رسول دشتی *

با توجه به وجود نوسان و افزایش قابل توجه در قیمت ارز در متن حاضر تلاش شده برخی آثار ناشی از افزایش قیمت ارز (کاهش‌ شدید یا افت‌ قابل‌ ملاحظه‌ در ارزش‌ رسمی‌ ریال‌) در تنظیم حساب‌ها و ارائه‌ صورت‌های‌ مالی‌ با مقاصد عمومی‌ یک‌ واحد تجاری‌ و رهنمودهایی‌ درخصوص‌ محتوای‌ صورت‌های‌ مالی در شرایط مزبور ‌ ارائه‌ شود. بر اساس استانداردهای ناظر بر گزارشگری مالی دارایی‌ها و بدهی‌های پولی در تاریخ ترازنامه، باید در صورت‌های مالی افشا شود و با عنایت به نوسان قیمت ارزی، اهمیت افشا اطلاعات مزبور برای استفاده‌کنندگان از صورت‌های مالی حایز اهمیت است.۱- به موجب استانداردهای حسابداری تفاوت‌های‌ تسعیر اقلام‌ ارزی‌ که در نتیجه‌ کاهش‌ شدید یا افت‌ قابل‌ ملاحظه‌ در ارزش‌ رسمی‌ ریال‌ باشد و کاهش‌ یا افت‌ مزبور بدهی‌هایی‌ را تحت‌ تاثیر قرار دهد که‌ به تازگی و به‌ طور مستقیم‌ در ارتباط‌ با تحصیل‌ دارایی‌های‌ ارزی‌ ایجاد شده‌است‌ و واحد تجاری‌ قادر به‌ تسویه‌ آنها نباشد، باید به‌ مبلغ‌ دفتـری‌ دارایی‌ مربوط‌ منظـور شـود، به‌ شرط‌ آنکـه‌ مبلغ‌ دفتـری‌ پس‌ از تعدیل‌، از اقل‌ بهای‌ جایگزینی‌ و مبلغ‌ قابل‌ بازیافت‌ ناشی از فروش‌ یا کاربرد آن‌ دارایی‌ تجاوز نکند. با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از تسهیلات ارزی دریافتی شرکت‌ها برای احداث و تکمیل دارایی‌ها (پروژه‌ها) است بنابراین زیان ناشی از تسعیر بدهی‌های ارزی که بابت تحصیل دارایی‌ها در سال جاری اخذ شده قابل احتساب در هزینه‌های سال جاری نخواهد بود و باید به بهای تمام شده دارایی اضافه شود و طبعا این افزایش هیچ گونه تاثیری در سود و زیان و سود هر سهم سال جاری(EPS) شرکت‌ها نخواهد گذاشت، اما این افزایش قیمت باعث افزایش بهای تمام شده دارایی و هزینه استهلاک سال‌های پس از بهره برداری خواهد شد.نکته قابل توجه اینکه قبل از احتساب آثار افزایش قیمت ارز به حساب دارایی، باید بهای جایگزینی یا قیمت کارشناسی فروش آن تعیین و شواهدی حاکی از مقایسه بین بهای تمام شده پروژه با مبالغ قابل بازیافت در زمان شناسایی آثار ناشی از تسعیر بدهی‌های یادشده در شرکت نگهداری شود.

۲- به موجب استانداردهای حسابداری مبانی‌ اندازه‌گیری‌ مورد استفاده‌ در تهیه‌ صورت‌های‌ مالی و کلیه‌ رویه‌های‌ حسابداری‌ لازم‌ برای‌ درک‌ مناسب‌ صورت‌های‌ مالی‌، باید در بخش‌ اهم‌ رویه‌های‌ حسابداری‌ در یادداشت‌های‌ توضیحی‌ تشریح‌ شود، بنابراین در صورتی که حساب‌های شرکت بر اساس بند یک یادشده بالا تنظیم شده است این موضوع که بخشی از زیان ناشی از تسعیر ارز به حساب دارایی منظور شده است، باید افشا شود.

۳- به موجب استانداردهای حسابداری در برخی موارد ضرورت دارد که واحد تجاری براساس اطلاعات دریافتی از رویدادهای بعد از تاریخ ترازنامه، موارد افشا در صورت‌های مالی خود را به ‌روز کند، حتی اگر اطلاعات مزبور بر مبالغ شناسایی شده در صورت‌های مالی واحد تجاری تاثیر نداشته باشد. با توجه به اینکه تاثیر افزایش نرخ ارز در حساب‌های شرکت‌هایی که در حساب‌های آنها دارایی و بدهی‌های ارزی وجود دارد قابل توجه است و اگر این افزایش بعد از تاریخ ترازنامه و قبل از تاریخ تایید صورت‌های مالی رخ داده است این موضوع، باید در یادداشت‌های همراه صورت‌های مالی افشا شود.

۴- یک‌ واحد تجاری‌ می‌تواند فعالیت‌های‌ خارجی‌ خود را به‌ دو طریق‌ انجام‌ دهد. واحد تجاری‌ ممکن‌ است‌ معاملاتی‌ به‌ ارز انجام‌ دهد یا دارای‌ عملیات‌ خارجی‌ باشد. برای‌ انعکاس‌ معاملات‌ ارزی‌ و عملیات‌ خارجی‌ در صورت‌های‌ مالی‌ واحد تجاری‌ باید معاملات‌ ارزی‌ و صورت‌های‌ مالی‌ عملیات‌ خارجی‌ به‌ واحد پول‌ گزارشگری‌ (ریال‌) تسعیر شود. با توجه به شکاف بین قیمت رسمی و قیمت ارز در بازار، این سوال مطرح است که برای انجام معاملات‌ ارزی‌ و عملیات‌ خارجی‌ چه‌ نرخی‌ برای‌ تسعیر به کار گرفته‌ شود.

۵- در پایان باید به آثار مالیاتی ناشی از افزایش قیمت ارز برای شرکت‌هایی که در ترازنامه آنها دارایی‌های پولی بر بدهی‌های پولی غالب است اشاره کرد که باید از این بابت مالیاتی معادل نرخ ماده ۱۰۵ ق.م.م را پرداخت کنند.

*مدرس دانشگاه