احسان حاجی *

هر کشوری یک پول ملی یا پول رایج دارد که کالاها و خدمات و سایر دارایی‌های آن ارزش‌گذاری می‌شود. در ژاپن ین ¥، در ایالات متحده آمریکا‌دلار $، در انگلستان پوند £، در ایران‌ریال R، در اتحادیه اروپا یورو euro، در مکزیک پزو Peso، در سوئیس فرانکSFr به عنوان پول رایج به کار می‌رود. هنگامی که یک‌گردشگر یا مسافر یک پول را به پول دیگری تبدیل می‌کند یعنی این که به نوعی در عملیات بازار ارز شرکت کرده است. نرخ تبدیل هم نرخی است که بر پایه آن پولی به پول دیگر تبدیل می‌شود. به عنوان مثال یک نرخ تبدیل ۸۵Y=ا$۱ نشان می‌دهد که یک‌دلار آمریکا معادل ۸۵ ین ژاپن ارزش دارد. این نرخ به ما امکان می‌دهد که قیمت کالاها و خدمات را در کشورهای مختلف با هم مقایسه کنیم.

جهانگردان و مسافرین از مشتریان کوچک بازار ارز و موسسات بازرگانی بانک‌ها و سرمایه‌گذاران از مشتریان عمده این بازار تلقی می‌شوند.

ارتباط موسسات بازرگانی با بازار ارز

شرکت‌ها و موسسات تجاری حداقل در چهار زمینه با بازار ارز سروکار پیدا می‌کنند که شامل موارد زیر است:

۱. دریافت پول خارجی (ارز) در برابر صادرات کالاها و خدمات خود به سایر کشورها

۲. تبدیل پول و تهیه ارز در بازار جهت تامین مالی واردات

۳. تبدیل پول به پول کشور دیگری که شرکت بخواهد در آن سرمایه‌گذاری کند.

۴.‌ عملیات سفته‌بازی که با هدف کسب سود و به شیوه خرید و فروش ارزها انجام می‌شود.

نرخ مبادله نقدی(۱) (Spot)

هنگامی که دو نفر توافق می‌کنند که دو پول متفاوت را با یکدیگر مبادله کنند و این دادوستد را در همان لحظه انجام دهند می‌گوییم یک معامله ارزی نقدی انجام شده و نرخی که در این معامله به کار می‌رود نرخ نقدی نامیده می‌شود. بخش عمده‌ای از معاملات بازار ارز از این گونه است.

نرخ مبادله سلف (۲) (Future)

این واقعیت که نرخ دادوستدهای نقدی ارز از تغییرات عرضه و تقاضا در بازار ارز تاثیر می‌پذیرد و به صورت روزانه تغییر می‌کند، مشکلاتی را برای تجار و موسسات بازرگانی و سایر دست‌اندرکاران تجارت خارجی ایجاد می‌کند. برای درک بهتر این موضوع به ارائه یک مثال می‌پردازیم:

یک شرکت آمریکایی که رایانه لپ تاب از ژاپن وارد می‌کند می‌داند که در خلال یک ماه آینده و هنگام ورود رایانه‌ها ملزم به پرداخت وجه این معامله برحسب ین به شرکت ژاپنی خواهد بود. بر پایه این قرارداد شرکت آمریکایی باید برای هر رایانه ۲۰۰‌هزار ین پرداخت کند و پیش‌بینی کرده است که هر رایانه را به قیمت ۲۰۰۰‌دلار خواهد فروخت. نرخ جاری‌دلار برحسب ین عبارت است از ۱۲۰Y=ا$۱ و با این نرخ قیمت خرید یک رایانه وارداتی ۱۶۶۷‌دلار و سود عاید از فروش آن ۳۳۳‌دلار خواهد بود. فرض بر این است که خریدار باید رایانه‌های وارداتی را بفروشد تا بتواند وجه معامله را به شرکت ژاپنی پرداخت کند. حال اگر در خلال یک ماه آینده ناگهان ارزش‌دلار نسبت به ین کاهش یابد و به صورت ۹۵Y= ا$۱ درآید، وارد‌کننده به هر حال ملزم است که برای هر رایانه مقدار ۲۰۰ هزار ین به فروشنده پرداخت کند اکنون به دلیل کاهش ارزش دلار باید ۲۱۰۵‌دلار بپردازد. بدیهی است که این مبلغ بیشتر از قیمت فروش پیش‌بینی شده؛ یعنی ۲۰۰۰‌دلار است. به بیان دیگر کاهش ارزش ‌دلار از ۱۲۰Y=ا$۱ به ۹۵Y=ا$۱ معامله‌ای را که قبلا برای شرکت وارد‌کننده بسیار سودآور بود به یک داد و ستد زیان‌آور تبدیل کرده است. برای‌گریز از چنین ریسکی، وارد‌کننده آمریکایی می‌تواند به یک داد و ستد سلف بپردازد. به این گونه که طرفین معامله امروز توافق می‌کنند که ۲ پول متفاوت را با هم مبادله کنند؛ اما انجام واقعی این مبادله به یک زمان مشخص در آینده موکول می‌شود. نرخی که در این داد و ستد به کار می‌رود نرخ مبادله سلف نامیده می‌شود.

*www.irfx.ir