برای تقویت شبکه‌‌‌‌‌های انتقال و توزیع چه باید کرد؟
ضرورت بهرهگیری از نیروگاه‌‌‌‌‌های کوچک مقیاس
در این میان یکی از موضوعاتی که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته، افزایش بار روی شبکه‌‌‌‌‌های فرسوده انتقال و توزیع است که بدون تردید بازسازی و بهسازی آنها مشمول هزینه‌‌‌‌‌های بسیار گزافی است و تامین این سرمایه برای وزارت نیرویی که همین امروز بدهی‌‌‌‌‌هایش به بیش از ۹۰هزار میلیارد تومان می‌‌‌‌‌رسد، بسیار دشوار و حتی ناممکن است. در همین راستا ایده بهرهگیری گسترده‌‌‌‌‌تر، هدفمندتر و سازمان یافته‌‌‌‌‌تر از ظرفیت‌‌‌‌‌های نیروگاه‌‌‌‌‌های کوچک مقیاسی که قادرند با چابکی و بدون نیاز به تاسیسات گران‌قیمت انتقال و توزیع، برق را به شکل نقطه‌‌‌‌‌ای تامین کرده و پست‌‌‌‌‌ها را تقویت کنند، می‌تواند یک راهبرد موثر برای جبران ناترازی‌‌‌‌‌هایی باشد که در حال حاضر گرفتاری‌‌‌‌‌های بسیاری برای صنعت برق کشور ایجاد کرده است.
در همین راستا محمدرضا زمردی، بنیان‌گذار شرکت فاباموتور و محمدحسین غفاری، عضو هیاتمدیره شرکت پاک انرژی هیرکانیان در گفت‌‌‌‌‌وگو با دنیای‌اقتصاد بر ظرفیت‌‌‌‌‌های نیروگاه‌‌‌‌‌های مقیاس کوچک برای تامین برق در نقاط دور افتاده یا مناطقی که شبکه‌‌‌‌‌های فرسوده و غیرپایدار توزیع دارد، تاکید می‌‌‌‌‌کنند. لزوم تمرکز بر ظرفیت‌‌‌‌‌های این نوع نیروگاه‌‌‌‌‌ها که قابلیت راهاندازی با سرمایه بسیار کمتری نسبت به نیروگاه‌‌‌‌‌های بزرگ دارند و می‌توانند برق را به شکلی چابک و در نقاط مشخص تامین کنند، اصلیترین محور این میزگرد است.
خطر شبکه‌‌‌‌‌های فرسوده در کمین پایداری برق
زمردی در ابتدا به ضعف و فرسودگی شبکه‌‌‌‌‌های انتقال و توزیع اشاره می‌‌‌‌‌کند و می‌‌‌‌‌گوید: باید بپذیریم که به دلیل کسری بودجه نهادینه صنعت برق طی سال‌‌‌‌‌های اخیر، عملا وزارت نیرو نقدینگی و سرمایه لازم را برای بازسازی و نوسازی شبکه‌‌‌‌‌های انتقال و توزیع در اختیار نداشته و ابزارهای قانونی برای جذب سرمایه‌‌‌‌‌های بخش‌خصوصی در این حوزه هم ایجاد نشده است. به همین دلیل ما امروز با فرسودگی گسترده‌‌‌‌‌ای در این تاسیسات مواجهیم، به طوری که در برخی مناطق، فروپاشی این شبکه‌‌‌‌‌ها به بروز خاموشی‌‌‌‌‌های گسترده هم منجر شده است.
او در ادامه فرآیند سرمایه بر و زمان‌برتقویت شبکه‌‌‌‌‌های انتقال از بالادست را یادآوری می‌‌‌‌‌کند و می‌‌‌‌‌افزاید: تنها در صورت تقویت شبکه‌‌‌‌‌های انتقال، امکان تقویت پست‌‌‌‌‌های واسطه و شبکه‌‌‌‌‌های پاییندست فراهم می‌شود، بر این اساس به جرات می‌توان گفت که تقویت تاسیسات انتقال و توزیع علاوه بر اینکه زمان‌براست به یک سرمایه هنگفت هم نیاز دارد، ضمن این اقدام در استان‌‌‌‌‌های گرمسیری، به مراتب دشوارتر بوده و هزینه گزاف‌تری هم خواهد داشت.
