غلامعلی رحیمی- مهرزاد زمانی *
بهای نفت خام در بازار آمریکا (بورس نیویورک) طی هفته گذشته (۱ اوت الی ۵ اوت ۲۰۱۱) از یک روند کاهشی قابل توجه برخوردار بود.

بر این اساس در هفته گذشته، به دنبال نگرانی‌ها درباره به بن بست رسیدن اقتصادهای بزرگ جهان، انتشار آمار مربوط به رشد اندک اقتصاد آمریکا در 3 ماهه دوم سال 2011، اخبار نگران‌کننده درباره بخش تولید آمریکا و افت شاخص‌های تولید و گسترش فضای بی‌اعتمادی، سقوط همزمان بازارهای کالا در آمریکا، انتشار آمار کاهش خرید مصرف‌کنندگان آمریکایی و نگرانی‌هایی درباره رشد اقتصادی و تقاضای نفت در این کشور، نگرانی از شدت یافتن بحران بدهی‌ها در اروپا، افزایش 607 هزار بشکه‌ای در روز تولید نفت خام اعضای اوپک در ماه جولای 2011 نسبت به ماه ژوئن و رسیدن آن به بیش از 367/30 میلیون بشکه در روز (بالاترین سطح از اواخر سال 2008 میلادی) بر اساس تازه ترین نظرسنجی داوجونز از تحلیل‌گران حوزه نفت و معامله‌گران، افزایش تولید نفت خام عربستان به بالاترین حد خود از دهه 1980 میلادی تاکنون، افزایش تولید نفت خام روسیه به رکورد 260/10 میلیون بشکه در روز در جولای 2011، افزایش عرضه نفت در بازار در نتیجه برداشت از ذخیره‌سازی‌های استراتژیک، اظهار نظر مدیران شرکت‌های بزرگ نفتی شل، بی پی و کونوکوفیلیپس مبنی بر احتمال افزایش فشار قیمتی بر سطح تقاضای نفت و کاهش تقاضا برای این ماده در نیمه دوم سال 2011، از سرگیری فعالیت در سکوهای نفتی خلیج مکزیک با عبور توفان موسمی دان، کاهش ارزش شاخص‌های بورس در بازارهای جهانی، افزایش ارزش دلار در مقابل یورو و همچنین افزایش سطح ذخیره‌سازی‌های نفت خام آمریکا معادل 1 میلیون بشکه در هفته منتهی به 29 جولای 2011، قیمت نفت خام WTI در بورس نایمکس (آتی‌های ماه اول)، با بیش از 8 دلار کاهش، از حدود 89/94 دلار در هر بشکه در تاریخ 1 اوت 2011 تا کمتر از 88/86 دلار در هر بشکه در تاریخ 5 اوت 2011 کاهش یافت.
البته در دوره مذکور، انتشار برخی اخبار و اطلاعات نظیر بهبود اندک نرخ بیکاری در آمریکا، توافق باراک اوباما رییس‌جمهور آمریکا با نمایندگان مجلس این کشور برای اصلاح بودجه و افزایش سقف بدهی‌های این کشور از ۳/۱۴ تریلیون دلار تا بیش از ۷/۱۶ تریلیون دلار و جلوگیری از ورشکستگی دولت آمریکا، اعلام آمادگی ایتالیا برای اصلاح مقررات کار و بخش‌های مربوط به بودجه در قانون اساسی این کشور، پیش‌بینی افزایش تقاضای نفت خام ژاپن طی دوره ۲۰۱۳-۲۰۱۲، کاهش ۸/۴ درصدی صادرات نفت خام عراق در ماه جولای ۲۰۱۱ نسبت به ماه پیش از آن، افزایش ۱۳ درصدی واردات نفت خام کره جنوبی در ماه جولای ۲۰۱۱ نسبت به سال ۲۰۱۰، افزایش ناامنی‌ها در صنعت نفت کلمبیا، احتمال توقف دوباره اکتشاف در خلیج مکزیک با گذشت بیش از ۵/۱ سال از نشت نفت در آمریکا، تشدید و تداوم ناآرامی‌های سیاسی در خاورمیانه، افزایش نگرانی فعالان بازار نفت از گسترش نا آرامی‌ها به سایر کشورهای تولیدکننده نفت خصوصا عربستان سعودی، تداوم اختلال در تولید نفت خام برخی کشورهای تولیدکننده همچون لیبی و یمن و همچنین تداوم ناآرامی‌ها در لیبی به ویژه در مناطق نفت خیز این کشور و تردید معامله گران درباره زمان بازگشت نفت خام سبک صادراتی این کشور به بازار نفت و پالایشگاه‌های اروپا، از عوامل تقویت‌کننده قیمت نفت خام در بازارهای جهانی به شمار می‌روند.
طی هفته گذشته، به دنبال انتشار آمار نگران‌کننده تولید ناخالص داخلی آمریکا، اخبار نگران کننده درباره بخش تولید این کشور، سقوط همزمان بازارهای کالا در آمریکا و همچنین انتشار آمار کاهش خرید مصرف‌کنندگان آمریکایی، ارزش شاخص‌های بورس در بازارهای سهام آمریکا از یک روند کاهشی قابل توجه برخوردار بوده و به پایین‌ترین حد خود در سال جاری میلادی رسید.
