دنیای اقتصاد، نیما صبوری: رابطه میان ایران و برخی از کشورهای عضو «شورای همکاری خلیج‌فارس» برای مدتی طولانی پرتنش بوده است. این تیرگی روابط به‌خصوص از ژانویه ۲۰۱۶ که سفارت عربستان در تهران مورد تهاجم معترضانی که به‌دنبال اعدام روحانی شیعی این کشور، شیخ نمر النمر، خشمگین شده بودند، شدت گرفت. اکنون اما کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس به‌دنبال آزمودن راهکاری هستند که رابطه با ایران را بهبود بخشند. در این رابطه در اجلاس ۱۴۲ این شورا که در ریاض برگزار شد، وزرای خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در مورد استراتژی مذاکره با ایران گفت‌وگو کردند. با در نظر گرفتن روابط دیپلماتیک تهران و کشورهای عربی در ۴ ماه اخیر، با توجه به پیشنهادی که در این اجلاس ارائه شد می‌توان انتظار داشت که روابط حسنه میان دو طرف گسترش یابد.

نفع کشورهای عربی در توسعه روابط

به گزارش موسسه مطالعاتی «استرتفور»،‌کاهش تنش و ایجاد روابط حسنه با تهران می‌تواند یک تغییر مساعد برای کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس باشد. رابطه تیره با همسایه‌ها در حاشیه خلیج‌فارس باعث تشدید فرقه‌گرایی و پیچیده‌تر شدن فرآیند اصلاحات در هریک از این کشورها خواهد شد. رابطه شفاف و بدون تنش با ایران به دولت‌های عضو شورای همکاری خلیج‌فارس این امکان را می‌دهد تا تمرکز خود را متوجه اولویت‌های ملی خود همچون اصلاح ساختار اقتصادی و تسریع فرآیند توسعه سازند. به این منظور، دولت‌های عربی اندکی پس از اینکه دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به پیروزی رسید، استقبال خود را برای بهبود رابطه با ایران نشان دادند.

پس از اینکه دولت قبلی آمریکا تلاش‌های زیادی کرد تا رابطه با تهران را اندکی بهبود بخشد، پیروزی ترامپ در انتخابات آمریکا موج جدیدی از سیاست‌های مقابله‌گرایانه با ایران را در واشنگتن ایجاد کرد؛ اتفاقی که کشورهای عربی بی‌صبرانه منتظر آن بودند. بر این اساس، اکنون با توجه به اینکه این کشورها حامی جدیدی در آمریکا یافته‌اند می‌توانند با اطمینان بیشتر به بهبود رابطه با ایران در زمینه منافع مشترک بیندیشند. در این رابطه در ماه دسامبر شورای همکاری خلیج‌فارس پیش‌نویسی را به دولت ایران ارائه داد و در آن خواستار آغاز گفت‌وگوها با این کشور شد. همچنین در ماه ژانویه، وزیر خارجه کویت نامه‌ای را به حسن روحانی ارسال کرد، اقدامی که پس از آن شاهد سفر رئیس‌جمهوری ایران به کشورهای عربی همچون عمان و کویت بودیم. رابطه با عمان و کویت که در میان دولت‌های عضو شورای همکاری خلیج‌فارس از جمله کشورهایی هستند که سیاست‌های ملایمی را در رابطه با ایران داشته‌اند، می‌تواند نقطه عطفی برای گسترش روابط با کشورهای عربی باشد. در این میان نیز ریاض که اصلی‌ترین رقیب تهران در منطقه محسوب می‌شود در چند ماه اخیر در برخی مسائل تمایل خود را برای همکاری بیشتر با ایران نشان داده است. برای مثال، در تصمیمی که اوپک برای کاهش سطح تولیدات نفت داشت، عربستان سعودی به‌رغم کاهش سطح تولید نفت خود، پذیرفت تا ایران سطح تولیدات خود را افزایش دهد. همچنین پس از اینکه دو کشور در دستیابی به توافق در موضوع حج در سال گذشته ناتوان ماندند، در ماه‌های گذشته مقامات سعودی از طرف‌های ایرانی دعوت کردند تا درخصوص حضور حجاج ایرانی در مراسم حج ۲۰۱۷ مذاکره کنند (مذاکراتی که موفق بود و دو طرف در اوایل مارس در این زمینه به توافق رسیدند). بنابراین اگر این روند ادامه داشته باشد، می‌توان شاهد از سرگیری روابط دیپلماتیک میان ایران و عربستان سعودی بود.

محدودیت‌های گسترش روابط

با این حال اما هر نوع همکاری جدید میان دو کشور با محدودیت‌هایی روبه‌رو خواهد بود. با توجه به تنش‌هایی که در کشورهای همسایه همچون یمن، سوریه، عراق و لبنان وجود دارد، تهران و ریاض تلاش خواهند کرد تا نفوذ و اثرگذاری خود را در منطقه بیشتر کنند. جنگ‌هایی که در هریک از این کشورها در جریان است نمایشی از جنگ‌های نیابتی است، جنگ‌هایی که در یک طرف آن نایبان تهران و در طرف دیگر مزدوران کشورهای عربستان، امارات، قطر و... حضور دارند. همچنین با وجود اینکه دو ماه از ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ می‌گذرد و او اقدامی علیه برجام انجام نداده، اما عربستانی‌ها و متحدان آن در منطقه اطمینان دارند که دولت جدید آمریکا حامی آنها است. بر این اساس، در یمن کشورهای عربی امید دارند تا آمریکایی‌ها با حمایت‌های نظامی خود به کمک این کشورها بشتابند. از طرفی دیگر نیز آمریکایی‌ها تمایل خود را به افزایش کمک‌های نظامی به ائتلاف عربی در جنگ یمن نشان داده‌اند. به ادعای موسسه « استرتفور»، با وجود اینکه آمریکا و متحدانش بارها ایران را متهم به ایجاد بی‌ثباتی در منطقه کرده‌اند، اما اقدامات آمریکا در منطقه و تشویق متحدان عربی خود برای همکاری‌های بیشتر عامل اصلی بی‌ثباتی در منطقه تلقی می‌شود. تلاش برای بهبود روابط عربستان-مصر، عربستان-عراق و ایجاد روابط جدید میان کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی از جمله اقدامات تنش‌زای آمریکا در منطقه است. با این‌حال آمریکایی‌ها قادر نخواهند بود تا تمام مشکلات موجود در میان کشورهای عربی را حل کنند. افزایش حمایت‌های نظامی به ائتلاف عربی در جنگ یمن، به سواحل جنگ‌زده امارات متحده عربی و مرزهای ناامن عربستانی‌ها کمکی نخواهد کرد.

رابطه‌ای برای هر دوطرف

در نهایت می‌توان گفت گرچه ایران و عربستان سعودی رقیبان جدی برای یکدیگر محسوب می‌شوند، اما بارقه‌هایی از بهبود روابط میان دو کشور را می‌توان مشاهده کرد که باعث شده است تا دو کشور در موضوعاتی خاص اختلافات خود را کنار بگذارند و به توافقاتی دست یابند. شورای همکاری خلیج‌فارس به این یقین رسیده است که بهبود رابطه دوجانبه با ایران می‌تواند در دستیابی به اهداف داخلی‌شان بسیار نقش مهمی داشته باشد. همچنین تهران نیز شاید از بهبود رابطه با کشورهای عربی منتفع شود، چرا که بهبود رابطه با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس با توجه به اینکه اصلی‌ترین متحدان آمریکا در منطقه محسوب می‌شوند می‌تواند به حفظ برجام کمک شایانی کند.