چند روایت معتبر درباره سیستان و بلوچستان
با پایان گرفتن دور نخست سفرهای استانی رییس‌جمهوری و هیات وزیران، مهم‌ترین نگرانی دولتمردان و ناظران آگاه، نحوه اجرای مصوبات پرشمار استانی دولت و میزان عملیاتی شدن آنها بوده و هست. تاکیدات مستمر محمود احمدی‌نژاد و معاونان وی بر ضرورت پیگیری این مصوبات، نشانگر اهمیت موضوع نزد گردانندگان دولت نهم است. به دلیل همین تاکیدهای متعدد بود که معاونت اجرایی رییس‌جمهوری با دعوت از خبرنگاران رسانه‌های گروهی از آنان خواست تا به عنوان چشم‌بینای افکار عمومی، روند اجرای مصوبات دولت را بررسی و به مردم گزارش کنند. در اولین گام، استان سیستان و بلوچستان که به گفته مسوولان محلی، موفق به اجرایی کردن تمام مصوبات سفر استانی دولت شده بود، برای این بررسی انتخاب شد و خبرنگاران به مدت چهار روز (سه‌شنبه تا جمعه هفته گذشته) به سیستان و بلوچستان رفتند تا فارغ از اظهارنظرهای رسمی و آمارهای دولتی، چند روایت معتبر از روند اجرای مصوبات سفر استانی دولت را حکایت کنند. آنچه در پی می‌آید، گزارش خبرنگار اعزامی
«دنیای اقتصاد» به بزرگترین استان کشور و روایت مشاهدات عینی و دیده‌ها و شنیده‌های او است.

خط لوله انتقال گاز خام از عسلویه به ایرانشهر، مهم‌ترین طرح در دست اجرای دولت در سیستان و بلوچستان است
سیدهادی حسینی‌چاوشی
آذرماه سال 84 بود که رییس‌جمهوری و هیات دولت، در سومین سفر استانی، میهمان مردم سیستان و بلوچستان شدند. محمود احمدی‌نژاد در این سفر، در جمع مردم، از تلاش برای رفع محرومیت‌ها و بالفعل کردن استعدادهای موجود در این استان خبر داد و ابراز امیدواری کرد ظرف 2 سال و قبل از سفر دوم دولت به این استان، گرد محرومیت از چهره سیستان و بلوچستان زدوده شود. در پایان این سفر، هیات وزیران 66 مصوبه و 121 توافقنامه را برای رشد و توسعه این استان به تصویب رساند. یک سال بعد، در دی‌ماه سال 85، علیرضا کیخا مشاور استاندار سیستان و بلوچستان و دبیر ستاد پیگیری مصوبات سفر استانی هیات دولت در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر از اجرایی شدن 100درصد مصوبات دولت در این استان خبر داد.
حالا پس از گذشت ۷ ماه و در روزهایی که خبرنگاران رسانه‌های مختلف به همراه علی‌اکبر جوانفکر و مهدی کلهر، مشاوران رسانه‌ای و مطبوعاتی احمدی‌نژاد و مرتضی دادخواه معاون هماهنگی و پیگیری معاونت اجرایی ریاست‌جمهوری به سیستان و بلوچستان سفر کردند تا روند اجرای مصوبات سفر استانی دولت را پیگیری کنند، نمای متفاوتی را مشاهده کردند. هر چند روند کلی اجرای طرح‌ها و عملیاتی شدن مصوبات دولت در مجموع مناسب و قابل اعتنا بود، اما ادعای اجرایی شدن ۱۰۰درصد مصوبات، چندان صحیح به نظر نمی‌رسد. نکته‌ای که حتی برخی مدیران میانی استان نیز بر آن تاکید داشتند و معتقد بودند که باید اعلام می‌شد اجرای همه طرح‌ها و مصوبات «آغاز» شده است. با این حال می‌توان روند کلی اجرای طرح‌های عمرانی و توسعه‌ای در سیستان و بلوچستان را مناسب دانست. چنان که ابوالفضل مختاری نماینده مردم زابل در مجلس، اقدامات دولت را گامی بسیار بلند و فراگیر برای ایجاد تحول در سیستان و بلوچستان عنوان و از پیگیری اجرای این مصوبات از سوی دولتمردان قدردانی کرد.
