دنیای اقتصاد- زنجان - اسدالله قربان‌زاده: قدمت کفش در ایران به ۴۵۰۰ سال قبل برمی‌‌گردد. آن ‌وقت‌ها پاپوشی‌ در ایران استفاده می‌‌شد که به آن «غوشنگ» می‌گفتند. بعدها این پاپوش به اسم چارق تغییر شکل داد،که آثارش را در نقوش باقی مانده تخت جمشید می‌‌بینیم. در ابتدا کشاورزان از این نوع کفش‌ها که جنس آن از چرم بود، استفاده می‌کردند و تا هنگام عصر که در پا می‌ماند، خشک می‌شد. به همین منظور به لحاظ محکم بودن شب آن را در آب می‌انداختند و صبح می‌پوشیدند. در شهر زنجان نیز صنعت کفاشی از قرن یازدهم هجری رونق گرفت. این هنردستی در کنار چاقو و ملیله جزو صنایع دستی نام آشنای این کهن دیار است. این روزها به رغم اینکه برخی از مسوولان میراث استان فرهنگی استان از افقی روشن برای آینده هنر «چارق‌دوزی» این دیار صحبت می‌کنند، نبود متولی، بازارچه اختصاصی و مشکلات تامین مواد اولیه به چالشی بزرگ برای فعالان این هنردستی تبدیل شده است.

از سوی دیگر افزایش قیمت مواد اولیه کمرنگ شدن فعالیت شاگردان اساتید چارق‌دوزی زنجان را که اکثرا خانم هستند، در پی داشته است و آنها ترجیح می‌دهند با وضع موجود در منزل به قبول سفارش‌ها روی بیاورند، تا انتظار روزهای پر فروغ این هنر بومی و اصیل به رویایی

دست نیافتنی تبدیل شود.

صنعت چارق‌‌دوزی در زنجان با گذر زمان بسیار تغییر کرده و به مرور شکل ظاهری امروزی را به خود گرفته است. چارق قدیمی در این شهر، پا‌پوشی بدون پاشنه و از جنس چرم خام بوده که با بندهایی بلند به ساق پا بسته می‌شد و در روستاها بیشتر مورد استفاده چوپانان قرار می‌‌گرفت. اما مرور زمان موجب شده تا این هنردستی در دکور منازل جا بگیرد یا به کفش روفرشی زنان شهری تبدیل شود.

سرپرست میراث فرهنگی استان زنجان، نبود بازارچه اختصاصی صنایع دستی و صادرات چمدانی را از موانع پیش روی صنعت چارق‌دوزی زنجان دانست و در این باره گفت: نبود بازار هدف صادراتی برای معرفی و شناخته شدن این هنر بومی موجب شده تا این ظرفیت استان مغفول بماند.

یحیی نقی‌زاده محجوب گفت: چارق کنونی زنجان شکل خاص و ظریفی دارد و در صورت تبلیغات و اطلاع‌رسانی، بسته‌بندی و توجه به نیازهای و سلیقه‌های روز بازار ظرفیت صادرات به سایر استان‌ها و دیگر کشور را دارد.

به گفته نقی‌زاده، چارق‌دوزی ظرفیت و پتانسیل اشتغالزایی و کارآفرینی را دارد و اگر اهتمام ویژه و نگاه کاربردی در کنار کیفی‌سازی به این هنر صورت گیرد، می‌تواند در بین صنایع دستی کشور جایگاه ممتاز صادراتی را کسب کند.

وی بر حضور در نمایشگاه‌های مختلف و تشکیل تعاونی‌ها برای منسجم کردن فعالیت‌های چارق‌دوزان و نیز حمایت تمام دستگاه‌های ذی‌ربط برای ارتقای جایگاه چارق‌دوزی زنجان تاکید کرد.

این مقام مسوول، تنوع رنگ، استفاده از رویه با نخ‌های ابریشم و گلابتون و طرح‌های مختلف را با‌ارزش‌ترین ویژگی چارق زنجان عنوان کرد و یادآور شد: چارق در زنجان به اشکال پاشنه‌دار، بی‌پاشنه و پشت بسته با چرم حیوانی رواج دارد که مشتریان خاص خود را دارد.

