یک کارشناس اقتصادی گفت: بانک مرکزی وقتی در مهار تورم در میان مدت و دراز مدت موفق می‌شود که رشد نقدینگی و فی‌الواقع رشد سپرده‌ها حداقلی باشد و وقتی رشد سپرده‌ها حداکثری است، بانک مرکزی در میان مدت با به حرکت در آمدن سپرده‌ها در مهار تورم ناموفق و اقتصاد ایران به صورت اختفا آبستن تورم سنگینی است. محمد‌حسین ادیب گفت: «اسکناس و چک پول از ۲۲ هزار و ۵۷۴ میلیارد تومان در اسفند ۸۶ به ۲۴ هزار و ۴۳۶ میلیارد تومان در بهمن ۸۸ افزایش یافت، یعنی رشد حجم اسکناس و چک پول هزار و ۸۶۲ میلیارد تومان است.»

ادیب افزود: حجم سپرده‌های بانکی از ۱۵۶ هزار میلیارد تومان در اسفند ۸۶ به ۲۰۹ هزار میلیارد تومان در بهمن ۸۷ افزایش یافته است. حجم سپرده ۵۳ هزار میلیارد تومان افزایش یافته است، یعنی آشکارا به ازای چاپ یک واحد اسکناس ۲۸ برابر حجم سپرده‌های بانکی افزایش یافته است که بسیار غیرمعمول شگفت‌انگیز، بهت‌آور و در جهان بی‌نظیر است، چنانکه چنین پدیده‌‌ای نسبت بین چاپ اسکناس و افزایش حجم سپرده بانکی در چنین سطحی فقط ۱۱ مورد در جهان سابقه دارد. وی افزود: در اسفند ۸۶ حجم سپرده‌های بانکی ۱۵۶ هزار میلیارد تومان و حجم اسکناس و چک پول ۳۲ هزار و ۵۷۴ میلیارد تومان بود. در واقع تا اسفند ۸۶ حجم سپرده تقریبا ۷ برابر حجم اسکناس بود یا به عبارت دیگر چاپ یک واحد اسکناس ۷ برابر سپرده‌های بانکی را افزایش می‌داد.

موفقیت بانک مرکزی با حرکت سپرده‌ها از دست می‌رود

وی در ادامه گفت: اما از اسفند ۸۶ به بعد یک واحد چاپ اسکناس ۲۸ برابر سپرده بانکی را افزایش می‌دهد؛ به طور معمول در ایران عامل رشد نقدینگی را حجم اسکناس و چک پول می‌دانستند، اما طی دو سال گذشته با وجودی که اسکناس و چک پول فقط هزار و ۸۶۲ میلیارد تومان افزایش داشته حجم سپرده‌ها، شگفت‌انگیز رشد کرده است که استعداد تورم سنگینی را به صورت اختفا در درون خود دارد، موفقیت‌های اخیر بانک مرکزی در مهار تورم به زودی با به حرکت درآمدن سپرده‌ها از دست می‌رود.

ادیب در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس افزود: نقدینگی مجموعه سپرده‌های بانکی بخش غیردولتی به اضافه اسکناس و چک پول بیرون از سیستم بانکی است، اما سپرده‌های بانکی قدرت خودافزایی دارد به میزانی که به سپرده‌ها سود پرداخت شود حجم سپرده افزایش می‌یابد. مسابقه برای دادن سود بیشتر به سپرده بین بانک‌های دولتی و قرض‌الحسنه‌ها مهم‌ترین عامل رشد قدرت خود افزایی سپرده بوده است. وی گفت: در همه دنیا نرخ بهره بین بانکی را بانک مرکزی تعیین می‌کند، در واقع در اقتصاد سرمایه‌داری برخلاف تصور رایج در ایران نرخ بهره را بازار تعیین نمی‌کند، نظر به اینکه متناسب با تعیین نرخ بهره سود سپرده افزایش یافته و این در قدرت خودافزایی سپرده تاثیر دارد، بانک مرکزی با تعیین نرخ بهره در واقع میزان اسکناس تازه‌ای را که باید چاپ کند تعیین می‌کند.