ارزش یورو در مقابل دلار طی دوره مذکور به رغم توافق رهبران منطقه یورو به منظور کمک به بحران مالی کشورهایی مانند یونان، ایرلند و پرتغال، به دلیل ادامه نگرانی‌ها از شدت یافتن بحران بدهی‌ها در اروپا، از یک روند کاهشی همراه با نوسان برخوردار بود. به طور کلی ارزش دلار در مقابل یورو در پی تصمیمات فدرال رزرو مبنی بر ارائه کمک‌های مالی برای بهبود اوضاع اقتصادی این کشور، از یک روند کاهشی برخوردار بوده است، لذا در صورت اجرای برنامه‌های انبساطی بانک مرکزی آمریکا و تزریق پول به اقتصاد این کشور برای جلوگیری از بازگشت به رکود، ارزش دلار افت خواهد کرد.
بر اساس آمار دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، قیمت سبد نفتی اوپک طی دوره 1 اوت الی 4 اوت 2011، ازحدود 57/113 دلار در هر بشکه تا کمتر از 48/107 دلار در هر بشکه کاهش یافت. میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به 4 اوت 2011، با 32/2 دلار کاهش نسبت به هفته پیش از آن به هر بشکه 110 دلار و 86 سنت رسیده است. میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به 29 جولای 2011 معادل 113 دلار و 18 سنت بود. همچنین میانگین ماهانه بهای سبد نفتی اوپک طی ماه جولای 2011، با 2 دلار و 58 سنت افزایش نسبت به میانگین ماه ژوئن 2011 به هر بشکه 111 دلار و 62 سنت رسیده است. میانگین بهای سبد نفتی اوپک در ماه ژوئن 2011 معادل 109 دلار و 4 سنت در هر بشکه بود. سبد نفت خام اوپک در بردارنده 12 نوع نفت خام اعضای این سازمان شامل مخلوط الجزایر، گریسول آنگولا، اورینته اکوادور، سنگین ایران، سبک بصره، صادراتی کویت، اس ‌سیدر لیبی، سبک «بونی» نیجریه، مارین قطر، سبک عربی عربستان سعودی، موربان امارات و بی.سی.اف 17 ونزوئلا است.
قیمت نفت خام برنت دریای شمال نیز در بورس لندن(ICE) برای تحویل در ماه سپتامبر ۲۰۱۱، به رغم تداوم ناآرامی‌ها در لیبی و کاهش شدید تولید نفت خام این کشور و تشدید نگرانی‌ها درباره کمبود عرضه نفت خام در بازار اروپا، به دلیل تداوم نگرانی‌ها از شدت یافتن بحران بدهی‌ها در اروپا، کاهش رونق بازار‌های سهام و اوراق قرضه در اروپا با گسترش نگرانی‌ها، افزایش بدهی‌های اسپانیا و پرتغال به بالاترین حد خود در ۱۴ سال اخیر، افزایش نرخ بیکاری در اسپانیا به بیش از ۲۱ درصد و همچنین افزایش هزینه‌های استقراض در بازارهای مالی اروپا در پی حرکت اسپانیا و ایتالیا در مسیر پرتغال، یونان و ایرلند، از یک روند کاهشی قابل توجه همراه با نوسان برخوردار بوده و با بیش از ۴۴/۷ دلار کاهش، از حدود ۸۱/۱۱۶ دلار در هر بشکه در تاریخ ۱ اوت ۲۰۱۱ تا کمتر از ۳۷/۱۰۹ دلار در هر بشکه در تاریخ ۵ اوت ۲۰۱۱ کاهش یافت. سطح بالای ذخیره‌سازی نفت خام در آمریکا و کاهش تولید نفت خام لیبی و به تبع آن نگرانی مصرف‌کنندگان درباره عرضه نفت خام به بازار اروپا موجب شده است تا نفت خام برنت از حق مرغوبیت ۴۹/۲۲ دلار در هر بشکه نسبت به نفت خام WTI برخوردار باشد. میانگین بهای هر بشکه نفت خام صادراتی ایران با ۲ دلار و ۶۱ سنت کاهش نسبت به هفته قبل (۲۷ جولای ۲۰۱۱)، در روز ۳ اوت ۲۰۱۱ به بشکه‌ای ۱۰۹ دلار و ۹۸ سنت رسیده است. بر اساس آمارهای امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، میانگین وزنی بهای هر بشکه نفت خام سبک ایران به مقصدهای مختلف در روز چهارشنبه (۳ اوت ۲۰۱۱ ) ۱۱۱ دلار و ۲۱ سنت بود و همین رقم برای نفت خام سنگین در سطح ۱۰۹ دلار و ۳۴ سنت قرار داشت. همچنین قیمت هر بشکه نفت خام سبک ایران به بازار آفریقای جنوبی ۱۱۱ دلار و ۱۵ سنت و هر بشکه نفت خام سنگین ایران به این بازار ۱۰۹ دلار و ۷۵ سنت گزارش شده است. هر بشکه نفت خام سبک ایران در بازار آسیا ۱۱۱ دلار و ۳۱ سنت، شمال غربی اروپا ۱۱۱ دلار و ۱۸ سنت و در بازار مدیترانه ۱۰۹ دلار و ۸۰ سنت معامله شده است. هر بشکه نفت خام سنگین ایران نیز در بازار آسیا ۱۰۹ دلارو ۳۲ سنت، شمال غربی اروپا ۱۰۹ دلار و ۷۸ سنت و در بازار مدیترانه ۱۰۷ دلار و ۷۵ سنت به فروش رسیده است. در دوره ۲۷ جولای الی ۳ اوت ۲۰۱۱، بیشترین کاهش در قیمت نفت خام سبک و سنگین ایران مربوط به بازار آفریقای جنوبی به ترتیب با ۲۲/۴ و ۲۷/۴ دلار کاهش در هر بشکه بوده است. میانگین وزنی بهای هر بشکه نفت خام سبک و سنگین ایران نیز نسبت به هفته قبل، به ترتیب به میزان ۰۳/۳ و ۳۵/۲ دلار در هر بشکه طی دوره مذکور کاهش یافته است.
