چرا چایکاران می‌خواهند تغییر کاربری دهند؟
واردات از هند، صادرات به داخل!
مهران موسوی خوانساری- «سال‌ها است که ما طالب احداث زراعت چای در ممالک ایران هستیم و مکرر تخم‌‌چای از چین و هند خواسته‌ایم، آورده‌اند و در تربیت آن سعی بلیغ نموده‌اند با این حال سبز نشد. ما چون از انجام آن منصرف نشده‌ایم به شما می‌سپاریم که در مدت ماموریت در هند، سعی لازم را در تحصیل عمل آوردن چای بنمایی و قدری هم تخم خوب و قانون عمل آوردن آن را برای ما بفرستی.» این شاید نخستین تلاش رسمی برای کشت‌وکار چای در ایران بود که فرمان آن در سال ۱۲۷۶ شمسی از جانب مظفرالدین شاه قاجار، خطاب به محمد میرزا کاشف‌السلطنه که از فارغ‌التحصیلان دارالفنون بود، صادر شد تا او دست به دامان هندی‌ها شود وکاری را که از زمان سلطه عثمانی‌ها بر غرب آسیا قرار بود صورت گیرد، به انجام رسانده و چای را به ایران وارد کند. تا آن زمان کسی در داخل ایران به کشت و کار چای نمی‌پرداخت و هرچه بود، واردات چای خارجی به کشور بود که به گفته محمدمیرزا کاشف‌السلطنه، سالانه رقمی بالغ بر ده کرور تومان از ثروت ملی کشور را به خارجه می‌برد. اما از آن زمان به بعد، تدریجا کشت چای داخلی هم مدنظر قرار گرفت تا امروز که ایرانی‌ها ۵/۴ درصد مصرف کل چای جهان را به خود اختصاص داده‌اند هرچند هنوز هم بعد از گذشت ۱۱۴ سال، سایه واردات این محصول بر سر تولیدکنندگان داخلی سنگینی می‌کند. به استناد آمار، تخمین زده می‌شود که حجم واردات چای به کشور در سال گذشته و تنها از سریلانکا به ۲۴ میلیون دلار بالغ شده‌است که اگر بخواهیم آن را به کرور سال ۱۲۷۶ محاسبه کنیم، بدون شک اول از همه دود از سر محمد میرزا کاشف‌السلطنه به آسمان بلند می‌شد، اگر ایشان همچنان در قید حیات می‌بودند! اما به هرحال این اتفاقی است که هر ساله تکرار می‌شود و کار را به جایی رسانده که براساس گزارش فائو، ایران پنجمین واردکننده چای جهان شناخته می‌شود.
کیفیت را بالا ببرید، حمایت می‌کنیم
واردات چای از دیگر کشورها نیز مانند سایر محصولات وارداتی از آن مقوله‌هایی است که هم موافق دارد و هم مخالف با این توضیح که این بار موافقان مصرف چای خارجی را باید در میان مصرف‌کنندگان جُست و مخالفان را از بین تولیدکنندگان. مصرف‌کنندگان که سال‌ها است ذائقه‌شان با چای خارجی گره خورده است معتقدند که چای محصول داخل آنقدرها با کیفیت نیست و در خوشبختانه‌ترین حالت، باید آن را با یک نوع چای خارجی مخلوط کرد و آنگاه به مصرف رساند. تولیدکنندگان اما می‌گویند این کسب‌و‌کار آنها است و اگر واردات بی‌رویه چای به کشور ادامه داشته‌باشد، آنها باید عطای این شغل را به لقایش ببخشند و رو سوی کارهای دیگر آورند. در این میان وظیفه کسانی سنگین است که می‌خواهند هوای هر دو طرف ماجرا را داشته‌باشند تا نه تولیدکننده صدمه‌ای ببیند و نه مصرف‌کننده ناچار از خرید محصولی باکیفیت نازل گردد. یکی از این افراد، وزیر جهاد کشاورزی است که اواخر تیرماه امسال در اظهارنظری که طی سفر به رودسر بر زبان آورد، دقیقا به همین نکته اشاره کرد: «سیاست این وزارتخانه حمایت از تولیدات کیفی چای داخلی است؛ بنابراین چایکاران باید روی تولیدات کیفی محصولات خود بیشتر تلاش نمایند.» معنای دیگر این سخن آن است که اولا محصول داخلی باید کیفیتش بالا برود تا مصرف‌کننده راضی باشد و ثانیا مبحثی به نام حمایت از تولید داخل هم در دستور کار دولتمردان قرار دارد تا تولیدکننده به خواسته‌اش برسد. چیزی شبیه به همین اظهارنظر، حدود دو سال پیش هم بیان شد تا امام جمعه املش از تریبون خطبه‌های نماز جمعه آن شهر، چایکاران را خطاب قرار دهد که اگر تولیدشان باکیفیت باشد، دولت هم از آنها حمایت می‌کند: «طبق قول استاندار گیلان، اگر چایکاران و تولیدکنندگان چای، کیفیت برگ سبز را بالا ببرند، احتمال افزایش نرخ خرید تضمینی وجود دارد.»
