توافق موقت ممکن است؟
دولت آمریکا تاکید کرده است که راه‌‌‌حل دیپلماتیک را ترجیح می‌دهد، اما برای رخ‌دادن بدترین سناریو هم آماده است. رابرت مالی، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا، در مصاحبه‌‌‌ای با ان‌پی‌آر گفت: «اگر ایران نخواهد به توافق هستهای بازگردد و به اقداماتی که به نظر می‌رسد اکنون انجام می‌دهد، ادامه دهد -یعنی سرعت بخشیدن به فعالیت‌‌‌های هستهای خود- باید واکنش مناسبی به رفتار ایران نشان دهیم. همه با گزینه‌هایی که در دسترس آمریکاست، آشنا هستند.» اما این سوال مطرح است که این گزینه‌ها چیست؟ به نظر می‌رسد، فوری‌ترین گزینه، افزایش تحریم‌‌‌هاست. آمریکا تاکنون اقدامات معدودی را انجام نداده است، اما مشاهده می‌کند که شرکای اروپایی‌اش، به اجرای تدابیر سختگیرانه و فراگیر تحریمی علیه ایران تمایل بیشتری دارند؛ تحریم‌هایی که به عنوان بخشی از توافق هستهای، در سال ۲۰۱۵ لغو شد.
نکته دیگر این است که دولت آمریکا ضمن آمادگی برای واکنش نشان‌دادن به اقدامات نظامی ایران، تلاش کرده است اسرائیل را متقاعد کند که اقدامی علیه تهران انجام ندهد. البته برخی معتقدند، اسرائیل عامل حمله به برخی تاسیسات در ایران است. یکی از آن حمله‌ها به تاسیسات تولید سانتریفیوژها در کرج صورت گرفت. تابستان گذشته، این حمله سبب شد خساراتی به دوربین‌های نظارتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وارد شود. موضوع اصلی مذاکره گروسی با طرفهای ایرانی، گرفتن اجازه آنها برای فعال‌شدن مجدد همان دوربین‌ها بود.
پس از ۶دور مذاکره که از ماه آوریل شروع شد، ایران ماه ژوئن مذاکرات را معلق کرد؛ زیرا دولت جدید در این کشور تشکیل شده بود که حداقل در حد شعار، مواضعی تندتر از دولت قبل دارد. آن سوی میز مذاکره وین، پنج کشور آلمان، انگلستان، روسیه، چین و فرانسه حضور دارند که همگی از امضاکنندگان توافق هستهای سال ۲۰۱۵ هستند. طبق این توافق، تهران پذیرفت که در مقابل لغو تحریم‌‌‌های اقتصادی و دیگر اقدامات امضاکنندگان توافق، فعالیت‌‌‌های هستهای خود را از لحاظ کمی و کیفی، محدود کند. آمریکا سال ۲۰۱۸ در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ از توافق هستهای خارج شد و بار دیگر تحریم‌هایی را که لغو شده بود، بر ایران تحمیل کرد. همچنین صدها تحریم جدید را به عنوان بخشی از کارزار فشار حداکثری علیه ایران، اعمال کرد که هدف آنها فشار بر ایران بود.
ایران در واکنش به این اقدام آمریکا، ابتدا به شکل تدریجی و در ماه‌‌‌های اخیر، با سرعت بیشتر، از محدودیت‌هایی که به آنها پایبند بود، فراتر رفته است. تولید و به کار انداختن سانتریفیوژهای پیچیده‌‌‌تر که اورانیوم را اکنون تا سطح ۶۰درصد غنی می‌کند، جزو اقدامات ایران است. این میزان غنی‌سازی، نزدیک به سطحی از غنی‌سازی است که برای ساخت سلاح هستهای مناسب است. مقامات دولت آمریکا هفته پیش ارزیابی‌‌‌هایی را تایید کردند که از سوی متخصصان غیردولتی ارائه شده است. طبق این ارزیابی‌ها، مدت‌زمان رسیدن ایران به سوخت کافی برای ساخت سلاح هستهای، از حدود یک‌سال در سال ۲۰۱۸ به چند هفته کاهش یافته است. ایران همواره تاکید کرده که علاقه‌ای به ساخت سلاح هستهای ندارد و فعالیت‌‌‌های هستهای این کشور، با اهداف تحقیقاتی و برای تولید انرژی هستهای انجام می‌شود.
