دریچه جدید روابط بغداد با همسایگان

سیامک کاکایی کارشناس مسائل عراق تشکیل دولت جدید عراق با حضور نمایندگان احزاب و گروه‎های مختلف نشان از ایجاد نوعی اجماع برای پیشبرد روند سیاسی دارد. کنار هم چیدن افراد و شخصیت‌های مختلف و مشهور گروه‎های عراقی در دولت جدید هنری سیاسی است که به نظر می‌رسد حیدرالعبادی در گام اول نمودهایی از این هنر را به نمایش گذاشته است. حضور افرادی چون نوری المالکی، ایاد علاوی و اسامه النجیفی به‌عنوان معاونان رئیس‌جمهوری عراق که هر کدام متعلق به یک طیف متفاوت فکری و سیاسی هستند و همین‌طور واگذاری پست معاونت نخست‌وزیری به افرادی چون صالح المطلک، هوشیار زیباری و بهاء الاعرجی، توجه محافل سیاسی و منطقه‌ای را به خود جلب کرده است؛ همین‌طور واگذاری پست‎های کلیدی به کسانی چون ابراهیم جعفری در وزارت خارجه، عادل عبدالمهدی در وزارت نفت و روژ نوری شاویس در وزارت دارایی بیانگر این مساله است که حیدر العبادی وقت زیادی را صرف گفت‌وگو و رایزنی با شخصیت‎ها و گروه‌های سیاسی برای متقاعد کردن آنها به پذیرش پست‌های وزارتی و ایجاد اجماع ملی کرده است. در کنار ضرورت توافق درونی میان گروه‎های سیاسی در عراق برای همکاری، هم‌اندیشی و تجربه نو در سیاست و حکومت، نوع نگاه بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی به صحنه سیاسی و امنیتی عراق از اهمیت بالایی برخوردار است. در یک ماه گذشته و پس از آغاز به کار دولت جدید، جامعه جهانی به چنین تغییر سیاسی در عراق اقبال بالایی نشان دادند. در این میان رویکرد ۴ بازیگر شامل آمریکا، ایران، عربستان و ترکیه توجه‎ها را به خود جلب می‎کند.

ایالات متحده آمریکا

آمریکایی‎ها که به نظر می‎رسد بخشی از ملاحظات سیاسی آنها با بحران کنونی امنیتی عراق گره خورده است تشکیل دولت جدید در بغداد را نشان از گذار به دوره جدید دانسته و توافق سیاسی را در پیشبرد شرایط عراق موثر ارزیابی کردند. باراک اوباما بلافاصله پس از تشکیل دولت جدید عراق در گفت‌وگو با حیدر العبادی بر اهمیت برداشتن قدم‌های اساسی دولت جدید در رسیدگی به خواسته‌ها و اعتراضات قانونی مردم این کشور تاکید کرد. این سخنان می‎تواند نقدی بر شیوه عملکرد نوری المالکی باشد و به شکلی آمریکا این مطالبه را ایجاد کرده است که محیط سیاسی عراق دستخوش نارضایتی و اعتراض است. اشاره غیرمستقیم اوباما شاید به نارضایتی‌های اهل سنت و کردها در دولت قبلی باشد. همچنین ممکن است این مساله در آینده نگاه نقدآمیز آمریکا به صحنه سیاسی عراق را حفظ کند. به این شکل مقام‎های آمریکا، بحران و تنش‌های سیاسی در عراق را متوجه رویکردهای داخلی دانسته تا آنکه مساله‎ای بیرونی بدانند. حال آنکه از منظر عراقی‎ها، دخالت‌های بیرونی بر تنش‌های سیاسی در عراق تاثیرگذار بوده است.

ترکیه

در میان همسایگان عراق، ترکیه دستکم در ۲ سال گذشته نقشی برهم زننده در ساختار سیاسی عراق داشته است؛ پس از فرار طارق الهاشمی به ترکیه، نگرش این کشور از رابطه دولت با دولت یعنی آنکارا-بغداد به سیاسی رابطه دولت با گروه‎ها (اهل سنت و کردها) سوق پیدا کرد و همین مساله سبب شد تا نوری المالکی، نخست‌وزیر سابق، دولت ترکیه را بارها به دخالت در امور داخلی کشور متهم کند. اکنون اما با استقبال آنکارا از دولت جدید عراق این انتظار مطرح شده است که چرخشی در سیاست ترکیه در قبال عراق ایجاد شود. اگرچه به نظر می‌رسد که آنکارا رویکرد حفظ رابطه با گروه‎های ذی‌نفوذ در عراق را کنار نخواهد گذاشت. لیکن پیش‌بینی می‌شود با توجه به رابطه قابل توجه اقتصادی ترکیه با عراق (۱۲ میلیارد دلار) تعدیلی در سیاست آنکارا در قبال بغداد به وجود بیاید. شاید به همین دلیل است که احمد داوود اوغلو، نخست‌وزیر جدید ترکیه گفته که در آینده‌ای نزدیک به بغداد سفر خواهد کرد.

جمهوری اسلامی ایران

در میان کشورهای منطقه و همسایه عراق، ایران نزدیک‌ترین رابطه با مجموع گروه‎های عراقی را دارد و همواره از تقویت روند سیاسی و برقراری ثبات در عراق حمایت کرده است. در بیانیه وزارت خارجه ایران درباره تشکیل دولت جدید عراق عنوان شده که ایران امیدوار است در سایه استمرار و تحکیم وفاق ملی دولت جدید عراق بتواند در کوتاه‌ترین زمان بر چالش‎های امنیتی ناشی از حمله تروریست‌ها فائق آمده و همزمان برنامه‌های ملی خود برای توسعه همه‌جانبه و ایجاد امنیت برای ملت بزرگ عراق را محقق سازد.

عربستان سعودی

عربستان همسایه ناآرام در قبال روند تحولات عراق و حامی گروه‎های برهم‌زننده در این کشور، استقبال سطحی از تشکیل دولت جدید عراق کرده است اما این پرسش مطرح است که آیا نشانی از تغییر سیاست عربستان در قبال همسایه خود، عراق حاصل خواهد شد. به‌خصوص که عربستان پس از سرنگونی رژیم صدام تاکنون حاضر به گشایش سیاسی با عراق نشده است و چنان رویکردی اتخاذ کرده که گویا ساختار جدید سیاسی را به رسمیت نمی‌شناسد. به همین دلیل انتظارها نسبت به تغییر سیاست عربستان در قبال عراق بسیار کمتر از تغییر سیاست ترکیه نسبت به عراق است. در این میان نوک پیکان انتقاد شرایط نابسامان امنیتی در عراق به سوی عربستان نشانه رفته است.