گروه بورس- مجید اسکندری: شاید نتوان برای حسابداری و حسابرسان در ایران یک مبدا زمانی مشخص تعریف کرد، اما سابقه ایجاد تشکل‌های حرفه‌ای حسابداری در ایران از نیم قرن فراتر رفته است.

کانون حسابداران رسمی نخستین تشکل حرفه‌ای حسابداری است که تشکیل و ساماندهی آن از دهه ۲۰ آغاز شد؛ اما پس از پیروزی انقلاب این «حرفه» منحل شد. در کنار این تشکل، انجمن حسابداران خبره ایران در سال ۵۳، با هدف ارتقای حرفه حسابداری در ایران تاسیس شد و ماموریت یافت تا زمینه اعتلا، گسترش و تاسیس استقلال حرفه‌ای حسابداری و حسابرسی را فراهم آورد. در حال حاضر این انجمن به عنوان قدیمی‌ترین تشکل حرفه‌ای حرفه حسابداری در ایران فعالیت می‌کنند.

«جامعه حسابداران رسمی ایران» به عنوان دومین تشکل حرفه‌ای حسابداری براساس لایحه مصوب دی‌ماه ۷۲ مجلس شورای اسلامی تاسیس شد و به طور رسمی فعالیت خود را از نیمه دوم سال ۸۰ آغاز کرد.

ماموریت این تشکل اعمال نظارت مالی بر واحدهای تولیدی، بازرگانی و خدماتی و نیز حصول اطمینان از قابل اعتماد بودن صورت‌های مالی واحدهای یادشده در جهت حفظ منافع عمومی بود. در کنار این دو تشکل حرفه‌ای «انجمن حسابداری ایران» به عنوان یک تشکل علمی حضور دارد. این انجمن فعالیت خود را با هدف گسترش، پیشبرد و ارتقای دانش و پژوهش حسابداری از سال ۸۲ آغاز کرد.

در این میان سازمان حسابرسی به عنوان یکی از معاونت‌های وزارت امور اقتصادی و دارایی، ماموریت تدوین استانداردهای حسابداری و حسابرسی و نیز حسابرسی شرکت‌های دولتی را بر عهده دارد. بدون شک تداوم فعالیت و رشد حرفه حسابداری و حسابرسان در ایران مرهون فعالیت چهار ارگان یاد شده است، اما دلایل کاستی‌های موجود را در کجا باید جست؟

یکی از اساتید پیشکسوت رشته حسابداری معتقد است: «تشکل‌های این حرفه باید ۱۰۰ سال قبل تاسیس می‌شد.»

دکتر یحیی حساس یگانه علت رشد کم، حرفه حسابداری و حسابرسان در ایران را نبود تشکل حرفه‌ای فراگیر به معنی عام می‌داند که می‌تواند مورد پذیرش جوامع بشری قرار گیرد.

ستون‌های سه‌گانه یک «حرفه»

حساس یگانه در گفت‌وگو با خبرنگار دنیای اقتصاد درخصوص لزوم وجود تشکل‌های حرفه‌ای حسابداری گفت: در بررسی پیشینه «حرفه‌»ها اعم از پزشکی، وکالت، مهندسی و حسابداری، سه ویژگی مشترک دیده می‌شود.

وی توضیح داد: نخستین ویژگی، فراگیر بودن تشکل حرفه‌ای است. فراگیر بودن، موجب می‌شود که اعضا بتوانند با یکدیگر، هم‌افزایی، همدلی و همفکری ایجاد کنند و تلاش کنند در جامعه به عنوان یک حرفه‌ای، باور ایجاد کنند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: هنگامی که حرفه‌ای‌ها دور هم جمع می‌شوند، تاثیر بسزایی در اندازه و بزرگی «حرفه» ایجاد می‌شود به نحوی که می‌تواند مورد پذیرش جوامع بشری قرار گیرد. از سوی دیگر وجود یک تشکل حرفه‌ای، ضمن اینکه اعضای اصلح و سالم حرفه را تشخیص می‌دهد می‌تواند به نظارت خودانتظامی در درون حرفه منجر شود که این امر موجب می‌شود زمینه باور و اعتماد اجتماعی به حرفه فراهم شود.