ایران با اعلام اینکه آمریکا دیگر عضو توافق هستهای نیست، از مذاکره مستقیم با آمریکا اجتناب کرده است. در مقابل، کشورهای اروپایی امضاکننده توافق هستهای، به عنوان پیام‌رسان بین ایران و آمریکا، در مذاکرات عمل کرده و اطلاعات را بین مقامات دو کشور انتقال داده‌اند. بایدن در دوران تبلیغات برای انتخابات ریاست‌جمهوری، وعده داد که به توافق هستهای ایران بازخواهد گشت. دولت آمریکا اعلام کرده که هدف اولیه‌اش «پایبندی در برابر پایبندی» است؛ به‌طوری که ایران و آمریکا به محتوای اولیه توافق هستهای بازگردند. البته آمریکا انتظار دارد، این قدم نخست برای مذاکرات آتی درباره دیگر مسائل، از جمله برنامه موشکی ایران و حمایت تهران از گروه‌‌‌های هوادار خود در منطقه باشد. طی ۶دور نخست مذاکرات هستهای وین، مقامات اروپایی احساس می‌کردند پیشرفت‌‌‌هایی در بسیاری از حوزه‌‌‌ها، از جمله تعیین قدم‌های مشخص و همزمان که دو طرف باید بردارند، حاصل شده است.
اروپایی‌ها تصور می‌کردند، این پیشرفت‌‌‌ها زمینه حصول توافق فوری را فراهم کرده است، اما دولت جدید ایران از تعیین تاریخ برای دور هفتم مذاکرات، اجتناب و همزمان تاکید کرد که همه تحریمها علیه ایران باید لغو شود؛ نه فقط آنهایی که به برنامه هستهای مربوط هستند. همچنین ایران خواستار آن شده است که آمریکا تضمین دهد، دولت‌های بعدی این کشور بار دیگر از توافق خارج نمی‌شوند. در مقابل، مقامات دولت آمریکا گفته‌اند، نخستین شرط را نمی‌‌‌پذیرند و نمی‌توانند با شرط دوم هم موافقت کنند. همزمان با اینکه ایران بر فعالیت‌‌‌های هستهای خود افزوده است، آمریکا و هم‌پیمانان اروپایی این کشور هشدار داده‌اند که این اقدامات ممکن است به نقطه‌ای برسد که محتوای اولیه توافق هستهای دیگر معتبر نباشد. چندی پیش ایران اعلام کرد، برای شروع مذاکرات از امروز آماده است؛ اما امضاکنندگان غربی توافق هستهای می‌‌‌گویند، نمی‌دانند آیا دولت جدید ایران قصد دارد مذاکرات قبلی را ادامه دهد و نشست کنونی ادامه نشست‌های قبلی است یا آنکه ایران توافق‌‌‌های پیشین را قبول ندارد و معتقد است، باید مذاکرات از نو انجام شود. «مالی» در مصاحبه با ان‌پی‌آر گفت: «مواضع تند ایران در حوزه تقاضاهایی که دارد، سیگنالی مثبت برای مذاکرات نیست.»
دولت آمریکا به برخی از گزارش‌‌‌های منتشرشده مبنی بر اینکه مایل است توافق موقتی را برای تدابیر اعتمادسازی ایجاد کند، واکنش نشان نداده است. در آن گزارش‌ها آمده بود، این تدابیر شامل لغو بخشی از تحریمها در برابر متوقف‌شدن برخی از فعالیت‌‌‌های هستهای ایران است و هدف آن، ایجاد زمان برای مذاکره است. ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، هفته گذشته گفت: «ما آشکارا گفته‌ایم که حاضر نیستیم، صرفا برای روان کردن روند مذاکرات، اقدامات یک‌‌‌جانبه‌ای انجام دهیم. آماده‌ایم به طور مشترک، به سوی اجرای توافق هستهای حرکت کنیم و امیدواریم در مذاکرات کنونی، همین جدیت را در طرف ایرانی مشاهده کنیم.»
