علیرضا کشاورز

محمد ضیایی فر

با توجه به عصر تکنولوژی و روی کار آمدن نظام‌های هوشمند در عرصه تمام فعالیت‌ها اعم از اقتصادی، فنی و مالی و... بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری نیز از این قضیه مستثنی نبوده و چه بسا به علت وجود نیاز و احساس به پاسخگویی هر چه بیشتر به تقاضای مشتریان این فرآیند در حال حاضر در سیستم‌های بانکداری از اولویت خاصی برخوردار است و برای ادامه روند، بانک‌ها مجبورند خود را با آخرین دستاوردهای علمی، فنی و تکنولوژی همراه کنند در غیر این‌صورت چه بسا رقبا به علت جذب تمامی منابع باعث از رده خارج شدن آنها از فعالیت‌های مالی و... و در نتیجه ورشکستگی آنها خواهند شد. لذا در برخورداری از نظام‌های هوشمند می‌بایست سیستم‌های مالی مجهز به ابزارهای نوین و یکپارچه بانکداری و متمرکز شوند تا بتوانند از امکانات خود بهترین استفاده را ببرند، چون در صورت داشتن نظام‌های یکپارچه و مکانیزه به سهولت از سایر ابزارهای نوین به نحو احسن استفاده خواهند برد. آنچه که در عرصه بانکداری مشهود است، RTGS یکی از آخرین دستاوردهای نوین بانکداری است که با به‌کارگیری تمام امکانات آن در آینده‌ای بسیار نزدیک شاهد تحول عظیمی در بانکداری ایران خواهیم بود که اجرای این مهم در بانکداری کشور مدیون تلاش‌های بی‌وقفه و شبانه‌روزی کارکنان صدیق نظام بانکی به‌ویژه دست‌اندرکاران و مدیران متعهد بانک مرکزی جمهوری اسلامی است.

حال به‌شرح مختصری از سیستم تسویه ناخالص آنی می‌پردازیم. سیستم تسویه ناخالص آنی (RTGS) سیستمی است که در آن پردازش و تسویه مبادلات به‌صورت ناخالص انجام می‌پذیرد بدین معنی که تسویه تمامی مراودات فله‌ای و به‌صورت جمع جبری نمی‌باشد بلکه به‌صورت مورد به مورد و ناخالص است. در این سیستم تسویه مبادلات بین بانکی در RTGS به‌صورت آنی قطعی، نهایی و برگشت‌ناپذیر به شرط داشتن موجودی در حساب تسویه بانک انجام می‌پذیرد. در غیر این‌صورت مبادلات تا تامین موجودی فقط تاپایان روز در صف انتظار قرار می‌گیرند و در صورت عدم تامین دستورات صادره ابطال و برگشت می‌گردند.

از این سیستم در قریب به اتفاق کشورها بیشتر برای تسویه مبادلات مبالغ کلان بین بانکی استفاده می‌شود که این خود باعث ایجاد فرصت‌های مثبت زیادی برای طرفین معامله می‌شود.

سیستم تسویه ناخالص آنی (RTGS) مزایای بسیاری برای اقتصاد کشور و اعضای خود (بانک‌ها) دارد:

۱ - بانک‌ها می‌توانند با ایمنی ایجاد شده در سیستم با اطمینان بیشتری به انتقال وجوه بین خود و مشتریان بپردازند.

۲ - سیستم باعث ایجاد نظم و انضباط مالی در نظام بانکی می‌شود.

۳ - سیستم باعث بالا رفتن توانایی بانک‌ها در مدیریت منابع مالی در اختیار خود و مدیریت نقدینگی می‌شود.

۴ - توانایی بانک مرکزی در مدیریت نقدینگی افزایش یافته و باعث اعمال سیاست‌های پولی و مالی انبساطی و انقباضی برای دولت و بانک مرکزی در مواقع لزوم می‌شود.

۵ - با پیاده‌سازی این سیستم امکان استفاده از ابزارهای نوین در سیستم بانکی فراهم خواهد شد.

۶ - سیستم RTGS سکویی برای بهینه‌سازی نظام مالی کشور خواهد بود.

۷ - سیستم باعث رعایت استانداردهای جهانی از جمله اصول ده‌گانه بانک بین‌المللی تسویه (BIS) مرسوم به CPSS می‌شود.

۸ - باعث افزایش توانایی بانک مرکزی در نظارت بر مبادلات مالی بین بانکی (مبارزه با پولشویی) خواهد شد.

۹ - امکان انجام معاملات بین بانکی و تسویه پرداخت‌های بین بانکی تسریع خواهد یافت.

۱۰ - ایجاد بستری مناسب برای ورود به دنیای تجارت الکترونیک و دولت الکترونیک.

۱۱ - امکان ارائه خدمات بهتر و سریع‌تر به مشتریان و دسترسی به اطلاعات آماری دقیق و آنی.

۱۲ - امکان مشاهده مبادلات خود و معاملات موجود در صف انتظار و همچنین تغییر اولویت‌های دستور پرداخت‌های ارسالی باتوجه به وضعیت نقدینگی.

۱۳ - امکان ابطال دستور پرداخت‌های ارسالی قبل از تسویه نهایی و ...

مزیت اصلی RTGS برای مشتریان بانک‌ها چیست؟

در حالت معمولی (قبل از عملیاتی شدن RTGS) در صورتی‌که مشتریان بانک‌ها به بانک خود مراجعه و درخواست انتقال وجهی را به حسابی در غیر از بانک خود و در شهر دیگر را می‌‌کردند بانک‌ها در انتقال این‌گونه مبالغ با فرآیند زمان‌بر مواجه بودند و برای انتقال وجه از ابزارهای مختلفی همچون چک بین بانکی یا ایران چک یا حواله دیداری کتبی و... استفاده می‌‌کردند که تسویه این عملیات بانکی حداقل ۲ یا ۳روز زمان‌بر بود. اما با اجرایی شدن سیستم RTGS در بانک‌ها این مشکل به‌طور کل حل خواهد شد.

در واقع اصلی‌ترین مزیت RTGS برای مشتریان بانک‌ها در عملیات «مشتری به مشتری» است بدین گونه که مشتری با مراجعه به هریک از شعب بانک‌ها تقاضایی مبنی بر انتقال وجهی (مبلغ کف خواهد داشت) به یک بانک دیگر حتی در یک شهر واستان دیگر به نام فردی ثالث و حتی خود مراجعه‌کننده با حساب مشخص، می‌نماید و شعب اقدام به صدور دستور پرداخت کرده و با توجه به نرم‌افزارهای موجود و بسترهای فراهم شده این اطلاعات سریعا به قسمت RTGS بانک مبدا انتقال داده می‌شود و بانک مربوطه اطلاعات را پس از کنترل‌های اساسی و اقدامات لازم نسبت به انتقال در خواست مشتری از طریق موتور تسویه RTGS اقدام می‌کند و سریعا موتور تسویه در صورت داشتن موجودی در حساب بانک مبدا (ارسال‌کننده تقاضا) نسبت به برداشت وجه و واریز آن به‌ حساب بانک مقصد کرده و بانک مقصد نیز نسبت به انتقال مبلغ به حساب ذی‌نفع (حسابی که مشتری در بانک مبدا دستور داده) اقدام خواهد کرد.

در واقع با اجرایی شدن این برنامه نقل و انتقال وجوه در بانک‌ها به‌سرعت و سهولت امکان‌پذیر شده و باعث افزایش سرعت گردش پول و روان‌تر و شفاف‌تر شدن معاملات در سیستم نظام بانکی خواهد شد.