جنجال  پالم
مژگان میرزایی جرقه زمانی زده شد که وزیر بهداشت اعلام کرد «شیر پرچرب نخورید، پالم دارد». براساس اظهارنظر سیدحسن قاضی‌زاده هاشمی «بسیاری از چربی‌های شیر به خاطر پالم است نه به خاطر چربی طبیعی شیر و مردم بدانند که هزینه را برای چه شیری پرداخت می‌کنند.» این اظهارات اگرچه در راستای رعایت حقوق مصرف‌کنندگان مطرح شد، اما از همان ابتدا گمانه‌زنی‌ها به سوی سرطان‌زا بودن این روغن کشیده شد، گمانه‌زنی که تاکنون از سوی مسوولان تایید نشده، اما تکذیبیه‌ای نیز مبنی بر بی‌ضرر بودن این روغن پرمصرف در تولیدات روغن خوراکی و محصولات لبنی هنوز اعلام نشده است. با این حال شنیده‌ها حکایت از آن دارد که حسن روحانی، رئیس‌جمهوری در حاشیه نشست هیات دولت در هفته سپری شده از وزیر بهداشت خواسته که در نشست خبری اظهارات مطرح شده در خصوص محصولات لبنی را اصلاح کنند؛ ظاهرا تنش به وجود آمده در جامعه موجب شده تا رئیس‌جمهور خواستار رفع این مشکل شود. علاوه بر رئیس‌جمهور، هیاهوی به وجود آمده بر سر پالم پای بهارستان‌نشین‌ها را نیز به میان آورد؛ به طوری که رئیس مجلس شورای اسلامی نیز دستور رسیدگی به موضوع پالم را در کمیسیون بهداشت مجلس را ن به صورت اجمالی مساله وجود پالم را
در لبنیات بررسی کند. از سوی دیگر هیاهوی به وجود آمده موجب شد تا با گذشت بیش از یک هفته از جنجال به وجود آمده بر سر استفاده از پالم در برخی از محصولات لبنی، بالاخره سازمان ملی استاندارد ایران و سازمان غذا و دارو در بیانیه‌ای مشترک وجود پالم در برخی از محصولات پرچرب را تایید کنند. از سوی دیگر، این دو سازمان اعلام کردند که نتایج فعالیت هر دو سازمان در زمینه کاهش مصرف ر پالم در محصولات غذایی حداکثر تا پایان شهریور ماه امسال به اطلاع عموم مردم خواهد رسید.
از وایتکس تا پالم
جنجال به وجود آمده بر سر پالم در محصولات لبنی در حالی است که حدود یک سال و نیم پیش نیز شائبه افزودن وایتکس به شیر مطرح شد و با وجود هیاهوی بسیاری که به وجود آورد هیچ متخلفی معرفی نشد و ظاهرا این داستان این بار به پالم رسیده است.
در حالی که هنوز جنجال استفاده از پالم در محصولات لبنی پایان نیافته که به گفته مشاور انجمن صنایع لبنی و سخنگوی شرکت صنایع شیر ایران، اتهام دیگری متوجه صنایع لبنی کشور شده است. به گفته حسین چمنی، مشاور انجمن صنایع لبنی اخیرا رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت با اشاره به افزایش شمار مبتلایان به تب مالت در سال‌های اخیر، مصرف فرآورده‌های لبنی آلوده را مهم‌ترین عامل انتقال این بیماری عفونی مشترک بین انسان و حیوان خوانده بدون آنکه تاکید شود که نه همه محصولات لبنی، بلکه محصولات غیربهداشتی عامل انتقال این بیماری به انسان هستند. هیاهوهای به وجود آمده بر سر غیربهداشتی بودن برخی از محصولات لبنی موجب شد تا تولیدکنندگان خواستار معرفی خاطیان شوند، خواسته‌ای که تنها به تولیدکنندگان منتهی نمی‌شود و مصرف‌کنندگان نیز خواهان آن هستند.
تردید در مضر بودن پالم
حال اظهارنظر مطرح شده از سوی وزیر بهداشت و دامن زدن به وجود پالم در محصولات لبنی از سوی برخی از مسوولان این سوال را به وجود می‌آورد که اگر پالم تهدیدی برای سلامتی جامعه محسوب می‌شود چرا در سال‌های اخیر هیچ مقام مسوولی در خصوص آن اظهارنظر نکرده و واردات این روغن متوقف نشده و تنها کاهش 20 درصدی واردات این روغن در ترکیب وارداتی امسال مدنظر قرار گرفته است. براساس دستورالعمل سال جاری واردات پالم باید به 30 درصد، روغن سویا 50 درصد، روغن آفتابگردان نیز به 20 درصد برسد. رسیدن به واردات 30 درصدی در حالی است که براساس آمار اعلام شده از سوی انجمن صنایع روغن نباتی در سال گذشته پالم 46 درصد از ترکیب واردات روغن را به خود اختصاص داده بود.
