارائه شده که در آن بخش دولتی مرتبط با صنعت فولاد با همکاری و مشاوره FIECO (شرکت مهندسی بین‌المللی فولاد تکنیک) به ارائه این گزارش پرداخته است. این برنامه که از سال ۲۰۱۴ میلادی و سال ۱۳۹۲ شمسی آغاز شده با هدف افزایش ظرفیت تولید فولاد خام ایران به ۵۵ میلیون تن در سال برنامه‌ریزی شده بود.

بر‌اساس این گزارش، هم‌اکنون ظرفیت اسمی تولید فولاد خام ایران رقمی نزدیک به ۷/ ۲۳ میلیون تن برآورد شده اما ظرفیت عملی آن بر مبنای تولید واقعی تا پایان ۲۰ مارس سال جاری به رقمی نزدیک به ۷/ ۱۶ میلیون تن رسیده است. در همین بازه زمانی، ظرفیت اسمی تولید مصنوعات فولادی در کشور چیزی نزدیک به ۱/ ۳۴ میلیون تن بوده، ولی به‌صورت واقعی و عملی شاهد تولید ۳/ ۱۵ میلیون تن انواع مصنوعات فولادی در بخش‌های مختلف آن بوده‌ایم. درصد استفاده از ظرفیت نصب شده برای تولید فولاد خام در این بازه زمانی چیزی نزدیک به ۷۰ درصد و برای مصنوعات فولادی نیز رقمی قریب به ۸/ ۴۴ درصد برآورد شده است.

کمبود گندله هنوز هم به‌عنوان یک چالش اصلی برای صنعت فولاد ایران خودنمایی می‌کند. هم‌اکنون ظرفیت اسمی تولید گندله در ایران رقمی نزدیک به ۷/ ۲۲ میلیون تن بوده که به نسبت مدت مشابه در سال قبل تنها یک میلیون تن به این میزان افزوده شده است. این در حالی است که ظرفیت تولید کنسانتره سنگ‌آهن هم‌اکنون به رقمی نزدیک به ۶/ ۴۳ میلیون تن افزایش یافته که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از افزایشی نزدیک به ۱۳ میلیون تن حکایت دارد. با توجه به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته باید تا ۹ سال آینده ظرفیت تولید گندله و سنگ آهن دانه‌بندی شده به رقمی نزدیک به ۸۸ میلیون تن برسد.

برآوردها نشان می‌دهد که مصرف مشهود و قطعی فولاد در کشور رقمی نزدیک به ۱۷ میلیون تن به‌شمار می‌آید، ولی پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که این میزان تا سال ۲۰۱۵ تقریبا دو برابر شده و به ۳۴ میلیون تن در سال بالغ شود. درخصوص رقم ۳۴ میلیون تن باید به این نکته نیز اشاره کرد که این پیش‌بینی به نسبت آخرین برآورد پیشین از کاهش ۱۰ میلیون تنی حکایت دارد اما هنوز در هدف‌گذاری تولید یعنی رقمی نزدیک به ۵۵ میلیون تن، تغییری حاصل نشده است. این رخداد به این معنی است که ۲۱ میلیون تن از این ظرفیت یعنی چیزی نزدیک به ۳۸ درصد از ظرفیت تولید در هر سال باید به صادرات اختصاص پیدا کند.

هم‌اکنون بسیاری از پروژه‌ها وجود دارند که به سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی بسیاری نیاز دارد تا بتوانند هدف‌گذاری ظرفیت تولید ۵۵ میلیون تنی را پوشش دهند که اهمیت بسیار زیادی برای این صنعت دارد. بخش دولتی ایران در زمینه فولاد و معادن هم‌اکنون قرار‌دادهای مهمی را برای سرمایه‌گذاری در این صنعت با شرکت‌هایی از کشورهای ایتالیا و کره‌جنوبی به امضا رسانده و امیدوار است که بتواند سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی برای این پروژه‌ها یا پروژه‌های مشابه را جذب کند.

بر اساس این گزارش، سایر چالش‌ها برای دستیابی به این هدف راهبردی یعنی رسیدن به ظرفیت تولید ۵۵ میلیون تن در سال، زیرساخت‌های مورد نیاز، تأمین آب گاز و انرژی مطرح شده است. برای رسیدن به این ظرفیت تولید ایران به ۲۹۸ میلیون مترمکعب آب در سال نیاز خواهد داشت هرچند که به‌صورت قابل‌توجهی طرح‌های فولادی در نزدیکی دریا و در سواحل جنوبی کشور برنامه‌ریزی و در حال احداث هستند. آب مورد‌نیاز باید از شیرین کردن آب دریا یا استفاده از پساب‌های شهری تأمین شود. طرح اصلی توسعه صنعت فولاد ایران بر پایه فرآیند تولید احیای مستقیم DRI یعنی استفاده از گاز طبیعی برای تولید فولاد خام قرار دارد که البته هم‌اکنون ۸۷/ ۵ میلیون مترمکعب گاز طبیعی در روز مصرف می‌کند و با توجه به برنامه‌ریزی‌های آتی و برای رسیدن به ظرفیت تولید ۵۵ میلیون تن در سال، این رقم به چیزی نزدیک به ۸/ ۹ میلیون مترمکعب در روز افزایش خواهد یافت. شاید این ارقام برای فولاد اعداد و آمارهای بسیار بزرگی باشد ولی با توجه به تولید بیش از ۶۰۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی در روز در سال گذشته و برآوردها برای افزایش این رقم به چیزی بیش از ۱۰۰۰ تا ۱۱۰۰ میلیون مترمکعب در سال‌های آینده تنها از پارس‌جنوبی، پتانسیل تولید فولاد بر پایه گاز طبیعی به‌صورت عملی وجود خواهد داشت.

البته باید به این نکته نیز اشاره داشت که برای تولید این حجم از فولاد خام، ایران به احداث ۳۶۰۰ کیلومتر خط آهن نیاز خواهد داشت. این نیاز تنها به تأمین ماده اولیه مربوط نبوده، بلکه برای تأمین سیستم‌های حمل و نقل به منظور صادرات فولاد نیز مورد محاسبه قرار گرفته است. این گزارش نشان می‌دهد که ذخایر برجای سنگ آهن ایران بدون احتساب مواد اولیه مورد نیاز تا سال ۲۰۳۵، رقمی نزدیک به ۷/ ۲ میلیارد تن است که نشان‌دهنده نیاز به اکتشاف ذخایر جدید نیز خواهد بود. در نهایت باید به این نکته نیز اشاره داشت که ذخایر برآوردی سنگ‌آهن (‌که احتمالا در آینده اکتشاف خواهد شد) که در این گزارش به آن اشاره شده، رقمی نزدیک به ۶/ ۴ میلیون تن خواهد بود، بنابراین ایران در آینده حتی ممکن است که به واردات سنگ آهن هم نیاز داشته باشد.