گروه بورس- مجید اسکندری: دهمین همایش ملی حسابداری ایران با موضوع اصلی «آموزش و پژوهش حسابداری در افق ایران ۱۴۰۴» با همت گروه حسابداری دانشگاه الزهرا و همکاری کمیته علمی دیگر دانشگاه‌های کشور با حضور حسابداران رسمی، اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها و مدیران بازار سرمایه برگزار شد. دبیر علمی این همایش یکی از مشکلات حوزه حسابداری را در زمینه پژوهش می‌داند. او بر این اعتقاد است که یک ضعف بنیادی در فرآیند پژوهش حسابداری وجود دارد. از دیدگاه ویدا مجتهدزاده اعضای «حرفه» براساس آموخته‌هایشان کار می‌کنند، علاقه‌ای به پژوهش ندارند و به یافته‌های پژوهش‌ها برای رفع نیازهای حرفه توجه نمی‌کنند.

از سوی دیگر رییس سازمان بورس و اوراق بهادار بر این باور است که علم حسابداری باید به پیچیدگی‌های بازار سرمایه پاسخ دهد بنابراین باید این علم، در حوزه‌های مختلف توسعه یابد.

بازار سرمایه یک بازار دانش بنیان

علی صالح‌آبادی در همایش یادشده با اشاره به توسعه بازار سرمایه در سال‌های اخیر گفت: بازار سرمایه در حوزه ابزارهای مالی متنوع‌تر شده و در سه دسته کلی ابزارها شامل سهام، اوراق صکوک و اوراق مشارکت فعال شده و در حوزه ابزارهای دیگر نظیر اوراق آتی و اختیار معامله هم به زودی فعال خواهد شد. همچنین اوراق حق‌تقدم تسهیلات مسکن در فرابورس فعال شده با این حال هنوز در ابتدای راه هستیم، چه در زمینه ایجاد ابزارهای تامین مالی و چه در پوشش ریسک در بازار سرمایه.

رییس «سازمان» با اشاره به راه‌اندازی بورس‌های کالا و انرژی از تنوع نهادهای مالی در مقایسه با گذشته یاد کرد و گفت: در نظر داریم نهاد «رتبه‌بندی اعتباری» را که یک نهاد مکمل نهادهای دیگر است راه‌اندازی کنیم، البته تاخیر در راه‌اندازی این نهاد، عمدی بوده زیرا احساس نیاز به آن وجود نداشت و در گذشته قیمت‌ها مشخص بود و سعی بر این بود که ریسک را با استفاده از ضامن معتبر پوشش دهیم.

صالح‌آبادی با بیان اینکه بازار سرمایه از نظر کمی نیز توسعه یافته است، خاطرنشان کرد: بازار سرمایه، یک بازار دانش بنیان است و نیاز به تخصص، پژوهش و آموزش دارد و در این چارچوب بازار توسعه می‌یابد.

وی تاکید کرد: اگر متخصصان بازار، با تحولات آشنا نباشند، هر ابزاری که طراحی و معرفی شود بازار رشد نخواهد کرد بنابراین برای رشد و توسعه بازار، نیازمند دانش کاربردی در بازار سرمایه هستیم از سوی دیگر، هرچه جلوتر می‌رویم، به پیچیدگی کارمان اضافه می‌شود.

۶ حوزه آموزش و پژوهش در بازار سرمایه

سخنگوی «سازمان» در ادامه گفتار خود به حوزه‌های مختلفی اشاره کرد که باید در بازار سرمایه، روی آنها کار شود تا بازار توسعه یابد.

صالح‌آبادی حوزه «فاینانس» را نخستین حوزه‌ای دانست که باید هم آموزش و هم پژوهش در آن صورت گیرد. به این معنی که فعالان بازار باید با آخرین تحولات بازارهای مالی جهان، بحران‌ها و دلایل آنها و درس‌هایی را که می‌توان از آنها گرفت، آشنا باشند.

