طبس خشک را فراموش کنید!
روستاگردی در اطراف طبس
فاطمه باباخانی
نام طبس با دو چیز گره خورده است؛ زلزله‌ای که در دهه ۵۰ خورشیدی در این منطقه اتفاق افتاد و بخش زیادی از آن را نابود کرد و دیگر بیابان و کویر و هرم گرما. با‌این حال در این منطقه بیابانی علاوه بر کشت زعفران و در کنار سایه نخل‌ها، برنج‌کاری نیز همزمان انجام می‌شود. روستاهایی که در دامنه ارتفاعات به‌صورت پلکانی بالا رفته‌اند و نخل‌هایی که بر افراشته شده است، از دیگر ویژگی‌های مناطق اطراف شهرستان طبس به شمار می‌رود. مانند سایر مردمان ساکن در نواحی شرق ایران مردمان طبس نیز چوب‌بازی می‌کنند و در مراسم‌هایشان دف‌زنی، ترانه‌خوانی و نواختن تار سنت دیرینه دارد.
فاطمه باباخانی
نام طبس با دو چیز گره خورده است؛ زلزله‌ای که در دهه ۵۰ خورشیدی در این منطقه اتفاق افتاد و بخش زیادی از آن را نابود کرد و دیگر بیابان و کویر و هرم گرما. با‌این حال در این منطقه بیابانی علاوه بر کشت زعفران و در کنار سایه نخل‌ها، برنج‌کاری نیز همزمان انجام می‌شود. روستاهایی که در دامنه ارتفاعات به‌صورت پلکانی بالا رفته‌اند و نخل‌هایی که بر افراشته شده است، از دیگر ویژگی‌های مناطق اطراف شهرستان طبس به شمار می‌رود. مانند سایر مردمان ساکن در نواحی شرق ایران مردمان طبس نیز چوب‌بازی می‌کنند و در مراسم‌هایشان دف‌زنی، ترانه‌خوانی و نواختن تار سنت دیرینه دارد. برای رسیدن به این همه جاذبه گرچه به نظر می‌رسد شرایط دشوار باشد اما راه‌های بسیاری وجود دارد که گردشگری سفری متفاوت را تجربه کند.
آبادانی در طبس خشک
باغ گلشن نشانی از آبادانی در طبس است. این باغ توسط امیرحسین خان سومین حاکم طبس که به فرمان نادر شاه به حکومت این منطقه منصوب شده بود، ساخته شد. گرچه در زلزله شهریور ۵۷، ساختمان سردر باغ به کلی از بین رفت اما مشابه این سردر در سال‌های بعد برای باغ بار دیگر ساخته شد. از جمله ویژگی‌های باغ طبس جریان آب دائمی در آن است. گلشن از جمله باغ‌های طبقاتی به شمار می‌رود که در میانه آن حوضی قرار گرفته و در آن معمولا چند پلیکان شنا می‌کنند. در گلشن گونه‌های گیاهی از اقلیم‌های متفاوت مانند نارنج، انگور، کاج و پرتقال در کنار انواع گل‌های تزئینی وجود دارد و آن را به کلکسیونی جذاب از گونه‌های گیاهی تبدیل کرده است. کاروانسرای خان از دیگر جاذبه‌های تاریخی اطراف شهرستان طبس است که در مسیر جاده قدیم طبس به یزد و در روستای رباط خان قرار گرفته است. هر ضلع این کاروانسرا ۵۲ متر طول دارد و در معماری آن بادگیر، گنبد، شاه‌نشین و گل چین در آجرکاری استفاده شده است.
دره شگفت‌انگیز
کال جنی یکی از جذاب‌ترین جاذبه‌های طبیعی طبس است که در ۳۵ کیلومتری این شهرستان و در نزدیکی روستای ازمیغان واقع شده است. کال در شرق ایران به دره‌ها یا مسیرهایی گفته می‌شود که سیلاب‌ها در آن جریان و درجاهای مختلف کشور وجود دارند. نظیر آن هم کال شور در پارک ملی توران است. اما آنچه کال جنی را از سایر انواع کال‌ها متمایز می‌کند شکل ویژه آن است؛ به‌گونه‌ای که اهالی آن را محل زندگی ارواح و جن‌ها می‌دانند. بازدید از این دره حیرت‌انگیز نیازمند راهنمایی یکی از اهالی بومی است زیرا به‌واسطه دیواره‌های بلند و پرشیب ورود به آن برای گردشگرانی که به منطقه آشنا نباشند با خطراتی همراه خواهد بود. دیگر جذابیت‌های این کال، به تونل‌ها و خانه‌هایی برمی‌گردد که احتمالا در دوره ساسانیان ساکنان زرتشتی ساخته و در آن زندگی می‌کردند. برای رسیدن به کال جنی باید از جاده آسفالته در دوراهی استخر شاعر جدا شده و با طی کردن ۵ کیلومتر در جاده خاکی به آن برسید. برای ورود به کال دو راه وجود دارد که یکی همان انتهای جاده خاکی است و به کوه وصل می‌شود. راه دیگر در میانه راه جاده خاکی قرار دارد؛ جایی که از طریق شکاف‌ایجاد شده براساس فرسایش خاک، راهی به درون کال در طول سالیان باز شده است.
