«دنیای اقتصاد» در گفت‌وگو با کارشناسان بررسی کرد
ملاحظات ۹گانه تدوین برنامه جامع گردشگری
گروه گردشگری، شیما رئیسی: استفاده از نظرات کارشناسان در تمام حوزه‌های مربوط به گردشگری در مرحله تدوین و اجرای برنامه، بازتعریف صنعت گردشگری بر اساس نظام‌های ارزشی و قانونی کشور، مشخص کردن تمامی نهادهای حقیقی و حقوقی متاثر از صنعت گردشگری و تاثیرگذار بر آن، توجه به توسعه و ایجاد زیرساخت‌ها، بازاریابی، برندسازی، تدوین برنامه، نقشه‌های اجرایی و شاخص‌های دقیق برای سنجش میزان تحقق اهداف مورد نظر بر اساس اصول مدیریت استراتژیک، توجه به توسعه زیرساخت‌ها و ایجاد جاذبه‌های جدید و همچنین کنار گذاشتن نگاه تمرکزگرا در نوشتن برنامه از جمله مواردی است که بنا بر نظر کارشناسان، در نظر نگرفتن آنها در تدوین برنامه جامع گردشگری اجرای آن را دشوار و حتی ناممکن می‌کند.
گروه گردشگری، شیما رئیسی: استفاده از نظرات کارشناسان در تمام حوزه‌های مربوط به گردشگری در مرحله تدوین و اجرای برنامه، بازتعریف صنعت گردشگری بر اساس نظام‌های ارزشی و قانونی کشور، مشخص کردن تمامی نهادهای حقیقی و حقوقی متاثر از صنعت گردشگری و تاثیرگذار بر آن، توجه به توسعه و ایجاد زیرساخت‌ها، بازاریابی، برندسازی، تدوین برنامه، نقشه‌های اجرایی و شاخص‌های دقیق برای سنجش میزان تحقق اهداف مورد نظر بر اساس اصول مدیریت استراتژیک، توجه به توسعه زیرساخت‌ها و ایجاد جاذبه‌های جدید و همچنین کنار گذاشتن نگاه تمرکزگرا در نوشتن برنامه از جمله مواردی است که بنا بر نظر کارشناسان، در نظر نگرفتن آنها در تدوین برنامه جامع گردشگری اجرای آن را دشوار و حتی ناممکن می‌کند.
چرا برنامه‌های جامع مدون، به بایگانی می‌روند؟
یک استاد دانشگاه با اشاره به اینکه نوشتن برنامه جامع گردشگری در سال‌های پس از انقلاب بارها مطرح و در دولت‌های مختلف پیگیری شده است، به «دنیای اقتصاد» گفت: «متاسفانه با وجود طرح‌های جامع بسیار که همگی به بایگانی سپرده شده‌اند، یک‌بار دیگر با صرف هزینه بسیار از نوشتن طرحی دیگر سخن به میان آمده است؛ درحالی‌که هیچ‌یک از آنها در مرحله اجرا توفیقات چندانی به دست نیاورده‌اند.» دکتر احمد روستا افزود: «از این رو در حال حاضر شاید بهتر آن باشد که با توجه به طرح‌های موجود و بررسی آنها، بر نوشتن طرح‌های مکمل تمرکز شود نه اینکه از نقطه صفر آغاز و برنامه‌ای از ابتدا نوشته شود.»
به گفته او مهم‌ترین نکته در تدوین برنامه، مشخص کردن نوع نگاه موجود در کشور به مقوله گردشگری است؛ به این معنا که گروه‌های رسمی و غیررسمی دخیل در این پدیده را شناسایی کرده، با توجه به واقعیت‌های موجود به بررسی برنامه‌های در دسترس و علل اجرایی نشدن آنها بپردازیم. این استاد دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: «تغییر رویکردها با روی کار آمدن دولت‌های جدید سبب می‌شود اقدامات انجام‌شده در دولت‌های قبلی نادیده گرفته شود؛ درحالی‌که اگر مجموعه‌ای مستقل و حرفه‌ای با پایبندی و علم بر اصول مدیریت استراتژیک وجود داشته باشد، به‌صورت فرانهادی عمل کرده و طرح‌های جامع بدون توجه به تغییرات ساختار سیاسی کشور مدون می‌شود که هر دولتی ملزم به اجرای آنها خواهد بود.»