وی تاکید کرد: امروز در دنیا به بحث‌های ریسک سیستماتیک توجه ویژه‌ای می‌شود اما در کشور ما کمتر روی آن کار شده در حالی که هنگامی که توسعه اتفاق می‌افتد باید به ریسک آن نیز توجه داشت و پوشش آن نیاز به مطالعه دارد.

رییس سازمان حوزه حسابداری را دومین حوزه با اهمیت بالا دانست که بازار سرمایه برای شفاف بودن باید از تکنیک‌های آن بهره گیرد.

صالح‌آبادی خاطرنشان کرد: هرچه دانش حسابداری ارتقا یابد و پژوهش‌های علمی و کاربردی توسعه پیدا کند این پژوهش‌ها به بازار کمک کرده و بازار سرمایه شفاف‌تر خواهد شد.

وی تاکید کرد: بازار سرمایه موتور حرکت حسابداری است و ما زمانی که از افشا صحبت می‌کنیم می‌توانیم به علم حسابداری کمک کنیم. از سوی دیگر علم حسابداری باید به پیچیدگی‌های بازار سرمایه پاسخ دهد.

صالح‌آبادی توضیح داد: ما امروزه پیچیدگی‌های فراوانی در بازار سرمایه داریم به عنوان مثال با تشکیل هلدینگ‌ها، کنترل‌های مستقیم یا غیرمستقیم شرکت‌ها بر یکدیگر افزایش یافته است بنابراین ایجاب می‌کند که علم حسابداری هم در حوزه تحقیقات و مطالعات و هم در حوزه آموزش توسعه یابد.

رییس سازمان سپس گفت: تنها تهیه اطلاعات مهم نیست، بلکه به موقع بودن و درست بودن اطلاعات مهم است.

وی ادامه داد: هنگامی که ابزار مشتقه در بازار سرمایه راه‌اندازی می‌شود، علم حسابداری نمی‌تواند با آن بیگانه باشد و اگر استانداردهای آن را نداشته باشیم، نمی‌توانیم از آن بهره گیریم.

راه‌اندازی فیوچرز بدون استاندارد

صالح‌آبادی سپس گفت: الان ۴ سال است که فیوچرز در بورس کالا راه‌اندازی شده، اما استانداردهای آن تهیه نشده است و جامعه حسابداری باید به سرعت برای آن چاره‌اندیشی کند.

صالح‌آباید سومین حوزه مهم را حوزه IT خواند و گفت: بازار سرمایه ما در حال توسعه است و نمی‌تواند بدون وجود تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات رشد پیدا کند. از سال ۲۰۰۰، دنیا بر تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات تمرکز کرده که این امر به گسترده شدن بازارهای مالی کمک کرده است.

وی افزود: امروزه در دنیا روی سرعت دسترسی به اطلاعات و معاملات کار می‌کنند و ما نیز می‌خواهیم در این روند از امن‌ترین شیوه استفاده کنیم.

«حقوق مالی» چهارمین حوزه‌ای است که رییس سازمان بر اهمیت پژوهش در آن تاکید کرد.

صالح‌آبادی در این زمینه گفت: در برخی از دانشگا‌ه‌ها حقوق مالی ایجاد شده است و این بسیار مهم است زیرا ما وارد دنیای بسیار پیچیده‌ای از روابط حقوقی و قراردادهای بین افراد شده‌ایم اما بازار سرمایه ما در این حوزه کمبود دارد. البته سعی کرده‌ایم قراردادها را استاندارد کنیم اما نیاز داریم به این مقوله به صورت علمی نگریسته شود و ما دانش و آموزش حقوق مالی را در بازار سرمایه داشته باشیم.