در مسیر ابتدایی که به کوه متصل است چشمه آبی جریان دارد که موجب رویش درختان درهم تنیده نخل و شکل‌گیری نیزار شده و چشم‌اندازی از باغستان در کویر را ایجاد کرده است. اگر راه اول را انتخاب و مسیر آب را دنبال کنید، فرصت مشاهده انواع چشم‌انداز‌های طبیعی را دارید. جریان باد و آب انواع نقوش و پستی و بلندی‌ها را در دره ایجاد کرده و با هر گذر تک درخت نخل و نیزارها نیز قابل مشاهده‌اند. در برخی مناطق کال جنی آبشارهایی روان است که اهالی آنها را «شلن» می‌نامند. همچنین با جمع شدن آب در مناطق دیگر استخرهایی شکل گرفته که برای مسافران از نفس افتاده از هرم گرمای منطقه، فضای خوبی برای خنک شدن و به آب زدن است؛ هرچند اگر پاییز و زمستان را برای سفر به این منطقه انتخاب کنید، چندان دچار این گرمای طاقت‌فرسا نخواهید شد. کمی‌که جلوتر بروید ملاحظه می‌کنید این آب توسط راه آب‌ها و تونل‌ها به قنات‌ها هدایت شده و برای حیات جامعه انسانی اطراف دره به کار گرفته می‌شود. از‌این روست که ادامه مسیر خشک و بی آب و علف است.
کمی‌جلوتر در این منطقه خشک دستکندهایی در ارتفاع دو متری وجود دارد که به مجموعه‌ای دالان و اتاق می‌رسد. به گفته فعالان میراث فرهنگی این دستکندها به دوران ساسانیان برمی‌گردد و احتمالا محل چله‌نشینی یکتاپرستان آن دوره بوده است. کمی جلوتر از دستکندها در دره نمونه‌های دیگری از آنها بار دیگر به چشم می‌خورد؛ منتها به دلیل فرسایش، این بخش جز برای افراد آشنا به صخره‌نوردی کاملا غیرقابل دسترس است.
روستای شالی‌کاران کویر
اما ازمیغان روستایی متفاوت در طبس است که در آن شالیزارهای برنج چمپا و نخل‌های خرما در مجاورت هم وجود دارند. کشت محصولاتی با این درجه از تفاوت، نشان‌دهنده آب و هوای خاصی است که تنوع گیاهی را در آن بی‌نظیر کرده است. یکی از جلوه‌های تفاوت در ازمیغان به رودخانه پرآبی برمی‌گردد که در کناره آن قرار دارد و همین امر درختان نخل خودرو و متنوع را در ازمیغان سبب شده‌اند. با این حال در این روستا هم مشابه سایر مناطق، خانه‌ها خشتی و گلی و در دامنه کوهستان واقع شده است. در ازمیغان دو قلعه تاریخی قرار دارد که اهالی، هر دو را قلعه‌دختر نامگذاری کرده‌اند.
ترانه‌های محلی در اصفهک
روستای اصفهک اما یکی از جذاب‌ترین روستاهای طبس است. این روستا در ۳۸ کیلومتری مرکز شهرستان قرار گرفته و به واسطه آب و هوایی که دارد، امکان کشت انواع محصولات کشاورزی در آن فراهم شده است. اصفهک در زلزله سال ۵۷ آسیب فراوانی دید و همین امر سبب کوچ مردم به منطقه‌ای در نزدیکی روستای قدیم شد. این روزها روستای قدیم به محلی برای بازدید گردشگران تبدیل شده و بافت قدیم نیز به خوبی قابل مشاهده است. هوای اصفهک به واسطه نقطه جغرافیایی قرارگیری آن، بین ۵ تا ۶ درجه از طبس خنک‌تر است و همین امر سبب شده به روستایی با قابلیت توریستی بالا تبدیل شود. در واقع قرار گرفتن مجموعه‌ای از ویژگی‌ها در کنار هم اصفهک را آن‌قدر جذاب کرده که گروهی از دانشجویان معماری دانشگاه تهران به همراهی استاد خود در حال آماده‌سازی اصفهک به‌عنوان یک روستای نمونه گردشگری هستند. آنها تلاش دارند تمام نمادهای سنتی را در جلوه‌ای به گردشگران عرضه و شیوه زندگی مردم منطقه را به این ترتیب حفظ کنند.