اما این قبیل موضع‌گیری‌ها که از گذشته تاکنون عنوان شده است، تولیدکنندگان را راضی نکرده چرا که آنها معتقدند، اوضاع و احوال بازار چای داخل فعلا آنقدرها مناسب نیست و محصول چای کشورهای سریلانکا، هند، امارات، کنیا، تانزانیا، آلمان، اندونزی، انگلستان، کویت، ویتنام، عراق، زیمبابوه و اتریش به مراتب خاطرخواه‌های بیشتری نسبت به چای داخلی دارد. تازه این درحالی‌است که چرخه قاچاق هم مشغول کار خودش است و ورود غیرقانونی چای به کشور همچنان ادامه دارد. در همین‌باره رییس اسبق سازمان چای کشور، اوایل مردادماه جاری، خبر از آماری حیرت‌انگیز داد که عمق فاجعه قاچاق را به بهترین شکل ممکن نشان می‌دهد: «هم‌اکنون از کل مصرف یکصد هزار تنی چای خشک در کشور، حدود ۶۰ تا ۷۰ هزار تن به صورت قاچاق به کشور وارد می‌شود. در واقع بیش از نیمی از چای‌های موجود در کشور قاچاق است. «این درحالی‌است که فصل پرغصه قاچاق چای، در سال‌های قبل نیز هم چون زمان حال، جایگاه مهمی را در داستان این محصول به خود اختصاص می‌داده است. براین اساس و بنا بر برخی آمار اعلام شده، ۴۴ درصد از مصرف داخل در سال ۷۶ از طریق قاچاق تامین می‌شد، در حالی که این رقم در سال ۸۱ به بیش از ۶۶ درصد رسیده است. به این دلیل و بیشتر از آن، مشخص است که چرا تولیدکنندگان داخلی چای، از وضعیت موجود ناراضی هستند و بعضا دست به کارهایی می‌زنند که به شدت مورد اعتراض مسوولان قرار می‌گیرند.
تغییر کاربری؛ توجیه یا راه‌حل؟
اینکه از قدیم می‌گفتند «چهار دیواری، اختیاری»، ظاهرا درباره زمین‌هایی که در آن به کشت چای اقدام می‌شود صادق نیست! این یعنی یک چای‌کار نمی‌تواند به راحتی کاربری زمین خود را تغییر داده و از خیر کشت چای بگذرد حتی اگر توجیه چنین عملی، واردات بی‌رویه این محصول به داخل کشور و مقرون به صرفه‌نبودن کشت و کار این گیاه سبز‌رنگ باشد. همین اخیرا بود که خبر عجیب درخواست چایکاران شمال از رییس‌جمهور منتشر شد که آنها طی نامه‌ای خواستار آن شده بودند که دکتر احمدی‌نژاد اجازه تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی‌شان را صادر نماید تا آنها به جای کشت چای، فکر دیگری کنند. این اقدام اما با اعتراض شدید علی محور، رییس سازمان چای کشور مواجه شد که این افراد را دلالانی نامید که قصد دارند به جای آنکه کشاورزی کنند، ویلا بسازند: کسانی که درخواست تغییر کاربری زمین‌های خود را داده‌اند، کشاورز نیستند بلکه عده‌ای سوء‌استفاده‌گر هستند که خود را به عنوان نماینده چایکاران معرفی می‌کنند؛ درحالی‌که در لاهیجان بنگاه‌های املاک دارند... اینها به دنبال این هستند که با تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی، زمین‌ها را خریداری کنند و به جای آن ویلا بسازند. به همین منظور نامه می‌نویسند و تقاضای تغییر کاربری می‌دهند.» البته بعید است این اظهارنظر تند و تیز، گره‌ای از مشکلات فراوان چایکاران باز کند اما از طرفی، توجیه تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی به بهانه عدم به صرفه‌نبودن این شغل هم چندان منطقی به نظر نمی‌رسد، آنچنان‌که رییس سازمان چای کشور نیز در علت بیان سخنان خود، به همین موضوع اشاره می‌کند: «الان کشاورزان پنبه‌کار و برنجکار هم از وضع موجود ناراضی هستند، اما نمی‌توان کشاورزی را در کشور تعطیل کرد.» رییس هیات‌مدیره سندیکای کارخانجات چای شمال کشور در این‌باره معتقد است: «در سال‌های اخیر با واردات بی‌رویه چای خارجی، چای ایرانی بازار خود را از دست داده و به دلیل پایین بودن قیمت آن و نبود مشتری، تلاشی هم برای ارتقای کیفیت چای داخلی صورت نگرفته است.» طبیعی است وقتی کیفیت این نوشیدنی پرمصرف تولید داخل پایین باشد، رغبتی هم از جانب مصرف‌کنندگان برای استفاده از آن مشاهده نشود و در نتیجه هرچه کسب و کار واردکنندگان چای به کشور سکه می‌شود، به همان نسبت هم اوضاع و احوال چایکاران کشور از سکه می‌افتد و اولین چیزی که به ذهن‌ها متبادر می‌شود، تغییر کاربری زمین‌ها است، الا آنکه مسوولان کشور فکری نمایند.