رییس «سازمان» اقتصاد مالی را حوزه مهم دیگری دانست و در این باره گفت: اینکه توسعه بازار سرمایه چه کمکی به اقتصاد کلان کشور می‌کند و بازار سرمایه چگونه می‌تواند در خدمت اقتصاد قرار گیرد و تاثیر بازار سرمایه بر دیگر متغیرها چیست می‌تواند موضوع تحقیق، مطالعه و پژوهش باشد.

جذب سرمایه مسلمانان

صالح‌آبادی «مالی اسلامی» را ششمین حوزه بااهمیت دانست و خاطرنشان کرد: این موضوع اهمیت ویژه‌ای در کشور ما دارد زیرا حتی کشورهایی که حکومت آنها اسلامی نیست، این سیستم را پیاده کرده‌اند تا سرمایه مسلمانان را جذب کنند و اعلام کرده‌اند که ابزارهای آنها برند اسلامی دارد.

وی افزود: در کشور ما این بحث فراتر است زیرا نظام ما مبتنی بر اسلام است و ما باید هر ابزاری که طراحی می‌کنیم مبتنی بر شریعت باشد وگرنه وجودش اشکال دارد.

رییس «سازمان» یادآور شد: امروزه ما در این حوزه حدود ۳۰۰۰ صفحه متون ارزشمند داریم و سالی یک بار یافته‌های کمیته فقهی «سازمان» را در یک دوره مالی اسلامی به کارشناسان دنیا اعلام می‌کنیم و حتی می‌توانیم یک دوره «دکتری مالی اسلامی» بگذاریم و مطالب آن را ارائه دهیم.

صالح‌آّبادی سپس گفت: ما باید متناسب با طراحی ابزارهای اسلامی، حسابداری را نیز با آن متناسب کنیم به عنوان مثال اوراق مشارکت دارای ریسک است اما اوراق قرضه این ریسک را ندارد و از جنبه‌های حقوقی، این دو متفاوت است.

وی یادآور شد: حوزه‌های نظارت، طراحی، تحقیقات تجربی، راهبری شرکتی، کنترل‌های داخلی، تلفیق و ابزارهای جدید موضوعاتی است که می‌توان به آنها به عنوان مقوله‌های آموزشی پرداخت و ما به دنبال آن هستیم که افراد در بازار با گواهینامه‌های حرفه‌ای فعال شوند و با آموزش‌های عمومی و تخصصی، دانش خود را به‌روز کنند.

صالح‌آبادی در پایان اظهار امیدواری کرد: امیدوارم این همایش بتواند به اهداف خود که مهم‌ترین آن توسعه دانش حسابداری است دست یابد.

شکاف «حرفه» و «دانش» حسابداری

دبیر علمی همایش نیز درخصوص اهمیت پژوهش در حسابداری گفت: در رابطه با حسابداری باید گفت که اغلب این پژوهش‌ها کاربردی محسوب می‌شوند، که در آن تاکید بر فناوری و عملیات تخصصی مورد استفاده حرفه حسابداری در رده اجتماعی و سازمانی است. این پژوهش‌ها نقطه مقابل تحقیقات علوم فیزیکی هستند که در آن تاکید مطالعه، بیشتر بر موضوع فیزیکی است. در سطح بین‌المللی، انجام پژوهش عموما یک الزام برای گسترش حسابداری دانشگاهی است و مشارکت کننده با اهمیتی برای توسعه دانش و پژوهش محسوب می‌شود.

ویدا مجتهدزاده افزود: تاثیر پژوهش در برخی نظام‌ها برای همه قابل درک است. مثلا در پزشکی، این تحقیقات موجب توسعه و بهبود روش‌های درمان و تهیه داروهای جدید می‌شود که به جامعه منفعت می‌رساند. اما در مورد حسابداری تشخیص این تاثیر ساده نیست. برای مثال، در رشته حسابداری ادعا می‌شود که پژوهش‌های مورد نظر حرفه و اعضای آن دیر انجام می‌شود؛ زیرا پژوهشگران به عملیات حرفه‌ای جاری که به طور سریع تغییر می‌کند، توجه دارند. شاید این ادعا درست باشد، به واقع، تا به حال بسیاری از نگرانی‌های اعضای حرفه‌ای مورد توجه پژوهشگران دانشگاهی قرار نگرفته است.

