دکترین ظریف برای امنیت منطقه‌ای

دنیای اقتصاد: وزیر امور خارجه ایران در پنجاه و سومین کنفرانس امنیتی مونیخ با بیان اینکه «در جهان امروز، رسیدن به امنیت به قیمت ناامنی دیگران، امری غیرواقع بینانه و حتی پوچ است» به کشورهای منطقه پیشنهاد کرد برای برقراری هماهنگی‌های منطقه‌ای «مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای» را تشکیل دهند. ظریف که اولین سخنران روز سوم این کنفرانس بود، در بخشی از سخنان خود با اشاره به اینکه تروریسم در خاورمیانه ناشی از دخالت‌های نظامی بیگانگان است، تاکید کرد که مناقشه‌های این منطقه از جمله در عراق، بحرین و سوریه راه‌حل نظامی ندارد و نیازمند روند سیاسی است.

همزمان، نمایندگان آمریکا، عربستان سعودی، ترکیه و رژیم صهیونیستی در اظهاراتی همسو، اتهامات شدیدی را علیه ایران وارد کردند. از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا، زمینه‌های همسویی بین محور تکفیری با مرکزیت عربستان و با همراهی اسرائیل علیه ایران بیشتر شده است. محمد جواد ظریف که سخنرانی خود را با تاکید بر یک گذار شناختی متناسب با واقعیات گذار جهانی در کنفرانس امنیت مونیخ آغاز کرد، گفت: «واقعیت‌های جهانی رویکردهای بازی با حاصل جمع صفر را به چالش کشیده و «قالب‌بندی‌ها» و «حقایق جایگزین» را مخدوش کرده است.» او تاکید کرد: «همه باید درک کنیم که در محیط جهانی شده امروز رسیدن به امنیت به بهای ناامنی دیگران امری غیرواقع بینانه و حتی پوچ است. باید درک کنیم در جهانی که شمار بازیگران امنیتی افزایش یافته و بازیگران غیردولتی، جایگاه قابل ملاحظه و البته عمدتا منفی در صحنه امنیت جهانی کسب کرده‌اند، هیچ قدرتی به تنهایی نمی‌تواند با چالش‌های جهانی یا منطقه‌ای برخورد کند. کنفرانس امنیت مونیخ با مشارکت قابل توجه ۱۰ رئیس‌جمهوری، معاون رئیس‌جمهوری آمریکا، ۸ نخست‌وزیر، وزرای امور خارجه ۳۰ کشور، وزرای دفاع حدود ۲۰ کشور و مقامات بین‌المللی شامل دبیر کل سازمان ملل متحد، دبیر کل ناتو، دبیران کل سازمان همکاری اسلامی، اتحادیه عرب، سازمان شانگهای، روسای پارلمان و شورای اروپا، مسوول‌ سیاست خارجی اتحادیه اروپا، مدیران کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اینتر‌پل، سازمان بین‌المللی مهاجرت و کمیسیونر عالی پناهندگان و کمیسیونرهای اتحادیه اروپا از روز جمعه تا روز یکشنبه در هتل بایریشر هوف مونیخ برگزار شد. در این اجلاس موضوعات مهم بین‌المللی از جمله آینده ناتو، نظم جهانی، امنیت انسانی، تروریسم و افراط‌گرایی، مسائل منطقه‌ای شامل آسیای جنوب شرقی و شبه‌جزیره کره، جهان عرب، سوریه و اوکراین در قالب جلسات عمومی مورد بحث و‌گفت‌وگو قرار می‌گیرد. مقامات ارشد ایران از جمله وزرای امور خارجه هر ساله در این گردهمایی مهم جهانی شرکت می‌کنند.