مصوبات دولت برای سیستان و بلوچستان، بیش از هر بخش دیگر، متوجه توسعه زیرساخت‌ها و فعالیت‌های عمرانی بود.
خط لوله انتقال گاز
مهمترین و پراعتبارترین طرح آغاز شده در سیستان و بلوچستان، خط لوله انتقال گاز خام از عسلویه در استان بوشهر به ایرانشهر است.
مجموع اعتبارات اختصاص یافته به این خط لوله که بخشی از خط لوله صلح (برای انتقال گاز ایران به کشورهای پاکستان و هند) به حساب می‌آید، ۶/۲میلیارد دلار معادل ۲۳۰۰میلیارد تومان است که عملیات اجرایی آن از یک سال قبل آغاز شده است. لوله‌گذاری این خط انتقال ۹۰۰ کیلومتری، علاوه بر سیستان و بلوچستان، از استان‌های هرمزگان و کرمان نیز در حال انجام است.
به گفته نعمت‌ا... دهمرده استاندار سیستان و بلوچستان با تکمیل این خط لوله، نه تنها نیاز گاز بخش‌های خانگی و صنعتی استان‌های یاد شده تامین و زمینه صادرات گاز طبیعی به هند و پاکستان فراهم می‌شود، بلکه امکان تاسیس کارخانه‌های پتروشیمی، به عنوان پایه‌ای برای توسعه استان و کشور، در سیستان و بلوچستان فراهم می‌شود و چابهار را به «عسلویه دوم» بدل می‌کند.
نکته‌ای که کلهر، مشاور رسانه‌ای رییس‌جمهوری نیز بر آن تاکید فراوان ورزید و گفت: رییس‌جمهوری برای این خط لوله اولویت نخست را قائل است و اعتقاد دارد اگر کشور هیچ چیز نداشته باشد و فقط همین خط لوله موجود باشد، برای توسعه کشور کافی است.
به گفته دهمرده، مصوبه دولت برای تکمیل این طرح، سه سال زمان در نظر گرفته است اما قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیای سپاه به عنوان پیمانکار طرح، متعهد شده است که ظرف 30 ماه (دو سال و نیم) خط لوله را به کارفرما تحویل دهد. با این حساب، پایان سال 87، زمان جریان یافتن گاز خام در طولانی‌ترین خط لوله غربی - شرقی است.
خط آهن بم - زاهدان
طرح اتصال خط‌آهن سیستان و بلوچستان به شبکه ریلی سراسری کشور، از سال 73 آغاز شد و طی 11 سال، 100میلیارد تومان از مجموع 287میلیارد تومانی اعتبارات این طرح جذب شد. اما پس از سفر هیات دولت به سیستان و بلوچستان اختصاص اعتبارات به این طرح سرعت گرفت و تنها ظرف یک سال و نیم، 100میلیارد تومان اعتبار جدید جذب و برای تکمیل این خط آهن هزینه شد. در حال حاضر، ریل‌گذاری از دو محور زاهدان - بم و بم - زاهدان در حال اجرا است.
خط آهن بم - زاهدان با مجموع ۵۴۰ کیلومتر طول، هم‌اکنون با ۸۰درصد پیشرفت فیزیکی در دست اجرا است و پس از تکمیل، علاوه بر اتصال خط‌آهن سیستان و بلوچستان به شبکه ریلی سراسری، خط آهن ایران را به پاکستان متصل می‌کند تا ایران نقش حلقه واسط شبکه حمل‌ونقل ریلی میان آسیای میانه و اروپا را بازی کند.
جالب آنکه پیمانکار زیرسازی این طرح نیز قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا است و بنا است تا پایان سال 87، سوت قطارهای ایرانی در زاهدان شنیده شود.
جاده چابهار - میلک
جاده ترانزیتی چابهار - ایرانشهر - میلک زابل، محور سراسری شمال - جنوب استان سیستان و بلوچستان است که به گفته مسوولان محلی با اختصاص اعتبار به قطعات 18 گانه این طرح در سال 85، تاکنون بیش از 70درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. هرچند تنها قطعه اول این جاده به طول 15 کیلومتر از میلک تا شهرستان زهک، آماده بهره‌برداری شده و در هفته دولت افتتاح می‌شود. در قطعه دوم نیز که 23 کیلومتر طول دارد، عملیات شن‌ریزی در حال انجام است و با روند فعلی، به نظر می‌رسد که ادعای پیشرفت 70درصدی طرح، کمی دور از واقعیت باشد.