استاد دانشگاه الزهرا با اشاره به نگرانی درخصوص ایجاد شکاف میان «حرفه» و «دانش» حسابداری گفت: گفته می‌شود که مشکل این نیست که پژوهشی انجام نمی‌شود؛ بلکه یک ضعف بنیادی در فرآیند پژوهش حسابداری وجود دارد. مجتهدزاده تاکید کرد: مشکل اصلی این است که نظریه شناخته شده‌ای برای استفاده به عنوان مرجع طراحی فرضیه‌ها یا مدل‌هایی که به طور تجربی پژوهش شوند، وجود ندارد و نبود نظریه در آموزش، عمل و ادبیات پژوهش دیده می‌شود. برای مثال: اعضای حرفه بر اساس آموخته‌هایشان کار می‌کنند، علاقه‌ای به پژوهش ندارند و به یافته‌های پژوهش‌ها برای رفع نیاز‌های حرفه توجه نمی‌کنند.

دبیر علمی همایش ملی حسابداری سپس گفت: برخی می‌گویند که حرفه حسابداری مشتمل بر ۳ بخش است: پژوهش، سیاست‌گذاری و عمل. تاکید بر سیاست‌گذاری از اهمیت برخوردار است و نیاز به توضیح دارد. سیاست‌گذاری یک میانجی با اهمیت بین پژوهش و عمل است.

«حرفه» از پژوهش جدا نیست

مجتهدزاده ادامه داد: عمل حسابداری شاید جدای از پژوهش حسابداری باشد؛ اما اجازه ندارد آزاد از فرآیند سیاست‌گذاری و تدوین مقررات که رهنمودی برای گزارشگری مالی و ترتیبات نظام راهبری شرکتی است، قدم بردارد. اگر چه معمولا، حرفه را عمل حسابداری می‌دانند، اما در واقع حرفه، مجموعه پژوهش، سیاست‌گذاری و عمل حسابداری است. بر اساس این طرز تفکر، هر شکاف تنها می‌تواند از طریق پژوهش و سیاست‌گذاری مرتبط با عمل پر شود.

وی سپس به راهکارهای ارائه شده از سوی پژوهشگران به منظور برطرف کردن نیازهای «حرفه» اشاره کرد و گفت: یکسان کردن افق زمانی پژوهشگران دانشگاهی و اعضای حرفه، که با نزدیکی و تعامل امکان پذیر است، یکی از این راهکارها است.

این استاد دانشگاه افزود: بالابردن کیفیت پژوهش‌ها که با ایجاد ارتباطات مستقیم بین دانشگاهیان و اعضای حرفه می‌تواند جامه عمل پوشانده شود نیز راهکار دیگر است.

از سوی دیگر بالابردن انگیزه پژوهشگران برای انجام پژوهش در زمینه نیازهای حرفه که از طریق اهمیت به نتیجه کارهای پژوهشی امکان پذیر است می‌تواند سومین راهکار باشد.

مجتهدزاده انتقال یافته‌های پژوهش‌های دانشگاهی به اعضای حرفه که انجمن‌های علمی و تخصصی حسابداری می‌توانند متولی آن باشند را به عنوان چهارمین راهکار معرفی کرد.

وی ساده‌نگاری نتایج پژوهش‌ها، جدی گرفتن واحد‌های مرتبط با آموزش تخصصی انجام پژوهش در دوره‌های کارشناسی حسابداری در دانشگاه‌ها، توجه بیشتر اساتید راهنما به پایان نامه‌های دانشجویان و راهنمایی و آموزش دلسوزانه آنها و برگزاری همایش‌های مشترک بین دانشگاهیان و اعضای حرفه را دیگر راهکارهای موثر در این زمینه دانست.