در همین حال مشاور کمیسیون گردشگری اتاق تهران مهم‌ترین علت این گسست‌ها را عدم مشارکت تمام تشکل‌های غیردولتی دخیل در صنعت گردشگری کشور در فرآیند تصمیم‌سازی این صنعت دانست و اظهار کرد: «در صورتی‌که برنامه‌ها توسط دولت و بدون نظرخواهی از ذی‌نفعان غیردولتی نوشته شود، با پایان عمر سیاسی دولت‌ها، این برنامه‌ها نیز به فراموشی سپرده می‌شود و به صورت مشخص بخش یا ارگانی پیگیر پایبندی دولت جدید به اجرای برنامه‌های موجود نخواهد بود.» یعقوب امین‌زاده افزود: «در عین حال اگر از ظرفیت همه تشکل‌ها و نهادهای غیردولتی در تدوین برنامه‌ها کمک گرفته و این واقعیت درک شود که مجریان اصلی این برنامه‌ها در نهایت این بخش‌ها هستند، با تغییر دولت، نهادهای غیردولتی مشارکت‌کننده در تدوین برنامه خواستار ادامه اجرای برنامه‌ها خواهند شد و ساختار و برنامه‌های اجرایی کشور از آفت‌های سیاسی و نگرش‌های فردی در امان می‌ماند.»
وی با تاکید بر جای خالی کمیسیون‌های گردشگری اتاق تهران و ایران به عنوان بزرگ‌ترین تشکل و نماینده بخش خصوصی کشور در تدوین برنامه جامع گردشگری کشور و با اشاره به اینکه نظرخواهی از بخش خصوصی امکان رصد واقعیت‌ها را از منظری همه‌جانبه و در اصطلاح به صورت ۳۶۰ درجه‌ای فراهم می‌کند، تصریح کرد: «شرکت دادن بخش خصوصی در تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌ها علاوه‌بر اینکه می‌تواند از طریق نظرسنجی و با ابزاری همچون پرسشنامه صورت پذیرد، باید به صورت تعامل رو در رو و شکل‌گیری گفت‌وگو میان طرفین تقویت شود.»
ملزومات اجرایی شدن برنامه جامع گردشگری
اما روستا در ادامه با فرض برطرف شدن تمام زمینه‌های ساختاری موجود، شرط تدوین برنامه جامع درخور و کارآمد در مقام اجرا را برخورداری و استفاده از نظرات کارشناسان همه حوزه‌های مربوط به گردشگری عنوان و اضافه کرد: «گردشگری صنعتی است که با تمام موضوعات سیاسی، اقتصادی، محیطی و اقلیمی ارتباط تنگاتنگ دارد؛ از این رو چه در تدوین و چه در اجرای آن باید از نظرات و ایده‌های صاحب‌نظران تمامی عرصه‌های مرتبط بهره‌مند شد.» او همچنین محورهای قابل اعتنا در تدوین برنامه جامع را در قالب دو دسته کلی قابل ذکر دانست و تصریح کرد: «برای تبدیل شدن به یک کشور گردشگرپذیر باید پتانسیل‌ها و زیرساخت‌های موجود برای جذب گردشگر مهیا باشد که از حیث وجود جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی زمینه‌های قابل‌توجهی در کشور وجود دارد.» این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: «بسنده کردن صرف به ظرفیت‌های موجود به تنهایی کافی نیست و لازم است جاذبه‌های تازه دیگری را تعریف و ایجاد کرد.
همچنین مشخص کردن راه‌های توسعه زیرساخت‌های گردشگری از دیگر الزامات اساسی مورد توجه در تدوین برنامه جامع است.» روستا گام دوم و به عبارتی محور بعدی مورد توجه در نوشتن این برنامه را معرفی صحیح ایران در عرصه بین‌الملل برشمرد و اظهار کرد: «در حال حاضر نظام گردشگری کشور ما فاقد هرگونه حرکت عملی در برندسازی، ارتباطات گسترده بین‌المللی و بازاریابی است.» این استاد دانشگاه شهید بهشتی با تاکید بر نقش دولت در معرفی ایران به عنوان یک مقصد جذاب برای گردشگران جهانی، از ضعف ارتباطی میان نهاد دولت و بخش‌های خصوصی در کشور یاد و اضافه کرد: «یکی از پیشنهادهایی که بارها با متولیان گردشگری کشور در میان گذاشته‌ام این بوده که از ظرفیت رویدادهای جهانی از جمله المپیک و جام جهانی فوتبال برای معرفی ایران به جهانیان استفاده کنند.» وی در توضیح بیشتر گفت: «در اینجا دولت باید با استفاده از ظرفیت و امکانات سفارت‌خانه‌های خود و همچنین همکاری علاقه‌مندان بخش خصوصی به این مهم بپردازد، برای کشور برندسازی و نگاه بازارهای گردشگری جهانی را به سوی خود معطوف کند.» روستا همچنین در ادامه نسبت به محدود شدن اقدامات مقامات دولتی در قالب جلوه‌گری‌های مدیران این عرصه ابراز تاسف و نسبت به اصلاح شرایط موجود ابراز امیدواری کرد.