حجم بالای واردات پالم سرطان‌زا بودن این روغن را زیر سوال می‌برد؛ با این حال این مساله مطرح می‌شود که اگر این روغن تاثیر سوئی برسلامتی ندارد چرا چنین جنجالی بر سر مضر بودن آن بر پا شده است؟ جنجالی که اتهام‌زدایی واحدهای تولیدی را به همراه داشت، به طوری که در روزهای اخیر و با وجود تایید مسوولان مبنی بر وجود پالم در محصولات لبنی، پیامک های بسیاری از واحدهای تولیدی مبنی بر اینکه محصولات آنها فاقد پالم است به دست مردم رسید و معرفی نشدن خاطی در این خصوص موجب شد تا متقاضیان رغبتی به خرید محصولات لبنی از خود نشان ندهند.
کاهش چشمگیر تولید محصولات ‌چرب
به گفته برخی از مسوولان پیش از این نیز از پالم در شیر استفاده می‌شد، اما به نظر می‌رسد درصد استفاده از این روغن به دلیل صرفه اقتصادی در حال حاضر افزایش یافته است.
ظاهرا پای پالم از سال 86 به صنعت لبنی کشور باز شد، درست زمانی که قیمت‌گذاری محصولات لبنی تا 5/2 درصد چربی مشمول قانون تعزیرات حکومتی شد و محصولات با میزان چربی بالای 5/2 درصد از نظر قیمت‌گذاری آزاد اعلام شدند. طرحی که از همان زمان وقوع چنین تخلفی را قابل پیش‌بینی کرده بود و برخی واحدهای تولیدی برای کاهش ضرر و زیان خود، به استفاده از برخی مواد اولیه ارزان‌تر روی آوردند و تولید محصولات کم‌چرب نیز در کارخانه‌های لبنی به میزان چشمگیری کاهش یافت.
به گفته رئیس سازمان ملی استاندارد ایران قریب به ۳۰۰ نوع فرآورده‌ لبنی در کشور تولید می‌شود که صرفا در ۸ نوع از آنها که شامل پنیر پروسس آنالوگ، اسپریدهای مخلوط، پنیر تازه با چربی گیاهی (پنیر تازه آنالوگ)، پنیر خامه‌ای با چربی گیاهی، پنیر پیتزای پروسس، شیرخشک با چربی گیاهی، بستنی پروبیوتک و بستنی است، استفاده از چربی گیاهی مجاز است و در سایر فرآورده‌های لبنی استفاده از چربی گیاهی غیرمجاز اعلام شده است.
مجاز بودن تنها 8 فرآورده لبنی به استفاده از پالم در حالی است که به گفته «نیره پیروزبخت» از فروردین سال گذشته بررسی محتوای شیر و فرآورده‌های لبنی پرچرب آغاز شده و در این طرح نیز از 124 نمونه شیر و فرآورده شیری پرچرب نمونه برداری صورت گرفته و نتایج اولیه این طرح نشان داده که حدود 20 درصد از نمونه‌های فرآورده‌های شیری پرچرب مورد نمونه‌برداری از بازار مصرف منطبق با چربی شیر خالص نبوده و در آنها اختلاط چربی گیاهی با چربی شیر صورت گرفته است. البته باید این نکته را ذکر کرد که چربی گیاهی علاوه‌ بر پالم شامل موارد دیگری می‌شود و هنوز مشخص نیست چند درصد از محصولات موجود در بازار از پالم استفاده کرده‌اند.
شناسایی دو برند متخلف
در این میان، معاون وزیر بهداشت و رئیس سازمان غذا و دارو اعلام کرد: نمی‌‌توانیم موضوع به این مهمی اختلاط پالم با محصولات لبنی را کتمان کنیم. به زودی تکلیف صنایع لبنی متخلف مشخص و پروانه تولید آنها باطل می‌شود و این صنایع به دستگاه‌های مربوطه و قضایی معرفی می‌شوند و در صورت مقصر شناخته شدن آنها توسط دستگاه قضایی به طور حتم، به مردم معرفی خواهند شد. به گفته رسول دیناروند، از حدود چهار ماه پیش گزارش مردمی مبنی بر وجود پالم در برخی از محصولات لبنی به این سازمان رسید که پس از بررسی در آزمایشگاه مشخص شد که دو برند از پالم در محصولات لبنی خود استفاده کردند که این دو برند شناسایی شده‌اند.
