بهره‌وری سبز در نهمین عصرانه بهره‌وری
هدف بهره‌وری سبز؛ ایمنی انسان و طبیعت
آیدا شریعتمداری، پژوهشگر و مدرس دانشگاه نخستین سخنران نهمین عصرانه بهره‌وری انجمن بهره‌وری ایران بود که صحبت‌های خود را با اقدامات سازمان بهره‌وری آسیایی و کشورهای عضو آن آغاز کرد و صحبت‌های خود را با معرفی فرصت‌های آموزشی این سازمان که شامل توسعه کشاورزی، بهره‌وری سبز، صنایع، خدمات مشتری، سنجش بهره‌وری، مدیریت انرژی، مدیریت نوآوری، توسعه منابع انسانی و... بوده، ادامه داد. وی با بیان این پرسش که بهره‌وری سبز (Green Productivity) چیست، به تبیین این مفهوم پرداخت و گفت: بهره‌وری سبز در واقع نگرشی است که می‌گوید باید راهکارهایی را بیابیم که علاوه بر کم کردن هزینه‌های اقتصادی به بهترین نتیجه در کوتاه‌ترین زمان دسترسی پیدا کنیم که هدف این راهکارها هم ارتقای بهره‌وری و هم حفاظت از محیط‌زیست باشد.
شریعتمداری در ادامه به فرآیند مدیریت بهره‌وری سبز پرداخت و تصریح کرد: مدیریت بهره‌وری سبز با تشکیل تیمی در سازمان‌ها آغاز می‌شود تا به مشاهدات میدانی و جمع‌آوری اطلاعات بپردازند و نقاط قوت، ضعف و فرصت‌ها را بررسی کرده و راهکارهای موثر را پیدا کنند. این راهکارها در ابتدا اولویت‌بندی شده و بعد عملیاتی می‌شود و در نهایت باید نظارت دقیق و موثر روی آنها صورت گیرد. او خاطرنشان کرد: از جمله رویکردهای مهم بهره‌وری سبز رویکرد مبتنی بر مردم بوده که شامل مشارکت کارکنان، ایمنی و سلامت روانی آنها و مواردی از این دست است، همچنین بهبود بهره‌وری که شامل بهبود KAIZEN (برنامه‌ریزی، اجرا، امتحان و عمل)، بهبود اطلاعات و در آخر انطباق با محیط‌زیست است.به گفته او، بهره‌وری سبز یکی از روش‌های ارزیابی چرخه حیات است، یعنی محصولاتی که تولید شده و استفاده نمی‌شوند دوباره به چرخه تولید بازگردند و از آنها مجدد استفاده شود. ما در بهره‌وری سبز باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که تولید ضایعات را به حداقل برسانیم.
نتایج بهره‌وری سبز
شریعتمداری در ادامه به تشریح نتایج بهره‌وری سبز اشاره کرد و گفت: ما با کمک بهره‌وری سبز یک سری اصول را مشخص کرده و با اعمال پیشگیری‌های لازم از بروز آلودگی جلوگیری می‌کنیم. هنگامی‌که یک آلودگی ایجاد شود این آلودگی پخش می‌شود و دیگر مختص به آن محیط نیست و می‌تواند به اکوسیستم موجود در آن منطقه آسیب بزند به‌عنوان مثال از پخش آلودگی به‌واسطه آب رودخانه‌ای که در مجاورت یک کارخانه است. می‌توان با پیاده‌سازی تکنیک‌های بهره‌وری سبز از بروز آن جلوگیری کرد. او ادامه داد: یکی دیگر از روش‌های بهره‌وری سبز بهره‌گیری از هزینه‌یابی جریان مواد (MFCA) است که با هزینه‌یابی مواد و انرژی به‌کار رفته به سودآوری، بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌های زیست‌محیطی دست پیدا می‌کنیم. این پژوهشگر در ادامه گفت: یکی دیگر از روش‌ها، ردپای اکولوژیکی هم در بخش کربن و هم در بخش آب است. ما در جایی که زندگی می‌کنیم دو و نیم برابر حد متوسط کربن مصرف می‌کنیم حال اگر از همین امروز از بهره‌وری سبز به منظور پایش زندگی‌مان استفاده کنیم ۵۰ سال طول خواهد کشید که به چیزی برسیم که قرار بوده، امروز باشیم. در ادامه شریعتمداری در رابطه با مراحل چهارگانه چرخه مدیریت، بهبود چرخه با کمک PDCA و در رابطه با قوانین مرتبط با بهره‌وری محیط‌زیست صحبت کرد.