عضو انجمن حسابداران خبره ایران، آیین رفتار حرفه‌ای را دومین ویژگی «حرفه»ها دانست و گفت: یک تشکل به خودی خود نمی‌تواند وجود داشته باشد و آیین رفتار حرفه‌ای، عاملی است که اعتماد عمومی را افزایش می‌دهد؛ زیرا اصولی دارد که رعایت آنها موجب می‌شود اعضا به امانتداری، رازداری، عدالت، انصاف و استقلال متصف شوند.

وی تاکید کرد: آیین رفتار حرفه‌ای مکمل یک «حرفه» است و دومین ستونی است که اعتماد جوامع را از سلامت خدمات افزایش می‌دهد. مولف کتاب «فلسفه حسابرسی» وجود مبانی نظری و تئوری را سومین دلیل لزوم وجود تشکل‌های حرفه‌ای دانست و گفت: مبانی نظری و تئوری، لزوم وجود «حرفه» را تئوریزه می‌کند و تقاضا برای «حرفه» در قالب نظریات علمی به جامعه می‌دهد و جامعه می‌فهمد که یک تشکل حرفه‌ای با ویژگی‌های لازم وجود دارد.

حساس یگانه خاطرنشان کرد: این سه ستون، دلایل وجود «حرفه»ها از ابتدای مدنیت در دنیاست و یک «حرفه» زمانی که تشکل پیدا کرد و به یک پیکره منسجم از دانش و مبانی نظری حرفه‌ای رسید یک «حرفه» نظام‌مند و پایدار خواهد بود.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: به نظر من علت رشد کم حرفه حسابداری و حسابرسی در ایران، کمبود این سه ویژگی است. ما تشکل حرفه‌ای فراگیر به معنی عام نداریم و باید ۱۰۰ سال پیش این کار را شروع می‌کردیم.

موفقیت باوجود محدودیت

حساس یگانه درباره میزان موفقیت تشکل‌های حرفه‌ای حسابداری در ایران گفت: انجمن حسابداران خبره ایران یک تشکل مردم‌نهاد و جامعه حسابداران رسمی ایران یک تشکل قانونی است. «انجمن» خدمات خود را در حد ماموریت‌های اساسنامه‌ای و شاید فراتر از آن به اعضا عرضه کرده است و وجود بیش از ۵ هزار عضو بدون اجبار در این تشکل، حکایت از مفید بودن این انجمن دارد و به نظر می‌رسد «انجمن» در میان سازمان‌های مردم‌نهاد، موفق عمل کرده است.

وی افزود: جامعه حسابداران رسمی نیز باوجود جوان بودن، آنچه در توان داشته توسط اعضا و کارگروه‌های خود انجام داده و در شرایط حاضر کارنامه موفقی بر جای گذاشته است.

حساس یگانه تاکید کرد: حرکت‌های سریع و رشد ناگهانی همیشه مثبت نیست و همواره تشکل‌های حرفه‌ای در دنیا، گام‌های اولیه را آرام برداشته‌اند. وی سپس گفت: جامعه حسابداران رسمی با توجه به متغیرهای مداخله‌گر در فعالیت‌ها و محدودیت‌های موجود، موفق عمل کرده و این حرکت آرام، بدون تندروی ادامه یافته و امید است با تامل و تعمق و توجه جدی به خودانتظامی و رعایت آیین‌ رفتار حرفه‌ای، بتواند به اهداف خود برسد.

این حسابدار خبره خاطرنشان کرد: آنچه مناسب «جامعه» است، جایگزینی نگرش بلندمدت به جای کوتاه‌مدت و ترجیح منافع جمعی بر منافع فردی است و متقدم شدن خدمت به عموم بر منافع فردی مفهومی است که «حرفه» را از «پیشه» متمایز می‌کند.

