در آستانه سفر ابراهیم رئیسی به جاکارتا بررسی شد؛ توافق‌نامه تجارت ترجیحی ایران و اندونزی چه مزیتی دارد؟
مسیر دشوار فتح بازار جزیره‌ها
این قرارداد، قرارداد تجارت ترجیحی است و بنا به گزارش رسانه‌های اندونزی، طی سفر ابراهیم رئیسی به جاکارتا در هفته آینده به امضا می‌رسد. خبری که هنوز رسانه‌های ایرانی به شکل رسمی مطرح نکرده‌اند اما پیش از این علیرضا پیمان‌پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت، ابراز امیدواری کرده بود که در سفر رئیس‌جمهور به این کشور این تفاهم‌نامه به امضای طرفین برسد.
بازار اندونزی بازاری بسیار پیچیده است؛ شرکای عمده این کشور که شانزدهمین اقتصاد بزرگ جهان است چین، آمریکا و ژاپن هستند و نیاز عمده آن نفت خام است؛ فرآورده‌ای که عربستان خیمه سنگینی بر آن زده و نیمی از آن را یک‌تنه تامین می‌کند. دیگر واردات مهم آن ماشین‌آلات و قطعات است که با حضور ژاپن و سنگاپور، ایران به‌سختی حرفی برای گفتن داشته باشد. با این وجود حضور برخی از بازارهای ساده‌تر این کشور می‌تواند هم بهره اقتصادی داشته باشد و هم به عنوان بزرگ‌ترین کشور مسلمان که روابطی مناسب با جهان دارد و نظام سیاسی آن دموکراتیک محسوب می‌شود می‌تواندمنافعی برای تجارت ایران به شکل غیرمستقیم فراهم کند.
سفر به سرزمین جزیره‌های مسلمان
روز ۳۰ فروردین امسال علیرضا پیمان‌پاک در دیدار با رونی پراستیو یولیانتورو، سفیر اندونزی در تهران، با اشاره به نزدیک بودن سفر رئیس‌جمهور به اندونزی، از آمادگی ایران برای اعزام هیات‌های تجاری و خدمات فنی‌مهندسی هم‌زمان با این سفر به اندونزی خبر داد.
او توسعه روابط تجاری میان ایران و اندونزی به عنوان دو کشور بزرگ مسلمان را ضروری عنوان کرد و گفت: با توجه به پروژه ساخت پایتخت جدید در اندونزی، شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات فنی و مهندسی ایرانی علاقه‌مند هستند تا در این پروژه‌ها سهیم شوند.
رئیس سازمان توسعه تجارت همچنین با اشاره به آماده شدن تفاهم‌نامه تعرفه ترجیحی میان ایران و اندونزی، ابزار امیدواری کرد تا این تفاهم‌نامه در سفر آتی رئیس‌جمهور به اندونزی به امضا برسد.
رونی پراستیو یولیانتورو، سفیر اندونزی در تهران، نیز با اشاره به سفیر آتی رئیس‌جمهور ایران به اندونزی، خواهان همراهی هیات‌های تجاری و اقتصادی با رئیس‌جمهور شد و گفت: توسعه روابط تجاری و اقتصادی با ایران برای ما اهمیت ویژه‌ای دارد، به‌خصوص اگر بتوانیم از ظرفیت بندر چابهار نیز بهره ببریم.
دوستی با سعودی، واسطه تجارت با اندونزی
جز روابط دوجانبه و امضای توافق‌نامه تجارت ترجیحی، که ایران نمونه‌های فراوانی از آن با دیگر کشورها امضا کرده است و بر سر اثرگذاری آن با توجه به تجربیات ناموفق گذشته ابهام وجود دارد. نکته‌ای که در این میان به چشم نشریه دیپلمات جالب توجه است، تاثیر مثبت عادی‌سازی روابط میان ایران و عربستان بر روابط بین ایران و اندونزی است.
در مطلبی که این نشریه به روابط دوجانبه ایران و اندونزی اختصاص داده است، روابط اندونزی با ایران و عربستان را رو به افزایش توصیف کرده و این توافق را در جهت افزایش سطح روابط جاکارتا با هر دو کشور برآورد کرده است.
پیش از این و با توجه به این نزدیکی روابط، جاکارتا در سال ۲۰۱۶ تلاش کرد به میانجی‌گری میان تهران و ریاض بپردازد؛ پروژه‌ای که ناموفق از کار درآمد.
با این وجود باید در نظر داشت روابط اندونزی و سعودی قابل قیاس با روابط اندونزی با ایران نیست. این روابط، سابقه‌ای طولانی دارد، اما از سال ۲۰۱۴ و از زمان سر کار آمدن رئیس‌جمهور، جوکو ویدودو، همکاری دو کشور در بخش‌های مختلف افزایش داشته است.