ظرفیت‌‌‌‌‌های نیروگاه‌‌‌‌‌های مقیاس کوچک گازی
غفاری هم ضمن تایید این نکته که در شرایط کنونی نمی‌توان به انجام سرمایه‌گذاری‌‌‌‌‌های هنگفت در حوزه بازسازی و نوسازی شبکه‌‌‌‌‌های انتقال و توزیع امید چندانی داشت، تصریح می‌‌‌‌‌کند: احداث نیروگاه‌‌‌‌‌های کوچک‌‌‌‌‌مقیاس، چابک‌‌‌‌‌ترین، سریع‌‌‌‌‌ترین و موثرترین روشی است که می‌تواند منجر به تقویت شبکه شده و کسری برق را در کوتاه‌‌‌‌‌مدت جبران کند. در واقع بهرهگیری از نیروگاه‌‌‌‌‌های گازسوز یا دیزلی که عمدتا محدودیت‌‌‌‌‌های اقلیمی تجدیدپذیرها را ندارد، امکان تامین پایدارتر و ارزان‌‌‌‌‌تر برق را فراهم می‌‌‌‌‌کند.
عضو هیاتمدیره شرکت پاک انرژی هیرکانیان راهاندازی نیروگاه‌‌‌‌‌های کوچک خورشیدی و بادی را هم پروژه‌‌‌‌‌هایی زمان‌بر توصیف می‌‌‌‌‌کند و می‌‌‌‌‌گوید: بدون تردید تجدیدپذیرها، ظرفیت قابل‌توجهی برای تامین برق دارند، اما به هر حال باید محدودیت‌‌‌‌‌های تولید برق در این حوزه را هم مدنظر قرار داد. از آنجا که در زمان پیک، هرگونه ناپایداری می‌تواند مشکل‌ساز شود، از این رو نیروگاه‌‌‌‌‌های مقیاس کوچک گازسوز بهترین انتخاب برای تامین پایدار برق محسوب می‌‌‌‌‌شوند.
وی در ادامه با بیان اینکه یکی از دلایل توسعه نیروگاه‌‌‌‌‌های کوچک‌‌‌‌‌مقیاس موتوری این است که می‌توانند در کنار پست‌‌‌‌‌های برق قرار گیرند، خاطرنشان می‌‌‌‌‌کند: در واقع همین ظرفیت، علاوه بر اینکه به توسعه سیستم‌های DG در طول بیش از یک دهه اخیر منجر شد، تدوین و تصویب قوانین مرتبط با این حوزه را هم به دنبال داشته است. به این ترتیب تلاش شد با راهاندازی این نوع نیروگاه‌‌‌‌‌ها در پاییندست پست‌‌‌‌‌های 63 به 20 یا حتی متصل به پست‌‌‌‌‌های 63 به 20 کیلوولت، سمت 20 کیلو ولت این پست‌‌‌‌‌ها را تقویت و برق‌‌‌‌‌دار کنند.
ظرفیت‌‌‌‌‌ها و موانع توسعه DGها
زمردی در بخش دیگری از این میزگرد با اشاره به اینکه قیمت‌گذاری برق سال‌‌‌‌‌هاست که اصلیترین و مهم‌ترین معضل صنعت برق کشور محسوب می‌شود، تصریح می‌‌‌‌‌کند: در طول چند دهه اخیر، قیمت برق هرگز متناسب با نرخ ارز، تورم و سایر شاخص‌‌‌‌‌های اقتصادی تغییر نکرده و همین مساله به تدریج برق را به یک صنعت غیراقتصادی تبدیل کرده که عملا هیچ جذابیتی برای سرمایه‌گذاران ندارد. اگرچه در برخی موارد توانیر برق را در قالب قراردادهای خرید تضمینی از نیروگاه‌‌‌‌‌ها خریداری می‌‌‌‌‌کند ولی باز هم بدعهدی این شرکت در پرداخت به موقع مطالبات نیروگاه‌‌‌‌‌ها، کارآیی نرخ تضمینی برق را هم از میان می‌‌‌‌‌برد.
