شوروی معضل صادرات شکر کوبا را حل نکرد

آناستاس میکویان

دولت انقلابی فیدل کاسترو پس از درگیری با آمریکا در خصوص زمین‌های مصادره شده نیشکر شهروندان آمریکایی و احتمال کاهش صادرات و قیمت شکر به بازارهای جهانی، به سمت شوروی روی آورد. در همین زمان آناستاس میکویان، معاون اول نخست‌وزیر شوروی به کوبا سفر کرد، اما مساله مهم در این زمان این بود که چین و شوروی نیز از جمله کشورهای جهان بودند که دست به اضافه تولید شکر در بازارهای اقتصادی جهان زده بودند. دکتر منوچهر کمالی طه در بخش دیگری از کتاب خود تحت عنوان «مسائل نیمکره غربی، کوبا، کاسترو، انقلاب» به بررسی این امر پرداخته است که در شماره امروز تقدیم خوانندگان محترم می‌شود.

توافق تجاری با شوروی- هنگامی که میکویان، معاون اول نخست‌وزیر شوروی، همراه نمایشگاه تجاری آن کشور به هاوانا رفت، پیش‌بینی شد روابط کوبا و ایالات متحده آمریکا تیره خواهد شد. مسافرت میکویان به خودی خود دارای اهمیتی نبود او قبلا با نمایشگاه شوروی به ایالات متحده آمریکا و مکزیکو هم سفر کرده بود. هرتر، وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا اظهار داشت: «تصور نمی‌کنم سفر میکویان به کوبا مساله‌ای مهم باشد. موضوعی است که از خیلی وقت پیش ترتیب آن داده شده است».

لیکن این سفر از این جهت مهم بود که منتهی به امضای قرارداد تجارتی بین شوروی و کوبا شد. این برای کوبا یک ضرورت اقتصادی بود. کوبا احتیاج به بازارهای جدید داشت.

کوبا امیدی به توسعه بازار شکر خود در ایالات متحده آمریکا نداشت. در اوایل ۱۹۵۹ کوشش غیرمستقیم کاسترو برای دریافت کمک اقتصادی از واشنگتن با بی‌توجهی روبه‌رو شده بود و این خطر که ممکن است ایالات متحده سهمیه شکر را کم کند از فوریه سال ۱۹۵۹ آشکار بود.

در آن موقع سناتور «آلن‌جی. الندر»، رییس کمیسیون کشاورزی سنا اظهار داشت، تاخیر در تمدید قانون شکر ناشی از مسائل سیاسی است تا در ژانویه ۱۹۶۰ بالاخره خرابکاری شدید و قابل ملاحظه‌ای برای کم کردن سهمیه شکر کوبا صورت گرفت و به نظر رسید که این موضوع به زودی عملی خواهد شد. قبلا افشا شده بود که دولت درصدد است اختیاراتی برای کم کردن سهمیه شکر کشورهای بگیرد و این به نظر رسید یک تهدید غیرمستقیم علیه دولت انقلابی کوبا است.

از نظر کوبا خاک و بازار ایالات متحده آمریکا، حتی به عنوان یک بازار قدیمی، منتفی بود. کشورهایی که معمولا اضافه‌کننده شکر بودند در وضعی نبودند تا بتوانند از بار تولید اضافه شکر کوبا چیزی بردارند. مصرف آنها غیرمتغیر و تولید آنها نیز ثابت بود. کوبا قبلا کوشش کرده بود فروش شکر را در بازارهای جدید از قبیل ژاپن توسعه دهد.

اما به وضوح معلوم بود که بازار بالقوه شکر کوبا کشورهای بلوک شوروی است. در کشورهای صنعتی سرمایه‌داری چون شرایط فرهنگی و انتظار درآمد و تغییر قیمت شکر در بازار ثابت و عادی است از این جهت مصرف شکر ثابت است.

ولی این عوامل در کشورهای بلوک شرق در نوسان بود، زیرا طرح‌هایی که برای توسعه اقتصادی تهیه می‌شد راه را برای توسعه مصرف شکر باز می‌کرد. هم شوروی و هم چین دست به تولید اضافه شکر زده بودند. مطابق آمار تولید شکر چین در سال ۱۹۵۸ نهصدهزار تن بود و این میزان در سال ۱۹۵۹ به ۵/۱ میلیون تن رسید و در نظر بود تا سال ۱۹۶۲ میزان تولید به ۴/۲ میلیون تن برسد.

در سال‌هایی که منتهی به انقلاب در کوبا شد، این کشور قبلا به سوی این بازارهای جدید رو کرده بود. در ماه نوامبر سال ۱۹۵۹ کوبا با شوروی قرارداد بست که ۳۳۰.۰۰۰ تن شکر به این کشور بفروشد و ۱۰۰.۰۰۰ تن آن را قبل از پایان سال تحویل دهد.قرار تحویل این ۱۰۰.۰۰۰ تن جمع فروش شکر را به شوروی در سال ۱۹۵۹ به ۲۷۰.۰۰۰ تن رسانید (درسپتامبر کوبا ۱۷۰.۰۰۰ تن شکر به شوروی فروخته بود) با تمام اینها مقدار فروش شکر کوبا به شوروی در سال ۱۹۵۹ کمتر از حد متوسط فروش سالیانه شکر به شوروی در رژیم باتیستا بود.با وجود این کوبا در پایان سال ۱۹۵۹ با ۲۵/۱ میلیون تن شکر اضافی روبه‌رو گردید؛ یعنی میزانی که از مقدار شکر اضافی دو سال قبل از انقلاب هم زیادتر بود. تولید شکر کوبا در سال ۱۹۵۹ از تولید سال ۱۹۵۸ بیشتر بود. کل محصول کوبا (جدول ۳) ۷ درصد از میزان سال ۱۹۵۸ بیشتر شده بود. البته این ممکن است کمی گمراه‌کننده باشد. زیرا که سال ۱۹۵۸ سال جنگ‌های داخلی بود. ولی با تمام اینها میزان تولید ۴درصد بیش از سال پیش یعنی ۱۹۵۷ بود.

افزایش تولید مقدمتا از تولید برای مصرف داخلی که ۳۰درصد بیش از سال ۱۹۵۸ شد، ولی تازه به میزان سال ۱۹۵۷ یعنی آخرین سال تولید خوب رسید، آغاز شد. تولید شکر برای صدور نیز از دو سال قبل بیشتر شد.

مهم‌ترین مساله این بود که در این سال ۳۵ درصد تولید برنج و ۳۰ درصد تولید ذرت زیاد شد. با بالا نگاه‌داشتن میزان این محصول دولت امیدوار بود بتواند برنامه پر کردن جای مواد مورد نیاز وارداتی را تا سال ۱۹۶۲ یا ۱۹۶۳ به موقع اجرا بگذارد. علاوه بر آن در ازدیاد محصول پنبه نیز پیشرفت حاصل شد به‌طوری که ۱۰ درصد میزان پنبه مصرفی کوبا در سال ۱۹۵۹ در داخل کشور، تولید شد. علاوه بر اینها به‌علت توسعه منابع تامین مواد غذایی داخلی و خارجی کوبا در سال ۱۹۵۹، قیمت مواد غذایی در تمام سال ثابت نگاه داشته است.