سدهای زیردان و سارادان
عملیات اجرایی سد مخزنی زیردان با حجم 207میلیون مترمکعب از سال 81 آغاز شد و به گفته رمضان طهماسبی، مدیر شرکت آب منطقه‌ای استان، تا سال 84 تنها 22درصد پیشرفت فیزیکی داشت، اما پس از سفر هیات دولت، با افزایش بودجه‌ اختصاص یافته، 32درصد پیشرفت کرد و اکنون با هزینه شدن 45میلیارد تومان به پیشرفت 54درصدی رسیده است. طهماسبی کل هزینه ساخت این سد و نیز شبکه انتقال آب، زهکشی و آبرسانی به شهرستان‌های چابهار و کنارک را 150میلیارد تومان دانست که سد، مرداد ماه سال آینده به مرحله آبگیری می‌رسد و شبکه آبرسانی نیز طی سه تا چهار سال آینده افتتاح می‌شود.
یکی‌دیگر از ۷ سدی که در حال حاضر در سیستان و بلوچستان در دست ساخت است، سد تغذیه مصنوعی خاکی سارادان است که در ۲۷ کیلومتری شرق ایرانشهر قرار دارد و با حجم ۳/۹میلیون مترمکعب، ۵۰ حلقه چاه و رشته قنات را تغذیه خواهد کرد. اجرای این طرح از آبان سال ۸۴ آغاز شده و با ۸۰درصد پیشرفت فیزیکی در عملیات خاکی و ۲۵درصد پیشرفت در عملیات بتن‌ریزی، بهمن‌ماه امسال به بهره‌برداری می‌رسد. اما یکی از نقاط تاریک اجرای این طرح، به تعویق افتادن ۵ ماهه پرداخت حقوق کارگران است که باعث بی‌انگیزگی آنان شده و اگر مورد توجه قرار نگیرد، می‌تواند به تعویق زمان افتتاح این سد نیز منجر شود. به گفته مدیر شرکت آب منطقه سیستان و بلوچستان، با بهره‌برداری از این سد که تاکنون ۶میلیارد تومان برای آن هزینه شده ۱۲۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی منطقه برای همیشه از نظر آب تامین خواهند شد.
تصفیه‌خانه آب زاهدان
طرح‌های آب‌رسانی سیستان و بلوچستان، پرشمارترین طرح‌های عمرانی این استان را تشکیل می‌دهند. تصفیه‌خانه آب زاهدان یکی از مهمترین این طرح‌ها است که آب شرب ۵۰۰هزار نفر از مردم این شهرستان را تامین خواهد کرد. طهماسبی زمان آغاز اجرای این طرح را سال ۸۵ اعلام کرد و گفت: تاکنون ۵/۲میلیارد تومان در این طرح هزینه شده است و با جذب و هزینه ۲میلیارد تومان دیگر، در پایان سال جاری، مردم زاهدان از آب شرب مناسب بهره‌مند می‌شوند.
به نظر می‌رسد با توجه به کیفیت نامناسب آب شرب فعلی زاهدان، نهایی شدن ساخت تصفیه‌خانه این شهر که تاکنون در سطح ابنیه 85درصد پیشرفت داشته است، باعث رضایتمندی شهروندان خواهد شد.
آب شیرین‌کن چابهار
آب شیرین‌کن چابهار - کنارک در سال 83 و در دوره دولت هشتم به بهره‌برداری رسید ولی به دلیل مشکل کمبود سوخت، 5 ماه بعد از مدار خارج شد. اما به‌گفته پیمانکار طرح، پس از سفر استانی دولت به سیستان و بلوچستان، دستوری اکید برای تامین سوخت این مجموعه که روزانه 15هزار مترمکعب آب دریا را شیرین می‌کند، صادر و در
شهریور ماه سال گذشته آب شیرین‌کن وارد مدار تامین آب شرب بخشی از شهرهای چابهار و کنارک شد.
استاندار سیستان و بلوچستان، در این خصوص گفت: مهم‌ترین کارکرد و جایگاه آب شیرین‌کن در جریان طوفان گونو به منصه ظهور رسید و مانع از شیوع گسترده بیماری‌های واگیردار در منطقه شد.