ادیب گفت: در ایران وقتی بانک مرکزی فقط هزار و ۸۶۲ میلیارد تومان اسکناس و چک پول را طی دو سال افزایش داده است، می‌طلبید که سود سپرده به کمتر از ۵ درصد کاهش یابد، اما مسابقه برای تشدید پرداخت سود سپرده بین بانک‌ها با قرض‌الحسنه‌ها باعث شد تا سود سپرده بالا نگه داشته شود.

در واقع بانک مرکزی اسکناس لازم را برای پرداخت سود سپرده در سطح موجود چاپ نمی‌کند و موسسات مالی و اعتباری بی‌‌توجه به این مساله همچنان به پرداخت سود بالا ادامه می‌دهند.

افزایش معوقات و ورشکستگی شرکت‌ها

ادیب در ادامه گفت: مفهوم عدم چاپ اسکناس متناسب با سود سپرده آن است که استفاده کننده نهایی از سیستم موجود بانکی یعنی دریافت کنندگان تسهیلات قادر به پرداخت نرخ بهره‌کنونی که در تناسب با سود سپرده است، نخواهند بود و نتیجه نهایی این وضعیت افزایش معوقات بانکی و ورشکست شدن دریافت‌کنندگان تسهیلات است.

استاد درس اقتصاد ایران گفت: فضایی ایجاد شده است که ظاهرا مسوول معوقات بانکی عده‌ای دانه درشت و سوء‌استفاده‌کنندگان از اموال عمومی هستند؛ در حالی که در یک بانک یک میلیون نفر کمتر از یک میلیون تومان معوقه بانکی دارند. یک میلیون خانواده نتوانسته‌اند بدهی کمتر از یک میلیون تومان خود را فقط به یک بانک پرداخت کنند. این نتیجه مسابقه برای پرداخت سود بیشتر و در مرحله بعد نرخ تسهیلات بالاتر است.

ادیب گفت: در اردیبهشت ماه نرخ تورم ۹ درصد و نرخ بهره بانکی بین ۱۲ تا ۳۰ درصد بوده است، البته فقط نرخ تسهیلات مبادله‌ای با نرخ ۱۲ درصد است که همه بانک‌های دولتی سهم وام‌های مبادله‌ای را از کل تسهیلات از ۶۰ درصد در سال قبل به ۴۰ درصد در سال‌جاری کاهش داده‌اند، معوقات بانکی به صورت واقعی حدود ۴۰ درصد است؛ به عبارت دیگر تسهیلات فعال عمدتا با نرخ ۱۸ تا ۳۰ درصد پرداخت می‌شوند یا نرخ بهره بانکی ۲ تا ۳ برابر نرخ تورم است.

وی افزود: علت ناهماهنگی نرخ بهره و نرخ تورم عدم چاپ اسکناس متناسب با قدرت خود افزایی سپرده‌ها است.

وی گفت: اما عامل دیگری نیز در افزایش حجم سپرده‌ها موثر است؛ طی دو سال اخیر با سرعت، پرداخت‌های الکترونیک جایگزین پرداخت کاغذی شده است و پرداخت الکترونیکی نیز ماهیتی شبیه چاپ پول دارد و منجر به افزایش حجم سپرده می‌شود. ادیب اظهار داشت: پرداخت بانکی چه با اسکناس انجام شود و چه با چک پول و چه الکترونیکی پرداخت شود، اثر یکسان بر رشد حجم پول دارد؛ یعنی به میزانی که طی دو سال اخیر پرداخت‌ها الکترونیکی شده است درست مثل این است که اسکناس جدید چاپ شده، اما به میزانی که پرداخت الکترونیک طی دو سال اخیر جایگزین پرداخت کاغذی شد باید از حجم اسکناس و چک پول کاسته می‌شد که این اتفاق نیفتاد.

ادیب گفت: راه‌حل کاهش معوقات بانکی کاهش سود سپرده به کمتر از ۱۰ درصد است و در مرحله اول همه موسسات مالی باید سیاست‌های بانک مرکزی را در کاهش سود سپرده رعایت کنند. به میزانی که موسسه مالی و اعتباری به سپرده‌ها سود بیشتری می‌دهند، درست مثل این است که اسکناس جدید در کشور چاپ می‌شود. امروز موسسات اعتباری جایگزین بانک مرکزی در چاپ اسکناس شده‌اند و در واقع در وضع موجود به تعداد قرض‌الحسنه‌ها و موسسات مالی - اعتباری در کشور، بانک مرکزی وجود دارد.