او کاهش جدی سرمایه‌گذاری‌‌‌‌‌ها در حوزه نیروگاهی را اصلیترین پیامد مجموع این عوامل می‌‌‌‌‌داند و عنوان می‌‌‌‌‌کند: البته این چالش‌‌‌‌‌ها فقط گریبانگیر نیروگاه‌‌‌‌‌های بزرگ حرارتی نبوده و DGها هم با این مشکل مواجه بوده‌‌‌‌‌اند. شاید اگر ظرفیت بالقوه کوچک مقیاس‌‌‌‌‌ها به درستی مدیریت می‌‌‌‌‌شد و سیاست‌‌‌‌‌های وزارت نیرو مانند 10 سال پیش، کارآمدی‌‌‌‌‌های لازم را داشت، امروز می‌توانستیم نیروگاه‌‌‌‌‌های DG را در کنار پست‌‌‌‌‌های برق، به شبکه متصل کرده و تا حد قابل‌توجهی از بروز ناترازی‌‌‌‌‌ها جلوگیری کنیم.
بنیان‌گذار فاباموتور ضمن تاکید بر اینکه توسعه DGها به صورت منطقه‌‌‌‌‌ای و نقطه‌‌‌‌‌ای می‌تواند به تقویت شبکه منجر شود، خاطرنشان می‌‌‌‌‌کند: اگر تا امروز زمینه برای توسعه ظرفیت نیروگاه‌‌‌‌‌های مقیاس کوچک فراهم می‌‌‌‌‌شد، قطعا دغدغه صنعت برق برای حفظ پایداری شبکه در ایام پیک کاهش می‌‌‌‌‌یافت. افزون بر اینکه راندمان متوسط تولید برق هم افزایش پیدا می‌‌‌‌‌کرد، چرا که برق تولیدی نیروگاه‌‌‌‌‌های مقیاس کوچک در همان محل، مصرف می‌شود، بنابراین تلفات انتقال و توزیع برق عملا حذف شده و راندمان به شکل چشمگیری ارتقا می‌‌‌‌‌یابد. هر چند به‌‌‌‌‌رغم وجود همه این فرصت‌‌‌‌‌ها، به دلیل مشکلات اساسی صنعت برق در حوزه قیمت‌گذاری برق و پرداخت مطالبات، عملا جذب سرمایه در این حوزه هم با موانع بسیاری مواجه است.
الزامات توسعه مقیاس کوچک‌‌‌‌‌ها
غفاری هم مشکلات متعدد پیش روی سرمایه‌گذاران نیروگاه‌‌‌‌‌های مقیاس کوچک را تایید می‌‌‌‌‌کند و می‌‌‌‌‌گوید: بی‌‌‌‌‌توجهی به چالش‌‌‌‌‌های این حوزه در شرایطی که هر ساله فاصله بین عرضه و تقاضای برق بیشتر شده و با سطح بالاتری از ناترازی‌‌‌‌‌ها مواجهیم، به ایجاد فشار مضاعف روی شبکه منجر شده و آن را در برخی از نقاط کشور در معرض فروپاشی قرار داده است. این فعال اقتصادی خرابی پست‌‌‌‌‌ها، از کار افتادن یا خروج عملیاتی آنها از مدار را در شرایط پیک گرما یادآوری می‌‌‌‌‌کند و می‌‌‌‌‌افزاید: همین امسال خروج عملیاتی پست در یکی از مناطق استان گلستان به قطع 72 ساعته برق و ایجاد مشکلات گسترده برای مردم منجر شد و قطعا ادامه روند فعلی، بدون چاره‌‌‌‌‌اندیشی برای تقویت شبکه به تکرار این اتفاق در گوشه و کنار کشور منجر خواهد شد.