با این چشم‌انداز است که حتی خرید پارچه برای تزئینات داخلی با بهره‌گیری از سنت‌ها و نقوش پارچه‌ای گذشته صورت می‌گیرد و معماری سنتی به همان شیوه ترمیم می‌شود. خوشبختانه موسیقی محلی نیز از عناصر اصلی فرهنگ مردم منطقه است و نواختن تار و اجرای ترانه‌های محلی هنوز هم در جشن‌ها رواج دارد. اجرای جشن سده از دیگر جشن‌هایی است که در سال‌های اخیر به واسطه فعالیت‌های این گروه معماری پا گرفته است و اهالی، آن را بار دیگر احیا کرده‌اند. اگر قصد سفر به اصفهک را دارید سوغات این منطقه چای و زعفران در کنار قالی و برخی محصولات چرمی است. همچنین در آنجا می‌توانید آبگوشت و انواع آش محلی را سفارش دهید.
روستایی در دل کوه‌های شتری
روستای خرو نیز یک روستایی ییلاقی است که در ۲۵ کیلومتری شرق طبس در دل کوه‌های شتری قرار دارد. در این منطقه برخلاف سایر مناطق که عمدتا نخل دارند، درختان کوهپایه‌ای نظیر انگور و گردو و انجیر کاشته می‌شود که تصورات ما درباره یکدستی طبس به‌عنوان یک منطقه بیابانی را کاملا به هم می‌زند. در‌این روستا علاوه بر بازدید از بافت قدیمی می‌توان سروهای چند هزارساله‌ای را مشاهده کرد که هنوز در آن حیات دارند. قلعه تاریخی خرو که به دوران اسماعیلیه می‌رسد و به واسطه فقدان مرمت و نگهداری در حال نابودی است، از دیگر بناهای تاریخی‌این روستای ییلاقی به شمار می‌رود.
اقامت در روستای خرمای واریته
حلوان از دیگر روستاهای طبس است که در حاشیه شرقی کویر حلوان قرار گرفته است. این روستا به واسطه خرمای واریته که از مرغوب‌ترین انواع خرما به حساب می‌آید، شناخته شده است. قرار گرفتن حلوان در مسیر کاروان‌های بزرگ موجب شده بود روزگاری در ایام قدیم ۱۳ برج نگهبانی داشته باشد که در حال حاضر تنها ۵ برج باقی مانده است. با‌این حال بافت تاریخی آن مشابه سایر روستاها رو به تخریب بود. شکل‌گیری یک اقامتگاه بومگردی در آن شاید روزنه امیدی برای نگهداشت سایر بخش‌ها در‌این روستای کویری باشد.
اقامتگاه بومگردی ستاره کویر حلوان در بخش مرکزی شهرستان طبس است و تا مرکز شهرستان نیز تنها ۸۵ کیلومتر فاصله دارد. حلوان در مجاورت کویر مصر است با این حال مدیر اقامتگاه ستاره کویر حلوان معتقد است این کویر تفاوت‌هایی با کویر مصر دارد. او در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» در این باره توضیح می‌دهد: «حلوان تنها کویر باز ایران است و امتداد ماسه بادی آن ۳۰ الی ۴۰ کیلومتر است طول و ۸ کیلومتر عرض دارد و دریایی از ماسه بادی را شکل می‌دهد.» وی افزود: «اقامتگاه بومگردی ستاره حلوان در بافت قدیم روستا قرار گرفته و ظرفیت آن بین ۵۰ تا ۵۵ نفر است. در گذشته این عمارت به خان تعلق داشت و پس از آن به خانه انصاف در دوران پهلوی تغییر کاربری داد؛ تا اینکه‌این روزها با مرمت بدون دستکاری در معماری به محلی برای سیری در گذشته و امروز حلوان تبدیل شده است.»
این ظرفیت پذیرش در چند اتاق توزیع می‌شوند. به گفته آزادوار، اقامتگاه بومگردی ستاره کویر حلوان دارای ۵ الی ۶ اتاق بین ۱۵ تا ۳۰ متری مجزا به همراه دو سوئیت است که سیستم گرمایشی آن اسپیلت و دارای سرویس‌های بهداشتی فرنگی و ایرانی است. سرویس خواب در اینجا نیز مشابه بسیاری از اقامتگاه‌ها به همان شیوه سنتی خواهد بود و خبری از تخت در آن نیست. شترسواری، شب‌نوردی و موتورسواری از جمله خدماتی است که این اقامتگاه به گردشگران خود ارائه می‌دهد. همچنین کسانی که قصد سفر به حلوان را داشته باشند می‌توانند از روستای پیر حاجات که روستایی ییلاقی در قلب کویر است نیز دیدن کنند. در پیر حاجات قلعه‌ای ۸۰۰ ساله قرار دارد که بازدید از آن برای هر گردشگر علاقه‌مند به تاریخ ایران جذاب خواهد بود.