گوارایی آب تولید شده به وسیله این کارخانه را تنها یک موضوع در کام مردم منطقه تلخ کرده است؛ اینکه پس از راه‌اندازی مجدد آب شیرین کن، لایروبی ۴ حلقه چاه آب موجود در منطقه که هر کدام ۳۰ لیتر بر ثانیه خروجی آب دارند، به بوته فراموشی سپرده شده است.
فروزان مهر، عضو شورای شهر کنارک، این مساله را با توجه به هزینه بسیار کمتر تامین آب از طریق این چاه‌ها نسبت به آب شیرین‌کن، یک اشتباه بزرگ دانست.
کارخانه سیمان زابل
در 130کیلومتری زابل، در میان بیابانی که به معادن سنگ آهن با ظرفیت 400 سال بهره‌برداری و ذخایر شن با ظرفیت نامحدود نزدیک است، کارخانه سیمان زابل در حال ساخت است. محمدرضا احسانفر مدیر عامل این کارخانه زمان آغاز این طرح را سال 82 اعلام کرد و گفت که تا پایان سال 84عملیات ساخت تنها 5درصد پیشرفت فیزیکی داشته که پس از سفر هیات دولت و با اختصاص 5/30میلیون یورو اعتبار از منابع صندوق ذخیره‌ای ارزی و نیز 50میلیارد تومان اعتبار ریالی، طی سال‌های 85 و 86 (تاکنون) 41درصد بر پیشرفت فیزیکی کارخانه افزوده شده است. شاید مهم‌ترین نکته در ساخت کارخانه سیمان زابل، سهم 100درصدی مردم منطقه در این طرح و تعلق کامل آن به بخش خصوصی باشد. به گفته احسانفر، شرکت توسعه معادن و صنایع معدنی ایران، 49درصد سهم خود در این کارخانه را که پیش از این در اختیار داشت، به طور کامل به بخش خصوصی واگذار کرده و اکنون 100درصد سهام 100میلیارد ریالی کارخانه سیمان زابل متعلق به بخش خصوصی است.
ظرفیت اسمی تولید این کارخانه یک میلیون تن سیمان در سال اعلام شده و به گفته مدیرعامل کارخانه سیمان زابل، چنانچه جذب اعتبارات ارزی اختصاص یافته به این طرح، به تعویق نیفتد و دولت در تامین برق سه فاز این کارخانه کمک کند، این واحد بهمن‌ماه سال آینده وارد چرخه تامین سیمان کشور خواهد شد.
پرورش میگو و صیادی
بنابر اظهارات احمد طباطبایی، مدیر کل شیلات سیستان و بلوچستان سهم این استان از تولیدات شیلاتی کشور طی دو سال از ۸درصد به ۴۳درصد افزایش یافته است و هم اکنون با حضور ۲۵هزار صیاد در سیستان و بلوچستان، سالانه ۱۸۲هزار تن محصولات شیلاتی در این استان تولید می‌شود. یکی از طرح‌های مصوب دولت در بخش شیلات این استان، طرح پرورش میگوی چابهار است که در قالب پایگاه ۱۶۰۰هکتاری در ساحل دریای عمان در دست ساخت است. به گفته طباطبایی تاکنون ۵/۲میلیارد تومان به این طرح جذب شده است و تا پایان سال جاری، فاز اول آن به مساحت ۴۰۰هکتار به بهره‌برداری می‌رسد. طرح یاد شده تنها در حوزه تامین زیرساخت‌های ایجاد مزارع پرورش میگو است و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی می‌توانند برای تاسیس این مزارع در این پایگاه و پایگاه‌‌های دیگر سرمایه‌گذاری کنند. تاکنون نیز بیش از ۶۵میلیون دلار سرمایه بخش‌خصوصی در این زمینه جذب شده است. براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته،‌ از هر هکتار مزارع پرورش میگوی چابهار، ۶تن میگو تولید می‌شود که بالاتر از متوسط جهانی است و بازارهای صادراتی تضمین‌شده‌ای نیز خواهد داشت.