او راهاندازی نیروگاه‌‌‌‌‌های کوچک مقیاس در مناطقی که مخاطره بیشتری برای خروج پست‌‌‌‌‌ها دارند را یک راهکار اجرایی می‌‌‌‌‌داند و تصریح می‌‌‌‌‌کند: امروز در استان گلستان که در مناطقی با خاموشی گسترده مواجه بوده، چند نیروگاه DG در حال احداث است. بنابراین ضروری است شرایط لازم برای جذب سرمایه‌گذاران بومی برای توسعه این نوع نیروگاه‌‌‌‌‌ها در استان‌‌‌‌‌ها فراهم شود تا روند تامین مالی احداث آنها تسهیل شده و زمینه برای اتصال نیروگاه‌‌‌‌‌های DG به مدار فراهم شود.
عضو هیاتمدیره شرکت پاک انرژی هیرکانیان همچنین تاکید می‌‌‌‌‌کند: در شرایطی که به دلایل متعدد از جمله افزایش فشار روی شبکه‌‌‌‌‌ها و تاسیسات برق در برخی از استان‌‌‌‌‌ها مانند گلستان، با خاموشی مواجه شده‌‌‌‌‌ایم، زمینه‌‌‌‌‌سازی برای استفاده از برق استان‌‌‌‌‌های همجوار هم می‌تواند کارساز واقع شود. این امر تنها زمانی عملیاتی می‌شود که امکان توسعه کوچک مقیاس‌‌‌‌‌ها با اتکا به ظرفیت شرکت‌های تولیدکننده داخلی مولد گازسوز فراهم شود.
ایجاد ظرفیت پشتیبان برای پوشش مصرف در زمان اوج بار
بنیان‌گذار فاباموتور با تاکید بر اینکه ساخت مولدهای گازسوز در داخل کشور با تلاش‌‌‌‌‌های این شرکت و برای اولین بار در ایران انجام شده، تصریح می‌‌‌‌‌کند: ساخت داخل این نوع موتورها، زمینه را برای توسعه ارزان‌‌‌‌‌تر، سریع‌‌‌‌‌تر و در دسترس‌‌‌‌‌تر نیروگاه‌‌‌‌‌های DG فراهم کرده، به نحوی که وزارت نیرو می‌تواند با یک سرمایه محدود بخشی از کمبود برق را به‌ویژه در مناطق خاصی از کشور جبران کند.
زمردی در ادامه می‌‌‌‌‌افزاید: وزارت نیرو و توانیر حتی می‌توانند طی قراردادی با یک تامین مالی محدود یک تعداد دستگاه پشتیبان خریداری کرده که در صورت نیاز تولیدکنندگانی مثل فابا بتوانند در کوتاهترین زمان ممکن آنها را راهاندازی و وارد مدار کنند. به این ترتیب شرکت‌های تولیدکننده داخل مثل فاباموتور می‌توانند با توانیر یک سرمایه‌گذاری مشترک داشته باشند. به این ترتیب که مولدهایی با ظرفیت 10 تا 20 مگاوات را آماده داشته باشند و هر زمانی که توانیر نیاز داشت این مولدها را در محل پست‌‌‌‌‌های آسیب دیده نصب و راهاندازی کرده و در کوتاهترین زمان ممکن برق موردنیاز آن منطقه را تامین کنند.
او با تاکید بر ظرفیت قابل‌توجهی که برای ساخت مولدهای گازسوز احتراق داخلی در کشور ایجاد شده، خاطرنشان می‌‌‌‌‌کند: ظرفیت‌‌‌‌‌های ساخت تجهیزات و تولید خدمات فنی و مهندسی در برق، امکان پوشش بخشی از این ناترازی را با کمترین هزینه ممکن برای وزارت نیرو فراهم کرده است. در شرایطی که ما سازندگان و پیمانکاران بسیار قدرتمندی در حوزه پست‌‌‌‌‌های فشار قوی داریم و همچنین ساخت مولدهای گازسوز هم در کشور فراهم شده، می‌توانیم از بروز اتفاقاتی مانند آنچه که در شهر مراوه تپه گلستان رخ داد، جلوگیری کنیم. فقط کافی است که توانیر در قالب یک قرارداد منصفانه با سازندگان داخلی فعال در این حوزه‌‌‌‌‌ها وارد تعامل شده و یک ظرفیت قابل اتکا را به‌‌‌‌‌صورت پشتیبان برای موقعیت‌‌‌‌‌های فورس ماژور ایجاد کند تا با خاموشی‌‌‌‌‌های ناگهانی مواجه نشود.