«حرفه» برای خدمت اجتماعی نه ثروت‌اندوزی

حساس یگانه در ادامه گفت‌وگو با دنیای اقتصاد درباره انتظار حسابداران از تشکل‌های حرفه‌ای گفت: به نظر می‌رسد اعضای «حرفه»، تقدم منافع جمعی بر فردی را باور دارند. انتظار اعضا می‌تواند به شکل کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت باشد که در این شرایط، اعضای «حرفه» باید از آخر به آن توجه کنند، یعنی ابتدا انتظارات بلندمدت خود را پیگیری کنند.

وی تاکید کرد: اعضای «حرفه» وقتی از تشکل، ناراضی هستند که انتظار کوتاه‌مدت داشته باشند. درخواست منافع کوتاه‌مدت اقتصادی برای یک فرد مناسب خواهد بود، اما اگر با منافع بلندمدت، آمیخته نشود، انتظار بی‌جایی است.

این استاد دانشگاه با اشاره به وجود فرهنگ غنی ایرانی و نیروی جوان تحصیل‌کرده گفت: اگر ما از منافع کوتاه‌مدت، چشم‌پوشی کنیم، می‌توانیم در منطقه برتر باشیم؛ زیرا حسابرسان ما بسیار بهتر از حسابرسان کشورهای منطقه هستند. تنها باید انتظارات خود را از «حرفه» مدیریت کنیم؛ زیرا «حرفه» برای ثروتمند کردن افراد نیست، بلکه برای خدمت اجتماعی تاسیس شده است.

وی در پایان گفت: اگر خردجمعی به جای تضاد فردی نشانده نشود، «حرفه» موفق نخواهد شد.

نبود تعامل گروهی

یکی دیگر از حسابداران رسمی در بررسی عملکرد تشکل‌های حرفه‌ای حسابداری در کشور به خبرنگار دنیای اقتصاد گفت: در طول سال‌های مختلف تشکل‌های متعددی از جمله انجمن حسابداران قسم خورده، کانون حسابداران رسمی و... تشکیل شد اما به دلیل برخوردار نبودن از حمایت‌های دولتی و نیز نداشتن تعامل حرفه‌ای گروهی به انحلال انجامیدند.

کاظم‌ وادی‌زاده افزود: در یک دهه اخیر علاوه بر نداشتن تعامل گروهی، برخی گرایش‌های سیاسی نیز به عاملی بازدارنده در راستای حرفه‌ای شدن تبدیل شدند.

عضو انجمن بازرسان تقلب آمریکا ادامه داد: یک انجمن حرفه‌ای باید استراتژی‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت داشته باشد و در راستای اهداف آموزشی و اهداف حرفه‌ای با انجمن‌های علمی نیز در تعامل باشد.

عضو انجمن حسابداران خبره ایران درباره عملکرد این انجمن گفت: انجمن حسابداران خبره ایران، اهداف خود را به طور کامل تعریف نکرده و به این دلیل هنوز همگان با این انجمن به خوبی آشنا نیستند. وادی‌زاده خاطرنشان کرد: اگرچه این انجمن بیش از ۵ هزار نفر عضو دارد، اما در سطح کلان، در کشور ما چندین هزار نفر تحصیل کرده حسابداری و مدیریت مالی وجود دارد که با تعداد اعضای انجمن قابل مقایسه نیست. در این شرایط، حتی بسیاری از حسابداران با «انجمن» آشنا نیستند.

این حسابدار رسمی سپس گفت: انجمن‌های حرفه‌ای در تمام دنیا فعالند و با همه کشورها تعامل دارند. به عنوان مثال، انجمن حسابداران رسمی و خبره انگلستان (ACCA) در تمام دنیا، نمایندگانی دارد که به کشورهای مختلف سفر می‌کنند و خدمات انجمن را به همگان معرفی می‌کنند.

وادی‌زاده در ادامه گفتار خود به تشکیل تشکل‌هایی چون انجمن حسابداری مدیریت، انجمن حسابرسان داخلی و انجمن حسابرسی سیستم‌های اطلاعاتی اشاره کرد و گفت: این انجمن‌ها به تازگی تشکیل شده‌اند، اما چون فعالیت چندانی ندارند، هنوز شناخته شده نیستند.

