«دنیای‌اقتصاد» به بررسی نقش شهرستان‌های مرزی در ارتباط تجاری با همسایگان پرداخت
بازوان تسهیلگر توسعه تجارت
پیش از این و در جلسات ستاد هماهنگی اقتصادی دولت که به ریاست ابراهیم رئیسی، برگزار می‌شد، گزارش‌هایی از وضعیت تجارت خارجی در سال۱۴۰۰ ارائه‌شده بود که بر اساس آنها، ایران توانسته به رشد قابل‌توجه تجارت با کشورهای مختلف، به‌ویژه همسایگان دست‌یابد و دولت سیزدهم چنین مطرح می‌کند در بازه زمانی‌که روی کار بوده است، تجارت ایران را افزایش داده است؛ این در حالی است که ایران از بازار شرکای قبلی تجاری خود، یکی‌یکی حذف شده و بنا بر آمارهای رسمی منتشره از سازمان توسعه‌تجارت، کشورهایی مانند عراق و افغانستان که قبل‌تر، جزو مقاصد مهم و استراتژیک صادراتی ایران بودند، حالا موقعیت متفاوت‌تری نسبت به گذشته دارند و حتی افغانستان که قبلا جزو ۵ مقصد صادراتی ایران بوده، حالا از این جایگاه حذف شده‌است؛ نکته‌ای که یکی از اعضای هیات‌نمایندگان اتاق بازرگانی اهواز نیز به آن اذعان داشته است. به‌جز این، یک گزارش پژوهشی نشان می‌دهد ایران نتوانسته از همه ظرفیت‌های خود در بازارهای همسایه استفاده کند و در هیچ‌یک از کشورهای همسایه، در لیست ۱۰کشور نخست طرف و شریک تجاری قرار نگرفته است. تاکید بر تجارت با کشورهای همسایه از آنجایی آغاز می‌شود که دادوستد هم‌مرزان، هزینه‌های حمل‌ونقل را کاهش می‌دهد و باعث تقویت موقعیت استراتژیک ایران و کمک به نفوذ تجاری خواهد شد، یعنی کشور، همزمان که قدرت اقتصادی خود را افزایش می‌دهد، می‌تواند موضع خود در چانه‌زنی‌های بین‌المللی و برون‌مرزی را نیز افزایش دهد. با این همه ایران با وجود اینکه شرایط جغرافیایی و مرزهای زیادی با چندین کشور دارد، نتوانسته روابط خوبی در زمینه تجارت با کشورهای همسایه برقرار کند و آمارهای رسمی حاکی از حذف ایران از برخی بازارهای این کشورها است. حالا در چنین شرایطی نقش اتاق‌هایی که در شهرستان‌های مرزی قرار گرفته‌‌‌‌‌‌‌اند چیست؟
آیا این اتاق‌ها می‌توانند با اختیاراتی که از دولت اخذ کردهاند و روابط خوبی که به واسطه سال‌ها رابطه با کشورهای مرزی داشتهاند به بهبود این وضعیت کمک کنند؟ اصلا آیا می‌توان نقش اتاق‌ها در این شهرستان‌ها را یک کار ویژه برای دولت و بخش‌خصوصی در‌نظر گرفت تا اوضاع تجاری کشور، دست‌کم با همسایگان و هم‌مرزان بهتر شود؟ این‌ها سوالاتی است که «دنیای‌اقتصاد» در این گزارش سعی در بررسی آنها داشته است. البته به گفته برخی از فعالان اقتصادی، برخی دیگر از شهرستان‌ها نیز تنها به واسطه ارتباطات خوبی که طی سال‌ها با شهروندان برخی از کشورهای برقرار کردهاند، اکنون چنین نقشی برای کشور دارند و می‌توانند روابط تجاری خوبی با کشورهای هم‌مرز برقرار کنند.
