محمد‌باقر دخیلی

مدیر‌عامل شرکت پالایش نفت تبریز

صنایع پالایشی جزو صنایع پر‌مصرف آب هستند. بر‌اساس آمار جهانی میزان مصرف آب در پالایشگاه‌ها متغیر بوده و از ۵۰، ۶۰ گالن برای پالایشگاه‌های با عملکرد پایین تا ۱۰، ۲۰ گالن برای پالایشگاه‌های با عملکرد بالا به ازای هر بشکه نفت خام متغیر است. در این میان پالایشگاه تبریز به‌دلیل مدیریت صحیح مصرف آب رتبه ممتازی درخصوص مصرف آب داشته و شاخص مصرف آن ۱۵ گالن آب به ازای هر بشکه نفت خام است. عملکرد مطلوب در زمینه مصرف آب متاثر از دو مولفه مدیریت مصرف آب و بهبود تکنولوژی‌های تولید و مصرف آب است.


نخستین گام در مدیریت مصرف آب ممیزی مستمر آب و پایش میزان مصرف واحدهای مختلف است. از طریق ممیزی‌های مدون روند مصرف آب واحدهای مختلف مورد پایش مستمر قرار گرفته و اقدامات اصلاحی لازم برای کاهش مصرف واحدهای با تقاضای بالا به‌عمل می‌آید.


برج‌های خنک‌کننده به روش‌«تر» از واحدهای پر‌مصرف آب بوده به‌نحوی‌که حدود ۵۰ درصد آب خام مصرفی پالایشگاه‌ها را به‌خود اختصاص می‌دهند. اصلاح ساختار داخلی برج‌های خنک‌کننده و استفاده از برج‌های خنک‌کننده به روش خشک یا هیبریدی کمک شایانی برای کاهش مصرف آب می‌کند. در این راستا شرکت پالایش نفت تبریز با همکاری یکی از دانشگاه‌های معتبر منطقه، مطالعاتی را برای بهینه‌سازی مصرف آب و امکان جایگزینی برج‌های خنک‌کننده‌تر با برج‌های خنک‌کننده خشک و هیبریدی در دستور کار و انجام دارد. مدیریت تولید و مصرف بخارآب نیز نقش کلیدی در کاهش مصرف آب خام دارد. میزان آب مصرفی واحدهای تولید بخار حدود ۴۰ درصد از کل مصرف آب خام پالایشگاه‌ها را تشکیل می‌دهد. متاسفانه به‌دلیل قدمت زیاد اکثر پالایشگاه‌ها تکنولوژی مورد استفاده در تولید آب صنعتی به‌منظور استفاده در سیستم تولید بخار قدیمی بوده و کیفیت آب تولیدی و هدرروی آن زیاد است. با تغییر تکنولوژی تولید آب صنعتی و همچنین رفع نشتی‌های بخار می‌توان به کاهش قابل ملاحظه‌ای در مصرف آب در این حوزه دست یافت. با توجه به هزینه‌های بالای سرمایه‌گذاری در این بخش، حمایت‌های مالی ارگان‌های مختلف در این خصوص یک ضرورت است.


قدم بعدی در مدیریت مصرف آب استفاده مجدد از آب‌های دور‌ریز است. برای پالایشگاه تبریز با آرمان «پیشرو پالایشگاه‌های منطقه خاورمیانه با اعتبار جهانی» رسیدن به هدف «آب دور ریز صفر» یکی از اهداف مهم به‌شمار می‌رود. در پالایشگاه‌ها واحدهای تصفیه فاضلاب موجود است اما برای رسیدن به‌شرایط ایده‌آل، نیاز به بهسازی واحدهای موجود و احداث واحدهای تصفیه جدید به منظور نیل به هدف فوق وجود دارد. استفاده مجدد از آب‌های دورریز ضمن آنکه از آلودگی زیست‌محیطی ناشی از آب‌های آلاینده جلوگیری می‌کند موجب کاهش قابل توجه میزان آب خام مصرفی پالایشگاه‌ها می‌شود. در احداث واحد‌های جدید تصفیه آب باید از تکنولوژی‌های روز از قبیل سیستم‌های اسمز معکوس (RO) و حذف املاح با استفاده از مبادله‌کننده‌های یونی استفاده شود. با توجه به بحران آب، تامین آب از منابع دیگر باید مورد توجه ویژه قرار گیرد. یکی از این منابع، آب خروجی تصفیه خانه‌های فاضلاب شهری است.


تصفیه خانه‌های فاضلاب شهری همواره حجم زیادی از فاضلاب‌های شهری را تصفیه و به رودخانه‌های محلی مبادی پذیرنده هدایت می‌کنند که با انجام فرآیندهای تصفیه تکمیلی می‌توان از این آب‌ها در صنایع مختلف استفاده کرد. در این خصوص می‌توان با تصویب و اجرای طرح‌های جامع تصفیه آب، برای آب‌های خروجی تصفیه خانه‌های فاضلاب شهری و تولید آب با کیفیت مناسب نسبت به جایگزینی آب مورد نیاز صنایع پر‌مصرف اقدام کرد. بدیهی است انجام چنین طرح‌هایی نیازمند انجام سرمایه‌گذاری و حمایت قانونی و تشکیلاتی از سوی ارگان‌های مختلف است. در نهایت اتخاذ سیاست‌های تشویقی و تنبیهی برای مصرف‌کننده‌ها می‌تواند نقش مهمی در مدیریت و کاهش مصرف آب ایفا کند. در این خصوص ارائه تخفیفات ویژه برای آب‌بها و یا حمایت مالی از طرح‌های توسعه‌ای مرتبط با بهینه‌سازی مصرف آب برای صنایعی که برنامه موثری جهت مدیریت مصرف آب داشته باشند، می‌تواند کمک شایانی به کاهش مصرف آب و رفع معضل بحران آب کند. با نگرش جامع حتی در طرح‌های زیست‌محیطی مانند توسعه فضای سبز داوطلبانه و تکلیفی، مطالعات و تحقیقات مدون برای انتخاب نوع فضای سبز (چمن، درختچه و درخت) با توجه به شاخص‌های تولید بیشترین مقدار اکسیژن و کمترین مقدار مصرف آب باید در دستور کار قرار گیرد.