روزهای پرفروغ چارق۵ سال پیش بود که بزرگ‌ترین چارق دنیا توسط «مرد علی حیدری» چارق‌دوز نامی زنجانی دوخته شد.

با دوخت این چارق بود که این هنر دستی زنجان، جان دوباره‌ای گرفت.

حیدری، نقش رسانه‌ها را در معرفی و احیای دوباره چارق و هنر چارق‌دوزی زنجان مهم دانست و از مسوولان خواست: با نگهداری آن در موزه یا مکانی برای بازدید عموم در احیا و شناخت بیشتر این هنردستی زنجان گام بردارند.

وی تهیه مواد اولیه توسط شاگردان خود را از مشکلاتی عنوان کرد که موجب شده چارق زنجان گمنام باقی بماند.

وی اضافه کرد: آنها برای تهیه نخ ابریشم و زیگزال، با مشکل مواجه هستند که باید مسوولان میراث فرهنگی تدبیری بیندیشند.

حیدری، با بیان اینکه در گذشته بانوان بیشترین مشتریان چارق بودند، افزود: در آن دوره بازار چارق رونق بیشتری داشت و درآمد خوبی از فروش چارق عاید چارق‌دوزان می‌شد.

صنعت‌کار شهیر زنجانی از افزایش ۲ برابری قیمت چرم به عنوان یکی از مواد اولیه چارق یاد کرد و افزود: مسوولان صنایع دستی استان باید با حمایت از فعالان صنایع دستی زمینه رشد و توسعه بیشتر را فراهم کنند.

وی برگزاری کلاس‌های آموزشی از سوی میراث فرهنگی استان را در شناخت و احیای این هنر بومی مهم دانست و پیشنهاد کرد: ساخت موزه و بازارچه مختص چارق و دیگر صنایع دستی زمینه آشنایی گردشگران و مردم با هنر بومی منطقه و رشد و بالندگی هنری را در پی خواهد داشت. حیدری افزود: اگر این هنر دستی در اصفهان بود، بیشتر به چشم می‌آمد و استقبال چشمگیری از آن صورت می‌گرفت.

این چارق‌دوز زنجانی با اشاره به تاریخچه دوخت چارق در ۵۰ سال گذشته گفت: چارق‌ها در آن زمان از جنس تیوپ (لاستیک ماشین) بود که کشاورزان و بچه‌های مکتب خانه‌ها آنها را به پا می‌کردند؛ ولی به مرور زمان این نوع از چارق‌ها به لحاظ نبود کیفیت از رونق افتاد و مردم نیز از این نوع از کفش‌ها استقبالی نکردند.

توسعه گردشگری

بی‌شک، با حضور توریسم شرایط معرفی و شناخته شدن ظرفیت‌های گردشگری و هنرهای بومی منطقه فراهم می‌شود که یکی از نتایج این امر بازاریابی برای فروش صنایع دستی در خارج از استان و کشور خواهد بود. مهدی رضایی یکی دیگر از اساتید نام آشنای چارق‌دوزی زنجان بر این باور است که حضور گردشگران داخلی و خارجی در زنجان در چند سال گذشته موجب رونق بازار چارق خواهد بود.

وی حمایت از زحمت‌کشان این عرصه در قالب اعطای وام، به کارگیری ظرافت‌ها، فرم‌های خاص و مشتری‌ پسند در دوخت چارق را راهکارهای توسعه بازار فروش چارق عنوان کرد.

رضایی، احیای بازار چارق را دغدغه فعالان این عرصه دانست و افزود: باید به هنر بومی هر منطقه بها دهیم؛ چرا که این صنعت سینه به سینه به عنوان اصالت منطقه دوام آورده است.

با این حال، در شرایط موجود شاگردان اساتید چارق دوزی زنجان، کمتر گرایشی به ادامه کار دارند و بیشتر به آن به دید تفننی و پر کردن اوقات فراغت و نه حرفه آموزی و شغل نگاه می‌کنند، حمایت بی دریغ مسوولان برای ایجاد بازارچه تخصصی و بازاریابی نقطه عطفی در توسعه صادرات هنری که در این دیار قدمتش به دوره ساسانی برمی‌گردد خواهد بود.