امان‌الله کهزادی، عضو هیات‌نمایندگان اتاق زاهدان در همین‌باره توضیح می‌دهد: نقش اتاق‌های مرزی در توسعه‌تجارت با کشورهای همسایه بسیار مهم است زیرا اکثر اعضای اتاق‌ها تاجر هستند. این همان معضلی است که در کشور با آن مواجهیم و گاهی می‌بینیم که در برخی از اداره‌ها مهندس برق در یک کار غیر‌تخصصی گمارده شده است. در اتاق، شغل ما صادرات و واردات است و اصلا به همین دلیل توانسته‌ایم به عضویت این نهاد درآییم. این فعال اتاق زاهدان به نقش این اتاق اشاره می‌کند و می‌گوید: اگر بخواهم به‌طور اختصاصی از اتاق زاهدان که خودم عضو آن هستم بگویم، اتاق زاهدان در برهه‌های حساس کشور اقدام به تجارت و برپا نگاه‌داشتن ساختار تجاری کشور کرده است؛ در زمان دولت‌های نهم و دهم واردات گوشت و برنج توسط این اتاق انجام شد، زیرا به ما اعلام‌شده بود کشور تحریم است و نیاز به این اقلام دارد؛ با این حال قرار بود برای برخی از تعرفه‌ها کمک بگیریم اما دولت به وعده خود عمل نکرد و ما را مجبور کرد چنین کنیم. اتاق‌های مرزی و اعضای آن به همین‌دلیل نقش قابل‌توجهی در بهبود وضعیت کشور داشتهاند که روابط خوبی با تجار همسایه دارند. وی در انتها گریزی به مشکلاتی که گریبان‌گیر اتاق شده می‌زند و اظهار می‌کند: موانع ما تغییر مداوم تعرفه‌های گمرگ است که نشان می‌دهد دولت حمایتی از ما انجام نمی‌دهد. این نهاد تنها به تشکیل جلسه‌هایی ماهانه یا یک‌ماه درمیان با تولیدکنندگان و واردکنندگان در اتاق، اکتفا می‌کند. برای مثال برای واردات برنج ما را به پاکستان معرفی می‌کنند تا برنج وارد کنیم اما پس از ورود این کالا، اجازه ترخیص آن داده نمی‌شود؛ زیرا معتقدند که برنج پاکستانی استانداردهای لازم را ندارد درحالی‌که خودشان تقاضای واردات این برنج را داده‌اند. هزینه طولانی ماندن کالا در گمرک و عدم‌ترخیص آن هم تنها گریبان مصرف‌کننده را خواهد گرفت که حقوق ثابت دریافت می‌کند زیرا تاجر به هر صورت جنس خود را به قیمت روز به‌فروش می‌رساند اما مصرف‌کننده مجبور می‌شود با قیمت گران‌تر کالا را دریافت کند. دولت باید از اتاق مشاوره بگیرد زیرا این نهاد توانایی تجارت دارد. ما طرفدار مصرف‌کننده‌ایم زیرا خودمان هم در همین دسته هستیم.
سید‌محمد موسوی‌نسب، از اعضای هیات‌نمایندگان در اتاق ایلام نیز به مشکلات تجار گریزی می‌زند و تصریح می‌کند: این یک بخش کارشناسی‌شده است. اتاق‌های بازرگانی در شهرستان‌ها، معضلات زیادی دارند و نیاز به حمایت دارند. از طرفی تجار هم مشکلات زیادی در گمرک هر استان دارند که بعد از سال‌ها همچنان حل نشده است. وی فضا را این‌گونه تشریح می‌کند: در استان‌ها اصلا فضایی برای چانه‌زنی و تعامل میان بخش‌خصوصی و گمرک وجود ندارد و ممکن است کالایی برای مدت بسیار طولانی در گمرک بماند و در نهایت خراب شود. به‌نظر من هم تعاملات اتاق‌ها در شهرستان با نهادهای دولتی بسیار کمک‌کننده است. گمرک باید با اتاق‌ها هماهنگ باشد؛ همچنین اگر این تعامل دو سویه شود، هر دو نهاد نفع بیشتری می‌برند و اقلام هم ارزان‌تر به‌دست مصرف‌کنندگان می‌رسد و همه منتفع هستیم.
سـید‌سلطان حسیـنی‌امـین، عضو هیات‌نمایندگان اتاق اهواز اظهار می‌کند: اتاق اهواز اگر به ظرفیت‌های خود توجه کند، نه‌تنها نقش عظیمی در اقتصاد استان خوزستان خواهد داشت بلکه می‌تواند اقتصاد کشور را نیز متحول کند زیرا بهترین نقش تجاری را با کشورهای عربی دارد؛ از آنجایی‌که عرب‌های ایران نیز در خوزستان زندگی می‌کنند و تعداد این افراد در خوزستان زیاد است به‌راحتی می‌توان با کشورهای عربی دادوستد کرد زیرا معمولا عرب‌ها، اشتراکات زیادی از جمله زبانی و فرهنگی با یکدیگر دارند و به همین دلیل نیز می‌توانند در اقتصاد و به‌خصوص در عرصه صادرات و واردات نقش موثری داشته باشند. وی همچنین بیان می‌کند: البته باید واقع‌بین باشیم و بدانیم اتاق‌های بازرگانی در کارهای اجرایی آن‌چنان‌که به‌نظر می‌رسد توانمند نیستند و از طرفی اصلا توان و اجازه انجام برخی از اقدامات را ندارند مگر اینکه دولت کمک کند. در این‌صورت می‌توان گفت که اتاق بازرگانی می‌تواند نقش بسیار بزرگی در بهبود اقتصاد کشور داشته باشد. وی مطرح می‌کند: اقتصاد ما تابع سیاست ماست و دولتی‌بودن اقتصاد در ایران، حقیقتی است که نمی‌توان کتمان کرد.
اقتصاد ما بیشتر دولتی است و بخش‌خصوصی اجازه انجام برخی از اقدامات را ندارد مگر اینکه دولت آن اقدامات را انجام دهد که لازمه آن ارتباط میان اتاق و دولت است. من احساس می‌کنم این اتفاق به‌درستی رخ نداده است زیرا صادرات ما به عراق و دیگر همسایه‌های عربی‌مان بسیار کاهش یافته است. او در پایان هشدار می‌دهد: اگر دولت این سازوکارها را تسهیل کند اتاق هم می‌تواند نقش بزرگی در اقتصاد کشور داشته است.
