گارو هوانسیان فر*

در مقاله شماره یک در همین رابطه، به رسیدگی‌هایی اشاره کردم که تقریبا در حسابرسی‌ها به بوته فراموشی سپرده شده است. شاید بعضی‌ها به این موضوع اعتراض داشته باشند و ادعا کنند (فقط ادعای خالی) که موضوع چنین نیست و کلیه این رسیدگی‌ها را انجام می‌دهند. البته ادعای این اشخاص ممکن است در بعضی موارد حقیقت داشته باشد؛ زیرا من پرونده‌های حسابرسی کلیه موسسات حسابرسی را مشاهده یا بررسی نکرده‌ام، ولی با این حق‌الزحمه‌های بسیار پایین برای انجام ندادن حسابرسی‌ها، چگونه می‌توان وقت صرف کرد و چنین رسیدگی‌هایی را انجام داد. هرگاه یک موسسه حسابرسی خود اذعان می‌دارد که به بررسی هزینه‌های واحدهای مورد رسیدگی نمی‌پردازد، آیا می‌تواند دفتر اندیکاتور یا دفتری را که در محل نگهبانی واحد مورد رسیدگی نگهداری می‌شود، به صورتی که در مقاله قبلی نوشته بودم، بررسی و رسیدگی کند؟ خوانندگان (حسابرسان) گرامی، خود در این مورد قضاوت کنید. به عبارت دیگر، کلاه خود را قاضی قرار دهید و به طور منصفانه حکم صادر کنید.

حال به چند مورد دیگر از رسیدگی‌ها که در حسابرسی‌ها فراموش شده است، اشاره می‌کنم:

۱- رسیدگی به ته چک‌ها (ته سوش چک‌ها)

یکی از رسیدگی‌هایی که به ظاهر غیر‌ضروری به نظر می‌رسد، رسیدگی به ته چک‌ها است. منظور از رسیدگی به ته چک‌ها این است که متن نوشته شده در ته چک‌ها را با اسناد و مدارک حسابرسی مربوطه مطابقت داد و دید که آیا مثلا پرداخت به آقای عباس طبق نام مندرج در ته چک، در سند حسابداری هم به نام آقای عباس بوده یا به نام آقای کامران. مثلا در سند حسابداری درج می‌شود که پرداخت فلان چک بابت پیش پرداخت خرید مواد اولیه است؛ حال آنکه در ته چک که عملا واقعیت درج می‌شود، نوشته شده که پرداخت به آقای بهرام بابت وام قرض الحسنه.

حسابرس با این بررسی، به موارد مهمی پی می‌برد. نظر به اینکه در بیشتر موارد در ته چک‌ها واقعیت‌ها درج می‌شود، حسابرس می‌تواند به مغایرت‌های موجود بین مطالب درج شده در ته چک‌ها و اسناد، مدارک و دفاتر حسابداری پی ببرد و موضوع را به طور عمقی بررسی کند. مطمئن باشید که با چنین رسیدگی، پی به موارد مهمی خواهید برد. خواننده (حسابرس) عزیز، آیا این رسیدگی را انجام می‌دهید؟ یا بودجه زمانی کار اجازه انجام چنین رسیدگی را نمی‌دهد.

۲- کنترل سریال چک‌ها از نظر ثبت کلیه آنها در دفاتر حسابداری

یکی از رسیدگی‌های مهم دیگر نیز این است که آیا کلیه چک‌های دسته چک‌ها در دفاتر حسابداری ثبت شده‌اند یا خیر؟ برای نمونه، باید تعدادی از ته چک‌ها را به صورت نمونه انتخاب کرد و اولا سریال آنها را کنترل کرد و سپس بررسی کرد که آیا در دفاتر حسابداری ثبت شده‌اند یا اگر هم ابطال شده‌اند، چک‌های باطل شده یا ضمیمه ته چک باشد یا در جای دیگر به صورت مرتب نگهداری شود. البته باطل شدن تعداد زیاد یا قابل ملاحظه‌ای چک نیز خود سوال‌برانگیز است که حسابرس باید موضوع را با دقت پیگیری کند. در این رسیدگی، حسابرس باید کنترل کند که چک‌هایی که به صورت تضمین و ضمانت داده می‌شود، حتما در حساب‌های انتظامی ثبت می‌شود. خواننده (حسابرس) گرامی، آیا در رسیدگی‌های خود چنین مواردی را انجام می‌دهید؟

