صنعتی پرسود برای جذب سرمایه‌های خارجی

سهم ورزش در اقتصاد

حجم بازار ورزش ایران در قیاس با کشورهای خاورمیانه بالاست

سید‌پرویز جلیلی‌کامجو* اقتصاد علمی است که در همه حوزه‌ها نقش اصلی را بازی می‌کند و ورزش نیز از این امر مستثنی نیست. در دنیای کنونی ورزش دیگر یک تفریح و سرگرمی نیست، ورزش یک صنعت پرسود است که توانایی بالایی در جذب سرمایه‌های خارجی پایدار دارد. ورزش میدان رقابتی نسبتا سالم برای تقابل ملت‌ها و ابزاری برای انتقال تفکرات فرهنگی است و این بخش اقتصادی ورزش است که این صنعت را پیش می‌برد. با این تفاسیر جایگاه علم اقتصاد در صنعت ورزش ایران چگونه است؟ *** صنعتی برجسته از لحاظ سیاسی ورزش همواره بخش مهمی از جامعه بشری بوده؛ اما امروز بخش مهم‌تری در اقتصاد وی نیز شده است. حوادث ورزشی تاثیرات شگرفی در اقتصاد کشورها ایجاد می‌کنند که ردپای این تاثیرات در مراحل گذار آنها به توسعه‌یافتگی یا ظهور اقتصادی مشهود می‌باشد. در دنیای معاصر تعداد مدال‌های المپیک و جام‌های جهانی نمادی از قدرت اقتصادی، سیاسی و عرض اندام ابرقدرت‌های دنیا در مراحل پیشرفت و توسعه است. به طوری که فضای ورزشی از شاخص‌های توسعه یک کشور محسوب می‌شود و از لحاظ سیاسی صنعت محبوب و برجسته‌ای است که سیاست مداران توجه ویژه‌ای به آن دارند. تاثیر ورزش در ملل دنیا به نحوی است که کشورهای عضو فدراسیون جهانی فوتبال فیفا FIFA از کشورهای عضو سازمان ملل متحد بیشتر است. تعریف اقتصاد ورزش اقتصاد ورزش به بکارگیری تئوری‌های اقتصادی برای تحلیل فعالیت‌های ورزشی اطلاق می‌شود یا به بیان دقیق‌تر اقتصاد ورزش به ارزیابی مسائل و الگوهای تخصیص بهینه منابع در سه بخش عملکرد ورزش، تولیدات ورزش و توسعه ورزش می‌پردازد. صنعت ورزش به مجموعه فعالیت‌های مرتبط با تولید، مبادله و بازاریابی کالاها و خدمات ورزشی گفته می‌شود که در ارتقای ارزش افزوده نقش داشته باشند. سهم ورزش در بودجه خانوار و مخارج دولت ورزش در کشورهای توسعه یافته سهم قابل توجهی در مخارج خانوار دارد و در دهه‌های گذشته در کشورهای در حال توسعه نیز سهم ورزش در مخارج خانوار و بودجه دولت افزایش پیدا کرده است که نشان دهنده اهمیت و تمایل ترجیحات افراد به سمت ورزش است. البته برخی ورزش را ابزاری برای حرکت ملل در مسیر جهانی شدن و عامل مهمی در ایجاد تغییرات فرهنگی می‌دانند و افزایش بیشتر سهم ورزش در مخارج دولتی و حمایت دولت از بخش خصوصی را خواستارند. جنبه‌های مختلف اقتصاد ورزش ۱ - ایجاد اشتغال مستقیم و غیر مستقیم ۲ - تولید کالاها، تجهیزات و مکمل‌های غذایی در ورزش ۳ - صادرات کالاها و خدمات ورزشی (تجارت بین الملل) ۴ - رونق گردشگری و توسعه بازارهای محلی از طریق حوادث ورزشی ۵ - تبلیغات، انتشارات و حق پخش تلویزیونی ۶ - ایجاد تاسیسات و امکانات گسترده ورزشی ۷ - مسائل‌ فرهنگی و امنیتی ۸ - افزایش رفاه عمومی و سرمایه اجتماعی و انسانی در جامعه ۹ - مدال‌های دریافت شده در المپیک (شهرت و رقابت بین‌المللی) اگر این فرض را بپذیریم که افزایش روحیه ورزشکاری در جامعه منجر به کاهش احتمال ارتکاب جرم می‌شود، سرمایه‌گذاری در گسترش ورزش بسیار کم‌هزینه‌تر و کارآتر از سرمایه‌گذاری در مبارزه و جلوگیری از جرم و جنایت می‌باشد. ورزش خدمتی است که در مناطق محروم نیز تقاضا می‌شود و می‌توان بعضی ورزش‌های کم هزینه مانند فوتبال و کشتی یا ورزش‌های رزمی را در ایران در شمار کالاهای پست در نظر گرفت که افراد در دهک‌های