وادی‌زاده پیشنهاد کرد: فعالیت‌های آموزشی و حرفه‌ای انجمن حسابداران خبره ایران از قبل بهتر شده، اما هنوز در ابعاد بین‌المللی مطرح نشده است بنابراین باید حرفه‌ای‌تر حرکت کند و تعامل خود را نیز با دیگر انجمن‌ها افزایش دهد. وی خاطرنشان کرد: «انجمن» باید با انجام فعالیت‌های گسترده علمی، برگزاری کنفرانس‌ها و ورود به بحث استانداردگذاری فعال‌تر شود.

«جامعه» در حاشیه

وادی‌زاده درباره عملکرد جامعه حسابداران رسمی ایران گفت: «جامعه» در مدت ۱۰ سالی که از تاسیس آن می‌گذرد، فراز و نشیب‌های فراوانی را طی کرده و با محدودیت‌ها و بی‌مهری‌های فراوانی روبه‌رو شده است. وی توضیح داد: متاسفانه سیستم اقتصادی در کشور ما، جامعه حرفه‌ای را به خوبی نپذیرفته‌ و هنوز کارشناسان رسمی دادگستری را بهتر می‌پذیرد. از سوی دیگر، «جامعه» در بدنه دولت، نقش ضعیف و کمرنگی دارد، بنابراین تا زمانی که این نقش به حد قابل قبولی نرسد، نمی‌تواند رشد کند.

عضو جامعه حسابداران رسمی تاکید کرد: یک «حرفه» به واسطه اینکه تمام استانداردگذاری‌ها از طریق آن انجام می‌شود، رشد می‌کند، اما متاسفانه، همواره ضعف‌ها و تخلفات به حسابرسان نسبت داده می‌شود. وادی‌زاده افزود: حتی در قانون سلامت اداری، نوک پیکان حمله به سمت جامعه حرفه‌ای حسابرسان است که این موضوع موجب می‌شود ما چند سال عقب بیفتیم. وادی‌زاده یادآور شد: یک جامعه حرفه‌ای به شرط پالایش در ارکان از جمله اعضا، شورا و هیات مدیره می‌تواند رشد کند و اگر ارکان، رعایت استانداردهای اولیه را نکنند، آن جامعه ضربه خواهد خورد.

این حسابدار رسمی با طرح یک انتقاد گفت: یک جامعه حرفه‌ای باید تعاملات خود را با دنیای بیرون حفظ کرده و آن را افزایش دهد، در حالی که «جامعه» تاکنون یک کنفرانس بین‌المللی برگزار نکرده است. همچنین «جامعه» می‌توانست بحث‌های بین‌المللی حرفه‌ای خوبی داشته باشد و تنها عضویت در «آیفک» کافی نیست.

افزایش نفوذ «جامعه» در مباحث مختلف

وادی‌زاده درباره انتظارات اعضا از «جامعه» گفت: ما انتظار داریم، «جامعه» در بحث‌های حرفه‌ای، قضایی و... وارد شود اما به دلیل وجود نفوذ و قدرت دولتی، اجازه توسعه و گسترش حرفه‌ای به جامعه نداده‌اند. عضو انجمن حسابداری ایران افزود: هنوز اهمیت «جامعه» برای دولت، مجلس و فعالان اقتصادی به طور کامل روشن و ملموس نشده است. وی ادامه داد: اعضای «حرفه» انتظار دارند از لحاظ امنیت شغلی، مشکلی نداشته باشند اما هر روز، بخشنامه‌های جدید، محدودیت‌های جدیدی به همراه می‌آورند که در نهایت به خارج شدن نیروهای حرفه‌ای از «جامعه» می‌انجامد.

وادی‌زاده سپس گفت: رشته‌ حسابرسی وابسته به اقتصاد است، بنابراین هنگامی که اقتصاد با مشکلات همراه است ابتدا شرکت‌ها در این ارتباط هزینه‌های حسابرسی را کاهش داده و تنها به دلیل اجبار قانونی، حسابرسی را در مجموعه خود انجام می‌دهند و این یعنی تهدید جدی برای حرفه حسابرسی.