قوای مملکتی در تلاش برای حل مشکل
یکی از دستگاه‌هایی که همواره از واردات فراوان به کشور، گلایه کرده است، مجلس شورای اسلامی است. این قوه مهم کشور معمولا اگر فرصتی دست دهد، به این موضوع پرحرف و حدیث پرداخته و نظر خود را صریحا بیان می‌کند. به‌عنوان نمونه، اواخر آذرماه سال گذشته بود که رییس این مجلس، با تشبیه تندی که انجام داد، به شدت از واردات بی‌رویه به داخل مملکت گلایه کرد: «یکی از موضوعات مهم مجلس در برنامه پنجم توسعه، جلوگیری از تبدیل کشور به بازار مکاره اجناس خارجی و ممانعت از واردات کالاهای بی‌کیفیت است.»
این گفته علی لاریجانی در یکی از آخرین اظهارنظرات صریح او پیرامون واردات، البته کلی است، اگرچه چای را هم شامل می‌شود، اما این بدان معنا نیست که نمایندگان دیگر مجلس هم مانند رییس خود، وارد جزئیات نشوند و به‌صورت موضوعی به این محصول نپردازند. یکی از این نمایندگان، مهرداد لاهوتی، نماینده مردم لنگرود در مجلس است که به‌طور خاص به موضوع چای و خرید تضمینی آن واکنش نشان داد تا مشخص شود که مجلس شورای اسلامی هم وضعیت چای در کشور را از جمله موضوعات با اهمیت پنداشته است: «اگر فکر اساسی برای نرخ خرید تضمینی [چای] نشود، مطمئنا ۷۰ درصد مردم قادر به کشت نخواهند بود.» خردادماه امسال، رییس سازمان بازرگانی گیلان به این نکته اشاره کرد که «مرتفع شدن مشکلات چای نیاز به اقدامات ویژه دارد» و یک ماه بعد هم وزیر جهاد کشاورزی تاکید کرد که «با پیگیری‌های انجام شده، مطالبات چایکاران تامین و به تدریج پرداخت می‌شود تا آنان با دلگرمی و رغبت بیشتری، خودشان را برای برداشت چین‌های بعدی آماده نمایند.» تاکید برآن «امکانات ویژه» و این «تلاش برای حمایت از تولید داخلی» شاید ناشی از خواسته رییس‌جمهور احمدی‌نژاد باشد که او اواخر اسفند ۸۵ در سفر به گیلان آن را عنوان نمود: «مساله چای به طور بنیادی حل خواهد شد» و شاید هم پیرو «تصمیمات دولت برای رفع مشکلات چای کشور» در آبان‌ماه سال گذشته باشد که از جمله در آن تصمیمات، موضوع به زراعت کشت چای نیز مطرح شده‌بود. اما در هر صورت هرچه باشد فعلا که وضعیت تولید و واردات چای به کشور، چندان رضایت‌بخش نیست، هر چقدر هم مسوولان بگویند می‌خواهند کاری برای آنها انجام دهند باید توجه داشت که شرایط حاکم بر بازار چای، فعلا بسیار بغرنج است آنقدر که حتی از واردات چای انبار مانده ایرانی در بسته‌بندی جدید از دبی به ایران سخن به میان آمده و یک نماینده مجلس هم اعلام آمادگی کرده که جانش را فدای مقابله با «مافیای چای» نماید.
چای ۳۰ ساله در انبارها!
گروه بازرگانی- مدیرکل نظارت بر اجرای استاندارد موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران با ابراز تاسف شدید از وضعیت نامناسب بازار چای کشور می‌گوید: وضعیت به گونه‌ای شده که بعضا چای‌هایی را که ۳۰ سال در انبارها مانده با چای‌های خارجی ترکیب کرده و به مردم می‌فروشند. به گفته فریدون بلغاری تاکنون تنها چای وارداتی از نظر کیفیت و استاندارد بررسی می‌شد، اما از ابتدای سال آینده چای تولید داخل نیز مشمول بازرسی و نظارت موسسه استاندارد می‌شود. این مقام مسوول در موسسه استاندارد در پاسخ به این سوال که چرا حجم چای تقلبی و بی‌کیفیت در بازار داخلی به شدت افزایش یافته است؟ توضیح داد: متاسفانه مقدار زیادی چای سنواتی در انبارهای اطراف تهران، کرج و استان‌های شمالی وجود داشته که در جامعه این شائبه را به وجود آورده که این چای‌ها با چای‌های خارجی مخلوط شده و به مردم فروخته می‌شود. وی افزود: متاسفانه وضعیت نگهداری چای در این انبارها در حد فاجعه بوده و خود من در بازدیدی که از این انبارها داشتم شاهد حضور جوندگانی مانند موش در این انبارها بودم!
ارسال نظر