بر اساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا میزان ذخایر نفت خام این کشور در هفته منتهی به 29 جولای 2011 معادل 355 میلیون بشکه بوده است که در مقایسه با هفته قبل (22 جولای 2011) به میزان 1 میلیون بشکه افزایش یافته و معادل 3 میلیون بشکه از میزان مشابه سال قبل در تاریخ 30 جولای 2010 کمتر است. میزان این ذخایر بر حسب روز نسبت به هفته قبل تغییری نکرده و در سطح 23 روز ثابت مانده، ولی معادل 1/0 روز کمتر از میزان مشابه سال قبل است. طی دوره مذکور، سطح خوراک پالایشی آمریکا به میزان 129 هزار بشکه در روز افزایش یافته و در سطح 489/15 میلیون بشکه در روز قرار گرفته که به میزان 86 هزار بشکه در روز کمتر از میزان مشابه سال قبل است.
تولید نفت خام آمریکا طی دوره ۲۲ جولای ۲۰۱۱ الی ۲۹ جولای ۲۰۱۱ به میزان ۱۴۶ هزار بشکه در روز افزایش یافته و در سطح ۵۲۳/۵ میلیون بشکه در روز قرار گرفته است و معادل ۸۳ هزار بشکه در روز بیشتر از میزان مشابه سال قبل در تاریخ ۳۰ جولای ۲۰۱۰ است. در همین زمان میزان واردات نفت خام آمریکا از ۸۴۰/۹ میلیون بشکه در روز به ۱۳۴/۹ میلیون بشکه در روز (معادل ۷۰۶ هزار بشکه در روز) کاهش یافته که معادل ۴۹۵هزار بشکه در روز کمتر از میزان مشابه سال قبل است.
پیش‌بینی قیمت
در هفته گذشته با توجه به اینکه قیمت نفت خام WTI پایین‌تر از ۵/۹۶ دلار یعنی سطح برگشتی ماه جاری قرار داشت، تحت فشار شرایط نامناسب اقتصادی، کاهش زیادی را تجربه کرد به نحوی که چهار سطح حمایتی ماه جاری شکسته شد، ولی در نهایت بالاتر از حمایت چهارم در ۸۵ دلار بسته شد. در اوایل هفته قیمت پایین‌تر از میانگین ۲۰۰ قرار گرفت و این خود موجب فشار موضع فروش بورس بازان و با کاهش شدید در شاخص‌های بورس همراه شد. شرایط اقتصادی که انتظار می‌رفت روبه بهبود باشد با تردیدهای جدی روبه‌رو شده است و کشورهای اروپایی یکی درپی دیگری در معرض ریسک‌های بزرگ اقتصادی قرار گرفته‌اند و احتمال سرایت به مابقی کشورها رو به ازدیاد گذاشته است. در روز جمعه با اعلام اندکی بهبود در نرخ بیکاری آمریکا قیمت نفت تا حدودی با حمایت مواجه شد که البته در ساعات پایانی معاملات قرار داشت. اثر بحران منطقه خاورمیانه بر بازار نفت فروکش کرده و بازار بیشتر تحت اثر شرایط نامناسب اقتصادی قرار دارد و قیمت نفت به سطوح قبل از بحران خاورمیانه کاهش پیدا کرده است. ذخیره‌سازی‌های نفت خام و بنزین آمریکا اندکی افزایش یافتند و از سوی دیگر برداشت از ذخیره‌سازی‌های استراتژیک نیز عرضه نفت را در بازار افزایش داده است و این عوامل موجب فشار کاهشی بر قیمت نفت شده‌اند. قیمت نفت WTI گرچه سطح ۸۵ دلار را شکسته است، ولی در هفته جاری همچنان سطح مذکور از کاهش قیمت جلوگیری خواهد کرد و در مسیر افزایشی سطح ۹۰ دلار اولین سطحی است که مانع صعود بیشتر قیمت خواهد شد.
*کارشناسان ارشد موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی
منبع: سایت موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی (www.iies.org )