پایین درآمدی آن را تقاضا و با افزایش درآمد به سمت ورزش‌های پرهزینه حرکت می‌کنند و همین امر اختصاص یارانه دولتی به ورزش‌هایی را که می‌تواند در طبقه پست دسته‌بندی شوند از لحاظ تئوری‌های اقتصادی توجیه می‌کند. نکته مهم در ارتباط با کشور ایران این است که حجم بازار ورزش و گردش مالی آن در مقایسه با کشورهای حاشیه خلیج و بسیاری از کشورهای دیگر بسیار بالاست، که این امر می‌تواند از جمعیت و جوان بودن آن، آب و هوای متعادل، وجود فرهنگ ورزش در تمدن اسلام و ایران و ... باشد. داشتن یک بازار داخلی با تقاضای گسترده می‌تواند عاملی برای رونق در بازار ورزش و کسب توانایی رقابت برای تولیدکنندگان کالاها و خدمات ورزشی در عرصه‌های بین‌المللی باشد. بنگاه‌های اقتصادی در کشورهای توسعه یافته باشگاه‌های ورزشی در انواع ورزش‌ها به صورت یک بنگاه اقتصادی عمل می‌کنند و حداکثر کردن سود مبتنی بر جذب بیشتر و بهتر طرفداران و حامیان مالی را، هدف فعالیت اقتصادی- فرهنگی خود قرار داده‌اند و همین امر منجر به تخصیص بهینه منابع در اقتصاد ورزش شده است، اما رقابت در این صنعت و بالطبع ساختار بازار متفاوت می‌باشد؛ زیرا رقابت دو باشگاه فوتبال با رقابت دو بنگاه تولید کننده لوازم برقی متفاوت می‌باشد. ساختار بازار در اقتصاد ورزش، «تعادل رقابتی» (Competitive balance) است. با این مفهوم که تیم‌های ورزشی به طور کلی عملکرد بهتری خواهند داشت اگر تیم‌های موجود کیفیت مناسبی داشته باشد. نکته مورد توجه در اقتصاد ورزش وجود اثرات جانبی (Externality) مثبت آن برای جامعه و بخش‌های دیگر اقتصادی است مانند سلامت فیزیکی و روانی جامعه، جذب گردشگر، ارتقای سرمایه اجتماعی (تقویت کارگروهی و نظم پذیری، روحیه رقابت، عِرق ملی، بازی جوانمردانه، ) و... که سرمایه‌گذاری دولت در این بخش را توجیه می‌کند. ورزش نه تنها در سطح ملی یک صنعت درآمدزا می‌باشد بلکه شدیدا می‌تواند به توسعه اقتصادهای محلی و کوچک کمک کند. تقویت ساختار بازار و قوانین ورزش در سطوح استانی و منطقه‌ای می‌تواند به رشد صنعت ورزش و منافع اقتصادی ناشی از آن در این مناطق کمک کند. شاید بعضی از جنبه‌های ورزش مانند هزینه‌های زیربنایی و زیرساختی در مراحل ابتدایی در کشوری مانند ایران یک کالای عمومی محسوب شود و دچار شکست بازار (Market failure) شده و نیاز به دخالت و حمایت دولت باشد تا با استفاده از بازدهی‌ها نسبت به مقیاس، واحدهای ورزشی توانایی اداره به صورت خصوصی را در خود ایجاد کنند. در مباحث تجارت بین‌الملل این موضوع با عنوان «حمایت از صنایع نوزاد» مطرح می‌شود. توصیه‌های اقتصادی به ورزش ایران ۱ - حمایت از صنعت ورزش با در نظر گرفتن نوع و ساختار بازار در این صنعت ۲ - توجه به هزینه مبادله، قوانین و مقررات مربوط به کسب درآمد در ورزش ۳ - توجه به پایه مالیاتی در این صنعت و راهکارهای علمی و جدید در بهره برداری از این پایه مالیاتی گسترده ۴ - احترام به مالکیت معنوی IP (Intellectual property) در ورزش ۵ - سهم بانوان از مخارج ورزشی در سطح خانوار و ملی ۶ - ایجاد توازن جغرافیایی در تخصیص بودجه ورزشی و سهم مناطق محروم از بودجه ورزشی ۷ - عدم دخالت دولت در عزل و نصب‌ها به منظور کاهش حساسیت‌های سازمان‌های بین‌المللی به منظور افزایش کارآیی عملکرد فدراسیون‌ها ۸ - ایجاد رشته‌های اقتصاد ورزش و مدیریت ورزش در دانشگاه به منظور تحقیقات علمی معتبر در این زمینه. * دانشجوی دکتری اقتصاد، دانشگاه اصفهان [e-mail]