۳- چک‌ها یا اسناد تضمینی واحد مورد رسیدگی نزد دیگران

یکی از رسیدگی‌های مهم دیگر نیز که فکر می‌کنم به بوته فراموشی سپرده شده است، پیگیری جهت بازپس گرفتن چک‌ها یا اسناد تضمینی واحد مورد رسیدگی است که به عنوان تضمین به اشخاص ثالث داده شده است. در رسیدگی‌های ما دیده شده که معمولا پیگیری برای باز پس گرفتن این چک‌ها و اسناد، پس از پایان قرارداد یا موضوع مربوطه و انجام دادن کلیه شرایط قرارداد از طرف واحد مورد رسیدگی، صورت نمی‌گیرد و در بعضی مواقع شاهد بوده‌ایم که چنین اسناد تضمینی، سال‌های سال نزد اشخاص ثالث باقی می‌ماند و هیچ اقدامی از طرف واحد مورد رسیدگی جهت باز پس گرفتن آنها صورت نمی‌گیرد. حسابرس وظیفه دارد که این موارد را به مدیریت واحدهای مورد رسیدگی یادآوری کند. خواننده (حسابرس) گرامی، آیا این رسیدگی را انجام می‌دهید؟ می‌دانم که عجله برای رفتن به سر کار دیگری چنین اجازه‌ای را به شما نمی‌دهد. تقصیر شما نیست. تقصیر با «زود باش و تند باش» است.

۴- مشاهده عینی اسناد تضمینی دیگران نزد واحد مورد رسیدگی

در مواردی پیش آمده که حسابرسان ما به قسمت ذی‌ربط در واحد مورد رسیدگی مراجعه کرده و خواستار مشاهده اسناد تضمینی دیگران نزد واحد مورد رسیدگی و مطابقت آنها با دفاتر حسابداری شده‌اند. مسوولان قسمت مربوطه اظهار داشته‌اند که چطور شده سراغ این اسناد آمده اید؟ سال‌ها است که کسی سراغ این اسناد را نمی‌گیرد و گرد و خاک روی آنها را پوشانده. خواننده (حسابرس) عزیز، این رسیدگی نیز جزو رسیدگی‌های حسابرسی است. ممکن است در همین جا نیز احتمالا سوء استفاده صورت گیرد. بدین ترتیب که برای مثال، شخصی قراردادی با واحد مورد رسیدگی داشته و سند تضمینی به واحد مورد رسیدگی سپرده باشد. آن شخص ممکن است بدون تکمیل قرارداد خود، به نحوی اسناد تضمینی خود را از واحد مورد رسیدگی (البته به کمک مسوول نگهداری این اسناد) باز پس بگیرد و واحد مورد رسیدگی دیگر هیچ سندی برای پیگیری مطلب ندارد.

موارد یادشده چند نمونه از رسیدگی‌هایی است که احتمالا در بعضی از حسابرسی‌ها فراموش شده است. لطفا به کلمات «احتمالا» و «بعضی» توجه خاص شود. مطمئن هستم که کلیه موسسات حسابرسی معتبر چنین رسیدگی‌هایی را فراموش نمی‌کنند. با آرزوی موفقیت روز افزون برای موسسات حسابرسی معتبر و حسابرسان واقعی در آن موسسات.

* حسابدار رسمی - عضو پیوسته انجمن حسابداران خبره مدیریت انگلستان