غذاهایی که در ستاره کویر حلوان به گردشگران ارائه می‌شود مشابه سایر اقامتگاه‌ها دارای گزینه‌هایی مانند کشک بادمجان، چلو مرغ یا چلو گوشت گوسفندی و قرمه سبزی است. با‌این حال گندم پلو به‌عنوان غذای سنتی منطقه و چلوگوشت با گوشت شتر از دیگر گزینه‌هایی است که گردشگران می‌توانند آن را سفارش دهند. در ساعات بین غذا نیز چای آویشن، چای سیاه و حتی نسکافه می‌توانند سفارش دهند. برای صبحانه نیز کره، عسل، مربا، پنیر و تخم مرغ به گردشگران ارائه می‌شود. در بسیاری ازروستاها اقامتگاه‌های بومگردی به احیای سنت‌های محلی اقدام کرده‌اند که نظیر آن در اجرای جشن سده و مراسم زار است. اجرای رقص چوب و دف‌زنی از جمله آیین‌هایی است که در حلوان به گردشگران ارائه می‌شود.
به گفته مدیر اقامتگاه مذکور تورهایی که به این اقامتگاه مراجعه می‌کنند عموما یک روز خود را به کویر (طلوع و غروب و شب‌نوردی و برپایی آتش در کویر) اختصاص می‌دهند. بازدید از روستای پیر حاجات به اندازه یک نیمه روز زمان می‌برد که در میانه دو برنامه کویر از صبحگاه تا شامگاه می‌تواند صورت گیرد. در پیرحاجات همچنین موزه‌ای قرار دارد که در آن ادوات کشاورزی و سایر شیوه‌های معیشتی سنتی قدیمی به همت اهالی در معرض دید عموم گذاشته شده است. مزارع گل نرگس و گل زعفران و همچنین باغات مرکبات از دیگر جاذبه‌های پیرحاجات است. در فصول برداشت گل زعفران گردشگران می‌توانند تجربه چیدن این گل‌ها در ابتدای برآمدن خورشید را داشته باشند. غار کفتار حلوان به‌عنوان یک غار آهکی که دهانه بزرگی نیز دارد از دیگر جاذبه‌های طبیعی است که به بسته خدمات گردشگران در آینده نزدیک افزوده خواهد شد. در گذشته کفتارها شکارهای خود را به این غار می‌آوردند و انبوهی از استخوان‌ها از گونه‌های مختلف در آن غار یافت می‌شد، اما امروزه دیگر اثری از کفتار در این غار نیست.
هزینه یک روز کامل شامل صبحانه، ناهار، شام، اقامت و یک وعده پذیرایی میوه معادل ۸۰ هزار تومان است. اما اگر افراد درخواست سوئیت مجزا داشته باشند این هزینه‌ها به ازای هر سوئیت ۱۵۰ هزار تومان خواهد بود. راه‌های دسترسی به حلوان از مشهد مسافتی معادل ۵۴۰ کیلومتر است. اما گردشگرانی که از تهران به سمت این منطقه می‌آیند می‌توانند با گذر از نائین و خور و بیابانک ۵۴ کیلومتر نرسیده به طبس از جاده اصفهان- طبس به حلوان برسند. با انتخاب این مسیر توریست‌های تهرانی مسافتی بالغ بر ۸۰۰ کیلومتر را دارند. از طریق هوایی نیز رسیدن به حلوان با پروازهای یکشنبه و سه‌شنبه طبس مقدور است و از آنجا تا حلوان تنها ۸۵ کیلومتر فاصله است. همچنین اگر کسانی باشند که مسیر ریلی را انتخاب کنند، با هماهنگی با اقامتگاه ستاره کویر حلوان می‌توانند درخواست اتوبوس توریستی در ایستگاه قطار داشته باشند. از اصفهان تا حلوان نیز ۶۰۰ کیلومتر فاصله است. برای دیدن اطراف طبس، لازم است دست کم ۳،۴ روز زمان بگذارید؛ البته اگر زمان رفت و آمد با اتومبیل شخصی یا اتوبوس یا قطار را درنظر نگیریم. به هرروی زمان آن رسیده که به طبس و اطرافش به دید یک سرزمین دور و خشک نگاه نکنیم. طبس و روستاهایش این روزها می‌توانند میزبان خوبی برای روزهای فراغت شما باشند.
ارسال نظر