عربستان سعودی بزرگ‌ترین شریک تجاری اندونزی در خاورمیانه است. این کشور برای تامین عمده نیاز انرژی خود به عربستان سعودی وابسته است. بر اساس آماری که مربوط به سال ۲۰۱۹ است، ۴۸ درصد نفت وارداتی اندونزی از سعودی وارد می‌شود. در مقابل اندونزی یک بازیگر فعال در بازار محصولات کشاورزی عربستان سعودی است. نمونه دیگر، فعالیت صندوق توسعه عربستان سعودی در اندونزی است؛ این صندوق در حال حاضر ۱۲ پروژه را در اندونزی تامین مالی می‌کند که ارزشی حدود نیم‌میلیارد دلار دارد و در بخش‌های حمل‌ونقل، مخابرات، کشاورزی، کشتیرانی و زیرساخت فعال است. عربستان سعودی همچنین برای حمایت از استارت‌آپ‌های اندونزی برنامه دارد. دو کشور چندین توافق در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر دارند. علاوه بر این، برنامه ایران برای به انجام رساندن توافق جامع مشارکت اقتصادی دوجانبه است. این همکاری‌ها فارغ از برنامه‌های مشترک نظامی و امنیتی است، که عمق روابط دو کشور را نشان می‌دهد.در مقابل این روابط استراتژیک میان دو کشور عربستان و اندونزی، روابط ایران و اندونزی را می‌توان در مرحله طفولیت دانست. با وجود این یکی از موانع در راه گسترش این روابط دوجانبه اکنون از میان برداشته شده است؛ جاکارتا که تاکنون - مانند چندین کشور دیگر- بدون هیچ نقشی میان روابط خصمانه تهران-ریاض منگنه شده بود، اکنون با فراغ بال بیشتری با ایران وارد معاملات تجاری می‌شود.روابط تهران-جاکارتا هرچند به وسعت و عمق روابط با سعودی نیست، اما رو به بهبود است. برای نمونه سال گذشته دو کشور برای همکاری در زمینه صنعت غذای حلال به توافق رسیدند. همکاری در دیگر بخش‌ها نیز اکنون مدنظر قرار دارد؛ از جمله همکاری در بخش فناوری و بهداشت، صنایع غذایی و شیلات. علاوه بر این همکاری در زمینه تامین امنیت کشتی‌های تجاری مورد مذاکره دو کشور است.با نظر به این مسائل اکنون راه برای اندونزی باز شده است تا بدون اینکه در درگیری‌های شدید دوقطبی ایران و عربستان وارد شود به توسعه روابط خود با تهران بپردازد.
تصویر تجارت در اندونزی: بازار سخت
اندونزی با جمعیت ۲۶۷میلیون و ۶۶۳هزار نفر بزرگ‌ترین کشور مسلمان جهان است و اقتصادی به نسبت قوی دارد، در سال ۲۰۲۱ برحسب تولید ناخالص داخلی ۱۶امین کشور جهان بود و بر حسب صادرات ۲۷امین کشور دنیا. اقلام عمده صادرات این کشور بریکت زغال سنگ، پالم اویل، فروآلیاژها و فولاد است که مقاصد عمده آنها چین، ایالات‌متحده، ژاپن؛ هندوستان و سنگاپور هستند.
اقلام عمده وارداتی اندونزی شامل فرآورده‌های نفتی، نفت خام، واکسن، خون، آنتی‌سرم، موتورها و قطعات نقلیه است و مبدا آنها از چین، سنگاپور، ژاپن، ایالات‌متحده و مالزی است. بر اساس آخرین آمار بانک جهانی این کشور ۱۰ توافق‌نامه تعرفه‌ای با کشورهای جهان دارد و عدد قابل‌توجه ۸۹میلیارد و ۸۳۶میلیون و ۳۲۷هزار دلار از واردات کالا به این کشور معافیت کامل گمرکی دارند. با این وجود فضای کسب‌وکار این کشور وضعیتی مناسب ندارد و رتبه ۷۳ جهانی را کسب کرده است. تراز تجاری این کشور مثبت ۱۲میلیارد و ۱۳۰میلیون دلار است.
چنانچه از این آمار مشخص است، به‌ویژه از شرکای تجاری این کشور، ورود به این بازار کاری بسیار دشوار خواهد بود. عربستان با توصیفی که شد بالاتر از سطحی به نظر می‌رسید که رقابت با آن در بازار اندونزی به‌سادگی ممکن باشد؛ عربستان حتی در میان شرکای اصلی این کشور نیز قرار ندارد و این نشانه قاطعی از دشواری تجارت با این کشور است.