بررسی انواع تلفات از دیدگاه MFCA (هزینه‌یابی جریان مواد)
اسماعیل فاتحی‌فر، عضو هیات علمی دانشگاه سهند و مشاور بهره‌وری سبز سازمان بهره‌وری آسیایی دیگر سخنران این عصرانه بود. او صحبت‌های خود را با بیان مزایای استفاده از MFCA آغاز کرد که استفاده از این تکنیک موجب ارتقای بهره‌وری مواد شده و این امر، تولید پسماند کمتر، ارتقای بهره‌وری انرژِی و مصرف کمتر انرژی را در پی خواهد داشت. او با اشاره به انواع تلفات از دیدگاه MFCA خاطرنشان کرد: اولین تلفات، تلفات قابل رفع یا غیرمعمول است که ناشی از عملکرد ناقص دستگاه‌ها، فرآیند و افراد است. در درجه دوم تلفات اجتنابناپذیر عملیاتی یا معمولی است که ناشی از عملیات‌های متداول مانند محصول، زمان و راه‌اندازی است و سومین تلفات، اتلاف اجتنابناپذیر یا تئوری که ناشی از محدودیت‌های فرآیندی، ترمودینامیکی و فیزیکی است.
هزینه‌یابی جریان مواد چگونه اثربخش است؟
این استاد دانشگاه درباره روش‌های اصلاحی تلفات نیز گفت: از جمله اقدامات اصلاحی که پیشنهاد می‌شود این است که ابتدا باید تلفات غیرنرمال از سیستم حذف شود، پس از آن باید به سراغ تلفات نرمال برویم و در آخر باید به‌دنبال رفع تلفات اجتنابناپذیر از سیستم باشیم. او در ادامه با یک مثال بحث را ادامه داد و گفت: ما در یک کارخانه یک ورودی، یک بخش طراحی تولید و در نهایت تولید واقعی داریم. تا به امروز تمام تلاش معطوف به این موضوع بود که شرایط واقعی تولید را به شرایط طراحی برسانند ولی آنچه در MFCA مدنظر بوده، این است که سطح تولید واقعی را به همان ورودی یا مواد اولیه‌ای که در ابتدای کار به سیستم وارد شده است برسانیم که در اصطلاحا به آن «دامنه فراموش شده» می‌گویند. فاتحی‌فر به تشریح موضوع پرداخت و تصریح کرد: فرض کنید یک فرآیند تولیدی داریم. بر این اساس ۱۰۰ کیلوگرم ماده اولیه به سیستم وارد می‌شود، نهایتا طی فرآیند تولید ۷۰ کیلوگرم محصول و ۳۰ کیلوگرم ضایعات تولید شده است. ما ماده اولیه را ۱۰ دلار خریداری کردیم، حسابداری سنتی کل هزینه مواد اولیه و کل هزینه‌های سیستم را روی محصول می‌آورد. اما در MFCA داستان کمی متفاوت است، ما انرژی را به کل سیستم دادیم حالا اگر ما ضایعات داشتیم ایراد از سیستم است، ما هزینه مواد اولیه را به آن دادیم و نباید هزینه آن روی محصول بیاید که در سیستم MFCA تمام این موارد محاسبه می‌شود و روی ضایعات نیز مدیریت اعمال می‌شود، ضایعات همیشه گران‌تر از محصول در می‌آید اما اگر ما بتوانیم ضایعات را به قیمت محصول بفروشیم دیگر نیازی به مدیریت ضایعات نیست.
کشاورزی، بهره‌وری و انقلاب سبز
محمدحسین عمادی، دانش آموخته دکترای سیستم‌های کشاورزی از دانشگاه UWS استرالیا و نماینده سابق ایران در FAO دیگر سخنران نهمین عصرانه بهره‌وری بود که دیدگاه‌های خود را به اشتراک گذاشت. وی صحبت خود را با موضوع بهره‌وری در بخش کشاورزی و سیر تحول آن را از سال ۱۹۹۷ میلادی تا به امروز شروع کرد.به گفته او، کشاورزی یک روند تحولی را پشت‌سر گذاشته است، در ابتدا کشاورزی برای مصرف خانوار و مصرف محلی بوده‌است. بعد از آن افزایش تولید از طریق به‌کارگیری منابع، موجب صنعتی شدن کشاورزی شده و کشاورزی بازارمدار می‌شود یعنی دیگر تولید برای خانواده نبود و برای ارائه در بازار بود. بعد از این موضوع وارد فاز سوم شدیم که افزایش تولید از طریق افزایش بهره‌وری و راندمان در تولید است که همزمان با انقلاب سبز بود.این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: انقلاب سبز تحولی برای افزایش بهره‌وری در تولید یا افزایش راندمان از سه طریق تکنولوژی شیمیایی، تکنولوژی‌های مکانیکی و تکنولوژی بیولوژیکی بود، این سه تکنولوژی موجب می‌شود وارد فاز چهارم کشاورزی شویم که افزایش کیفیت تولید و پایداری منابع را در پی خواهد داشت. وی تصریح کرد: از دو دهه قبل با روشن شدن مشکلات در بخش محیط‌زیست و کشاورزی دل نگرانی‌هایی ایجاد شد. یکی از آنها بحث عدالت اجتماعی و دیگری توازن با محیط‌زیست بود که مشکلات فراوانی را ایجاد کرد و تحلیل همه صاحب‌نظران این بود که باید تغییر اساسی در بخش کشاورزی ایجاد کنیم.از جمله رویکردهای بهره‌وری در کشاورزی که می‌توان به آن اشاره کرد:
۱) بهره‌وری درحلقه تولید است، یعنی ما باید با تکیه بر تکنولوژی شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی افزایش راندمان تولید داشته باشیم.