معاون وزیر بهداشت و رئیس سازمان غذا و دارو با بیان اینکه عزم وزارت بهداشت در محدود کردن تولید و مصرف کالاهای آسیب‌رسان به سلامت جامعه جدی است، ادامه داد: وزارت بهداشت به زودی فهرست اسامی کالاهای آسیب رسان به سلامت را به دستگاه‌های ذی‌ربط اعلام می‌کند و پس از تایید قطعی آسیب‌رسان بودن این کالاها در کمیته تشکیل شده، فهرست آنها اطلاع‌رسانی عمومی خواهد شد.
پالم در روغن خوراکی
علاوه بر محصولات لبنی، پالم را می‌توان یکی از ترکیبات اصلی روغن خوراکی در کشور دانست. در حال حاضر و براساس آمار اعلام شده از سوی انجمن روغن نباتی ۳۰ درصد از ترکیبات روغن سرخ‌ کردنی به پالم اختصاص دارد و با وجود حجم بالای استفاده از پالم در روغن خوراکی اعضای این انجمن معتقدند اختلاف چندانی بین روغن سویا، آفتابگردان یا پالم از نظر ترکیبات وجود ندارد و با این شرایط نمی‌توان در خصوص مضر بودن یا نبودن پالم اظهار نظر کرد.
در حال حاضر پالم به عنوان «روغن گیاهی» یا «چربی گیاهی» روی برچسب‌های مواد غذایی در اتحادیه اروپا (EU) ذکر شده است. از سال 2015 میلادی نیز زیر نظر اتحادیه اروپا در بسته‌بندی مواد غذایی دیگر اجازه استفاده از اصطلاح کلی «روغن گیاهی» یا «چربی گیاهی» در فهرست مواد تشکیل‌دهنده داده نخواهد شد. از سوی دیگر، تولیدکنندگان مواد غذایی باید نوع خاص چربی گیاهی را که استفاده می‌کنند ذکر کنند.
در این میان، ایرادی که شاید به محصولات تولیدی داخلی که از روغن گیاهی استفاده می‌کنند، می‌توان گرفت، عدم درج نوع روغن به کار برده در محصولات است؛ مشکلی که ظاهرا هنوز راهکاری برای رفع آن در نظر گرفته نشده است. منوچهر بهمئی، عضو انجمن روغن نباتی در این رابطه می‌گوید: وزارت بهداشت از ما خواسته تا روی بسته‌بندی عنوان کنیم که از چه روغنی استفاده شده است، ولی با توجه به تغییر مواد اولیه، ممکن است در هر مقطع زمانی از یک نوع روغن خام استفاده شود و ما نمی‌توانیم هر دفعه برچسب بسته‌بندی روغن را تغییر دهیم. با توجه به اظهارات مطرح شده از سوی این عضو انجمن روغن نباتی، می‌توان گفت امکان شناسایی روغن گیاهی به کار رفته در ترکیبات روغن به راحتی برای مصرف کنندگان امکان پذیر نخواهد بود که باید در این خصوص نیز چاره ای در نظر گرفت.
پالم چیست؟
جنجال به وجود آمده این سوال را در ذهن بسیاری از مصرف‌کنندگان به وجود آورده که این روغن پرهیاهو چیست؟ روغنی که تاکنون صبحتی از آن نشده بود در حال حاضر به دغدغه‌ای بزرگ برای مصرف کنندگان بدل شده است. در تعریف پالم می‌توان گفت پالم یا نخل نوعی روغن گیاهی است که از مغز میوه نخل روغنی استخراج می‌شود. به‌کارگیری روغن نخل از چند سال اخیر، موجب افزایش تقاضای جهانی و در نتیجه افزایش قیمت آن هم شده ‌است.
این روغن در کشورهای اندونزی، مالزی و بعضا کشورهای آفریقایی و از دانه گیاهی به نام پالم استحصال می‌شود. در حال حاضر 40 درصد تجارت روغن خام دنیا به پالم اختصاص دارد و کشور مالزی سالانه 16 میلیون تن پالم تولید می‌کند که 10 میلیون تن آن صادر و 6 میلیون تن نیز در داخل این کشور مصرف می‌شود.
با توجه به این آمار می‌توان گفت حدود ۳۵ درصد از روغن تولیدی در دنیا را پالم تشکیل می‌دهد و میزان مصرف ایران از این نوع روغن حدود ۷۶۰ هزار تن است و با این میزان مصرف ایران در رتبه ۱۵ دنیا قرار دارد. مثل همه روغن های گیاهی روغن نخل حاوی کلسترول نیست، اگرچه مصرف چربی اشباع شده کلسترول LDL و HDL را افزایش می‌دهد. روغن نخل یک ماده رایج پخت و پز در کمربند استوایی، آفریقا، آسیای جنوب شرقی و بخش‌هایی از برزیل است. در دیگر نقاط جهان برای پایین آوردن هزینه ها در صنایع غذایی تجاری و پایداری بالا اکسیداتیو (اشباع) محصول تصفیه شده برای سرخ کردن هم استفاده می‌شود.