آسفالت بزرگ‌ترین اسکلت صیادی کشور در کنارک نیز، از طرح‌های مصوب هیات دولت در سفر به سیستان و بلوچستان بود که دسترسی به مسیر را برای 600 لنج تسهیل می‌کند. صیادان در این اسکله انتقاداتی هم به عملکرد مسوولان محلی داشتند و از کمبود سوخت موردنیاز خود گلایه‌مند بودند. به گفته صیادان، سهمیه سوخت اختصاص یافته به آنها تنها برای حضور 25 روزه در آب‌های آزاد کفایت می‌کند، در حالی که هر شناور برای داشتن صید به صرفه و قابل قبول، لااقل باید 70روز در دریا سیر کند.در همین حال به گفته طباطبایی، در سال 85، از محل بنگاه‌های زودبازده، 33میلیارد تومان تسهیلات به صید و صیادی کنارک اختصاص یافته که معادل کل تسهیلات اختصاص یافته در سایر نقاط کشور در این زمینه است. این اعتبارات صرف ساخت لنج‌ها سردخانه‌دار کردن آنها برای تسهیل صید طولانی مدت شده است. مدیر کل شیلات سیستان و بلوچستان، این اعتبارات را یک‌چهارم کل تسهیلات این استان در بخش بنگاه‌های زودبازده دانست.
اسکله شهید بهشتی چابهار
یکی دیگر از طرح‌هایی که به پیمانکاری قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا در سیستان و بلوچستان اجرا می‌شود، فاز اول طرح توسعه بندر شهید بهشتی چابهار است که البته به تازگی کلنگ آن به زمین خورده و هنوز هیچ پیشرفت فیزیکی نداشته است. اجرای این طرح با 341میلیون دلار اعتبار، ظرفیت اسکله شهید بهشتی را ظرف 23ماه از یک‌میلیون تن فعلی به 6میلیون تن خواهد رساند. غلامرضا سنایی، مدیر طرح توسعه این اسکله همچنین از صدور مجوز توجیه فنی طرح از سوی شورای اقتصاد خبر داد.
نیروگاه سیکل ترکیبی
برای رفع مشکل کمبود برق در شهرهای چابهار و کنارک، در میانه جاده مواصلاتی این دو شهر، با اختصاص اعتباری بالغ بر 120میلیون دلار، نیروگاه سیکل ترکیبی چابهار با ظرفیت نهایی 900 مگاوات در حال ساخت است. فاز اول این طرح که اجرای آن از آغاز سال 86 شروع شده، مهرماه 87 با ظرفیت 300مگاوات وارد مدار می‌شود. اما نکته‌ای که در مورد این طرح نگران‌کننده به نظر می‌رسد آن است که با وجود جذب 40میلیون دلار از اعتبارات تاکنون تنها 8درصد پیشرفت فیزیکی در ساخت نیروگاه چابهار حاصل شده است.
بنگاه‌های زودبازده
براساس اطلاعاتی که مقامات محلی در اختیار خبرنگاران گذاشتند، کل تسهیلات اختصاص یافته به سیستان و بلوچستان از ابتدای انقلاب اسلامی تا سال 84 حدود 158میلیارد تومان بود که این رقم در دو سال عمر دولت نهم به 373میلیارد تومان رسید که 253میلیارد تومان آن از محل تسهیلات بنگاه‌های زودبارده تامین شد.
افت تجارت در چابهار
با وجود اقدامات عمرانی و تامین زیرساخت‌های توسعه‌ای که در جنوب سیستان و بلوچستان صورت گرفته است، وضعیت تجارت در منطقه آزاد تجاری چابهار چندان مساعد نیست. احسانی، مدیر یک شرکت واردات و صادرات که پیش از این در چابهار فعالیت می‌کرده، به «دنیای اقتصاد» گفت که از زمان آغاز به کار دولت نهم حجم تجارت در منطقه آزاد چابهار به شدت کاهش یافته و شرکت‌های بسیاری به سوی ورشکستگی کامل رفته‌اند. وی عمده‌ترین دلیل این سیر قهقرایی را جلب شدن همه توجهات به حوزه زیرساخت‌ها و جذب تمام اعتبارات در این زمینه و بی‌توجهی به عرصه مهم و حیاتی تجارت به ویژه در منطقه‌ای که به نام «منطقه آزاد تجاری» موسوم است، دانست.
به نظر می‌رسد دولت باید در کنار توجه به توسعه فعالیت‌های عمرانی، نگاه خود را به حوزه تجارت که به نوعی رگ حیاتی بخش‌خصوصی منطقه به شمار می‌رود، عوض کند.