۲) بهره‌وری اقتصادی یعنی بررسی سودآوری نسبت به سایر فعالیت‌ها و بخش‌های اقتصادی، کشاورزی همیشه در مقابل صنعت و خدمات بهره‌وری کمتری داشته. همچنین همیشه کشاورزان کوچک کمترین سود را می‌بردند و بیشترین سود متعلق به سرمایه‌داران بزرگ است.
۳) بهره‌وری کل به این معنا که نتیجه بهره‌وری درحلقه تولیدی به‌علاوه بهره‌وری اقتصادی است، که نتیجه این دو بهره‌وری قدرت اقتصادی می‌شود. درحالی‌که در بهره‌وری سبز این موضوع متفاوت است و باید در امر تعادل باشد، یعنی تعادل در منابع پایه و گروه‌های متخلف درآمدی. این موضوع موجب می‌شود تا همه، هم کشاورزان کوچک و هم سرمایه‌داران سود متعادل ببرند.
۴) بهره‌وری سبز یعنی بهره‌وری کل به‌علاوه حفظ تعادل در بهره‌برداری از منابع پایه.
عمادی اظهار کرد: کشاورزی مسائل اساسی برای محیط‌زیست ایجاد می‌کند از جمله این مسائل محدودیت آب به خصوص در کشورهای خشک، مساله خاک و همچنین کاهش تنوع زیستی خاک و آب و یکی دیگر از مسائل خیلی مهم تغییر اقلیم است.وی در تشریح این موضع گفت: به‌عنوان مثال تولید کربن که توسط ابزارهای مکانیکی ایجاد می‌شود موجب گرمایش زمین شده و یک درصد گرمایش زمین، ۲۳درصد تبخیر را در گیاه بالا می‌برد یا در بیش از ۶۰ درصد از کل مساحت جهان فقط چهار محصول برنج، گندم، ذرت و سویا تولید شده که همین موضوع سبب کاهش تنوع زیستی در جهان می‌شود.
بهره‌وری سبز و رفاه نیروی کار
بهرام طاهری، دانش‌آموخته دکترای مهندسی محیط زیست و منابع آب از دانشگاه میشیگان به‌عنوان دیگر سخنران این عصرانه بهره‌وری، بهره‌وری سبز را با نگاه به نوع رفاه کارگر و نیروی کار مطرح کرد. براساس دیدگاه‌های صاحب‌نظران و سازمان‌های بین‌المللی، بهره‌وری از ادغام چهار عامل زمین، کار، سرمایه و سازماندهی ایجاد می‌شود و مجموع این عوامل سنجشی از بهره‌وری هستند. او خاطرنشان کرد: برای سنجش بهره‌وری مجموع خروجی‌ها را به تک‌تک ورودی‌ها تقسیم می‌کنیم و به این ترتیب بهره‌وری را به‌دست می‌آوریم. یکی از عوامل بسیار مهم در بهره‌وری، بهره‌وری نیروی کار است، در اینجا خیلی مهم است که ببینیم آیا همه خروجی‌های مثبت و منفی را وارد محاسبات کرده‌ایم یا خیر. این استاد دانشگاه افزود: یکی از موارد اصلی محاسبهGDP سرمایه‌گذاری است، هنگامی که افزایش GDP متاثر از سرمایه‌گذاری می‌شود، نیروی کار یک کشور، نقش خود را در تولید GDP از دست می‌دهند. او تصریح کرد: هنگامی‌که حقوق دریافتی یک کارگر پایین‌تر از استانداردهای یک جامعه باشد این امر موجب می‌شود که چند شغل داشته باشد و بر این اساس، بهره‌وری و ارزش یک ساعت کار به مرور کم می‌شود.از دیگر مواردی که طاهری به آن اشاره کرد سلامت بلندمدت نیروی کار در سن بازنشستگی است و همچنین در ادامه عنوان کرد که در بهره‌وری باید به نحوه تولید ارزش افزوده هم با اعمال فرآیندهای سیستمی و مدیریتی توجه کنیم. این پژوهشگر و استاد دانشگاه در ادامه با طرح این سوال که آیا تکنولوژی این پتانسیل را دارد که بهره‌وری را افزایش داده یا به مرزهای غیرقابل عبور بهره‌وری رسید، خاطرنشان کرد که در این‌باره مطرح شده که از جمله پیشران‌های عمده و بسیار مهم در امر بهره‌وری سرمایه‌گذاری، نوآوری، مهارت، کارآفرینی و رقابت‌پذیری در صنایع است و تکنولوژی یکی از اجرای لاینفک بهبود در امر بهره‌وری و نوآوری است.