به هرحال ما نباید فرصت تجارت با همسایگان خود را از دست بدهیم زیرا با کمترین هزینه حمل‌ونقل و دردسرهایی مانند تحریم‌ها می‌توانیم کالاهای خود را صادر کنیم؛ در واقع این‌گونه توانایی و ظرفیت بیشتری برای دورزدن تحریم‌ها و استفاده‌نکردن از شبکه بانکی داریم. وی تاکید می‌کند: اقتصاد ما تابع سیاست ماست؛ یعنی سیاست ما نسبت به همسایه‌ها می‌تواند نقش بسیار پررنگی داشته باشد اما چنین اتفاقی رخ نداده است زیرا صادرات به عراق بسیار کم شده است و همیشه این موانع به دلیل روابط سیاسی به‌وجود می‌آیند. کشورهای همسایه هم از لحاظ مسافت، به‌صرفه هستند و می‌توانیم با کمترین هزینه و وقت با آنها تجارت کنیم.
محمدرضا رستمی، عضو هیات‌نمایندگان اتاق ارومیه در همین مورد اظهار می‌کند: اتاق‌ها روابط و مشکلاتی که تجار دارند را تا حد زیادی رفع و رجوع می‌کنند. البته بخش دولتی هم باید در همین راستا اقداماتی انجام دهد. دستگاه‌های کشور نیز باید اقداماتی در همین راستا انجام دهند و اطلاعات موردنیاز را در اختیار اتاق‌های بازرگانی در شهرستان‌ها قرار دهند تا این نهاد بتواند به تجار خود کمک کند، با این‌حال دستگاه‌های دولتی نتوانسته‌اند آن‌طور که باید به پیشبرد ما کمک کنند. دولت می‌توانست با اقداماتی نظیر وضع تعرفه‌های ترجیحی یا از این قبیل، تجارت با کشورهای همسایه را تشویق کند.
وی در پایان بیان می‌کند: البته باید در‌نظر گرفت که دولت هم تلاش خود را کرده و کم‌کاری تنها گریبان‌گیر دولت نیست زیرا اتاق هم در برخی مواقع باید اقداماتی به‌موقع انجام می‌داده اما چنین نکرده است و حالا این گرفتاری که برخی از بازارهای همسایه ازدست‌رفته، گریبان ما را گرفته است.
عرفان شاکری، رئیس اتاق مشترک ایران و امارات نیز بیان می‌کند: بسیار مهم است که بتوانیم از ظرفیت اتاق‌های مشترک در توسعه‌تجارت با کشورهای هم‌مرز آن شهرستان استفاده کنیم. بعضی استان‌ها هم هستند که هم‌مرز با کشورهای همسایه نیستند اما ظرفیت تجاری خوبی برای دادوستد با برخی کشورهای مرزی خاص دارند. برای مثال، منطقه لار در استان فارس که بسیاری از اقوام و افرادی که در سالیان دراز در آن خطه ساکن بودند با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس روابط بسیار دوستانه‌ای دارند و می‌توانند با کشورهایی مانند کویت، قطر و امارات تجارت کنند زیرا از سال‌ها قبل تاجران دو کشور به شهرهای یکدیگر سفر کردهاند و اقوام دو کشور، افراد ساکن در آن منطقه را می‌پذیرند، به‌همین‌دلیل نیز موقعیت تجاری بسیار خوبی بین شهرستان لار و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس شکل گرفته‌‌است. شاکری همچنین یادآوری می‌کند: نزدیکی مرزی، موجب به‌وجود آمدن قرابت‌های فرهنگی زیادی است که اتاق‌ها باید از همین ظرفیت فرهنگی استفاده کنند. همه‌ساله توریست‌های زیادی از کشورهای همسایه به ایران می‌آیند و اتاق‌ها که خود از اعضای همان استان تشکیل شده‌اند می‌توانند از همین ظرفیت استفاده دوچندان کنند. وی اظهار امیدواری می‌کند: می‌توانیم حتی برخی از تولیدات خود را به این کشورها انتقال دهیم و در سود با آنها شریک شویم، به‌همین‌دلیل توجه به اتاق‌ها در استان‌هایی مانند خوزستان، کردستان و بقیه استان‌های مرزی بسیار مهم است و باید در دستورالعمل‌های اقتصادی ما قرار گیرد. شاکری در پایان بیان می‌کند: حجم تجارتی که ما در بنادر و شهرهای جنوبی داریم مانند آبادان، بندرعباس و خوزستان و بندرهایی مانند بندر لنگه و بندر گناوه، به واسطه خرید کالا و فروش کالا به‌دست آمده است. این رقم باید مورد‌توجه سیاستگذاران قرار گیرد چراکه دسترسی آنها از طریق مناطق آبی بسیار ارزان‌قیمت است و در مدت بسیار کوتاهی ترانزیت کالا را انجام می‌دهند.