در همین راستا، کارشناس کمیسیون گردشگری اتاق تهران نیز خاطرنشان کرد: «یکی از مشکلات موجود که تدوین برنامه جامع را از موفقیت دور می‌کند، سیطره شیوه‌های قدیمی مدیریتی بر فضا و ساختار مدیریتی کشور است.» امین‌زاده بر لزوم پیاده‌سازی اصول و مبانی مدیریت استراتژیک در تدوین برنامه‌ها از جمله برنامه جامع گردشگری اصرار ورزید و اضافه کرد: «در طراحی یک سند بر مبنای اصول مدیریت استراتژیک پیش از هر چیز این پرسش مطرح می‌شود که صنعت گردشگری چگونه خواهد توانست برای اقتصاد کشور درآمدزایی کند؛ نکته‌ای که مدیران در نظام‌های مدیریتی کشور از آن غفلت می‌کنند.» به گفته مشاور و کارشناس کمیسیون گردشگری اتاق تهران در ادامه باید این پرسش را به میان آورد که چه نهادها، سازمان‌ها یا حتی افرادی چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم از عوامل تاثیرگذار و همچنین تاثیرپذیر صنعت گردشگری کشور هستند. وی با این توضیح بنیادین که هر سند یا برنامه جامع راهبردی در واقع مسیر حرکت مجموعه از نقطه فرضی A به نقطه هدف B را مشخص می‌کند، این نوع تدوین نقشه راه را از اساس یک مساله استراتژیک خواند و بار دیگر بر اتخاذ رویکرد استراتژیک در فرآیند مدیریت و برنامه‌ریزی در این خصوص تاکید کرد؛ رویکردی که نیازمند مطالعات دقیق در حوزه داخلی و منطقه‌ای است.
او همچنین با تشبیه گردشگری به یک موجود زنده، به حساسیت بالا و تاثیرپذیری این صنعت به عنوان یک صنعت پویا از مسائل مختلف اشاره کرد و یادآور شد: «با توجه به این ویژگی، سند تدوین‌شده برای گردشگری کشور باید از پویایی و انعطاف لازم برخوردار و در مقابل تغییرات سیاسی، اقتصادی و منطقه‌ای مقاوم باشد؛ امری که به نوعی دیگر از ویژگی‌های طرح‌هایی است که با اتکا به روش‌های مدیریت استراتژیک تدوین می‌شوند.» امین‌زاده در پایان شیوه‌های مدیریتی و برنامه‌‌نویسی متمرکز را مورد انتقاد قرار داد و بر مشارکت استان‌ها در تدوین برنامه جامع گردشگری تاکید کرد و گفت: «می‌توان کلیات برنامه‌ها را در مراکز تصمیم‌گیری‌‌های کلان کشور مشخص کرد اما در ادامه باید جزئیات طرح‌ها را به استان‌ها و مقامات محلی سپرد و نظرات آنها را در تدوین برنامه جامع تجمیع کرد.»
به گزارش «دنیای اقتصاد»، اکنون موضوع تدوین برنامه جامع گردشگری کشور در راستای تحقق اهداف برنامه ششم توسعه مطرح می‌شود و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آخرین زمان ممکن برای ارائه طرح جامع گردشگری را پایان سال جاری اعلام کرده و در عین حال از دو مدل ممکن برای تدوین این طرح سخن گفته است. مسعود سلطانی‌فر در توضیح این دو مدل تصریح کرده: «نخستین شکل این است که تهیه و تدوین این برنامه به یک گروه از مشاورانی که طرح‌های خود را ارائه دادند، سپرده شود. مدل دوم نیز این است که شورای راهبردی، ساختاری را برای تهیه طرح مشخص کند و در کمیسیون‌ها و کمیته‌های تخصصی، تهیه طرح جامع گردشگری پیگیری شود.»
اما عالی‌ترین مقام گردشگری کشور در حالی بر لزوم پایان تدوین برنامه جامع تا پایان سال ۹۵ تاکید می‌کند که پیش از این، پایان سال ۹۴ به عنوان فرصت نهایی نوشتن برنامه جامع مقرر شده بود که در عمل خروجی مشخصی حاصل نشد. گرچه تدوین برنامه جامع گردشگری به نوعی نشان از عزم به وجود‌آمده در ساختار مدیریتی کشور برای توسعه این صنعت است، اما با نگاهی به اسناد موجود در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری که متعلق به دولت‌های قبل و مدیران گذشته این سازمان است، می‌توان دریافت که صرف تهیه و تدوین این اسناد راهگشا نبوده و همان‌طور که کارشناسان تاکید می‌کنند، باید با تغییر رویکردهای مدیریتی در تدوین برنامه جامع جدید، اجرایی شدن این برنامه‌ها در بلندمدت را تضمین کرد.
ارسال نظر