وی ایجاد زیرساخت‌‌‌‌‌های انتقال و توزیع برق و گاز در همه نقاط کشور را یادآور می‌شود و عنوان می‌‌‌‌‌کند: توسعه مقیاس کوچک‌‌‌‌‌ها با اتکا به همین ظرفیت ایجاد شده در زمینه انتقال و توزیع انرژی به سادگی امکان‌‌‌‌‌پذیر است. بنابراین منطقی است که در نقاط دوردست و صعب‌‌‌‌‌العبور به جای ایجاد زیرساخت‌‌‌‌‌های شبکه، از ظرفیت‌‌‌‌‌های مقیاس کوچک‌‌‌‌‌ها استفاده کرده و امکان تامین برق را بدون نیاز به ایجاد شبکه‌‌‌‌‌های توزیع و انتقال، از طریق نیروگاه‌‌‌‌‌های کوچک گازسوز با بهره‌‌‌‌‌وری و راندمان بالاتر فراهم کند. این امر قطعا از بروز خاموشی‌‌‌‌‌های گسترده در تابستان جلوگیری خواهد کرد.
نقش DGها در تامین برق صنایع
عضو هیاتمدیره شرکت پاک انرژی هیرکانیان، تامین برق صنایع از طریق DGها را یک راهبرد برای تحقق شعار رشد تولید می‌‌‌‌‌داند و می‌‌‌‌‌گوید: از آنجا که یکی از سیاست‌‌‌‌‌های اصلی وزارت نیرو برای حفظ پایداری شبکه، خودتامین شدن برق صنایع است، قطعا می‌توان از ظرفیت نیروگاه‌‌‌‌‌های مقیاس کوچک برای تحقق این امر بهره گرفت و با تامین پایدار برق، زیرساخت کلیدی برای رشد تولید را فراهم کرد.
او با بیان اینکه ساخت مولدهای گازی در داخل کشور، راهاندازی نیروگاه‌‌‌‌‌های کوچک را کم هزینه کرده، توضیح می‌‌‌‌‌دهد: برای یک سرمایه‌گذار صنعتی، تولید برق بیش از حد نیازش، فاقد سودآوری لازم است، چرا که با وجود قیمت پایین برق، عملا فروش برق تولیدی به شبکه در مقایسه با هزینه‌‌‌‌‌های راهاندازی یک نیروگاه، فاقد صرفه‌‌‌‌‌های اقتصادی است. بنابراین راهاندازی یک نیروگاه کوچک بدون نیاز به شبکه انتقال و توزیع، با قیمت بسیار پایین‌‌‌‌‌تر و راندمان بالاتر نسبت به نیروگاه‌‌‌‌‌های بزرگ و نیز امکان کنترل میزان تولید، برای صنایع صرفه اقتصادی بسیار بیشتری دارد.
غفاری رویت‌‌‌‌‌پذیری روند تولید و اتصال به شبکه نیروگاه‌‌‌‌‌های DG با استفاده از RTU را از جمله امتیازات این نیروگاه‌‌‌‌‌ها برمی‌‌‌‌‌شمرد و می‌‌‌‌‌افزاید: تامین برق صنایع بزرگی مانند فولاد از طریق این نوع نیروگاه‌‌‌‌‌ها علاوه بر اینکه کم هزینه‌‌‌‌‌تر است و توجیه اقتصادی دارد، قطعا انعطاف‌‌‌‌‌پذیری لازم را در تامین برق موردنیاز این مجموعه‌‌‌‌‌ها خواهد داشت. به علاوه سرمایه‌گذاران بخش خصوصی هم رغبت بیشتری به ساخت نیروگاه برای صنایع بزرگ سودآوری مانند فولاد، سیمان و... دارند. از این رو اگر ضوابط تسهیل‌‌‌‌‌گری در این حوزه تدوین شده و تکلیف گاز این نیروگاه‌‌‌‌‌ها روشن شود، قطعا صنایع با اتکا به ظرفیت‌‌‌‌‌های نیروگاه‌‌‌‌‌های مقیاس کوچک، سال آینده دردسر کمتری برای تامین برق موردنیازشان خواهند داشت.