کابوس خشونت و ترور

در ادامه وزیر امور خارجه تاکید کرد: «از این دیدگاه، کابوس خشونت افراطی و ترور در غرب آسیا نه صرفا محصول پویایی‌های منطقه است و نه همان‌طور که همه دیده‌اند می‌توان آنها را در درون منطقه مهار کرد.» ظریف اضافه کرد: اولین گام ضروری برای پرداختن به این چالش، بازتعریف مشکل به شیوه‌ای است که بتواند به یک راه‌حل جمعی منجر شود.»

فقدان امید

ظریف در این ارتباط به ریشه یابی تروریسم و افراط گرایی پرداخت و گفت: «همه اتفاق نظر داریم که فقدان امید یکی از اجزای اصلی بحران است. احساس در حاشیه بودن منطقه‌ای یا جهانی، بدونِ هرگونه امیدی برای مشارکت و مهمتر از همه بدون برخورداری از احترام، یکی از عوامل وارد کردن افراد به خشونت و افراط گرایی است.» ظریف گفت: «یکی دیگر از ریشه‌های جذب نیروی گروه‌های افراطی، مشکل مزمن اشغالگری است که با فلسطین آغاز شده و با مداخله‌های سیستماتیک سیاسی و نظامی برای تغییر شکل ساختار منطقه‌ای و ایجاد شتابزده یک نظم ادعایی جدید جهانی، پیچیده تر شده است.»

مقابله با توازن منطقه‌ای به نفع ایران

ظریف در این ارتباط تاکید کرد: «این اقدامی خطرناک و گمراه‌کننده برای همسایگان ما در منطقه است که تلاش کنند این تهدید موجودیتی داخلی را از طریق منحرف کردن خشم موجود به سمت دشمنان ساختگی خارجی، خنثی کنند.» ظریف ادامه داد: «همچنین یک شبه عنصر ایدئولوژیک وجود دارد. برای نزدیک به چهار دهه، تکثیر جهانی ایدئولوژی «تکفیری» با منابع مالی خوب، بر اساس تفرقه، نفرت و انکار که هیچ ارتباطی با اسلام ندارد، با ادعای ترویج «اسلام میانه رو» برای رویارویی با «ایران رادیکال» عرضه شده است.»

ظریف تاکید کرد که سرنگونی صدام و ایجاد دولت منتخب مردمی در عراق موجب هیجان‌ها و نگرانی‌هایی در برخی کشورهای منطقه در ارتباط با توازن در غرب آسیا به نفع ایران شد و این کشورها باور داشتند به هر قیمتی شده، باید با آن مقابله کنند. او تاکید کرد: «دو دهه پیش از آن نیز چنین نگرانی‌های نابجایی در پی انقلاب ایران موجب شد برخی از همسایگان ما به صدام کمک مالی و تسلیحاتی کنند.»

تشکیل مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای

وزیر امور خارجه در ادامه به موضوع امنیت منطقه‌ای و روابط با همسایگان نیز اشاره و تاکید کرد: «کشورهای منطقه خلیج فارس باید وضعیت تفرقه و تنش کنونی را پشت سر بگذارند و در مسیر برقراری هماهنگی‌های منطقه‌ای واقع بینانه حرکت کنند. این امر را شاید بتوان با یک مجمع گفت وگوی منطقه‌ای بر اساس اصول مورد توافق کلی و هدف‌های مشترک آغاز کرد. چنین مجمعی می‌تواند ارتقا دهنده تفاهم درباره طیف وسیعی از موضوعات از جمله اقدامات اعتمادساز و امنیت ساز و مبارزه با تروریسم، افراط‌گرایی و فرقه‌گرایی باشد.» ظریف بر ضرورت بهبود روابط با کشورهای حوزه خلیج فارس تاکید کرد و گفت رئیس‌جمهور ایران در این راستا قدم مهمی را برداشته و روز چهارشنبه گذشته به عمان و کویت سفر کرده است. او همچنین تاکید کرد که مشکل تروریسم در منطقه بدون همکاری کشورهای خلیج فارس حل نخواهد شد.

تجربه موفق توافق هسته‌ای

ظریف در بخش دیگری از سخنرانی خود به تجربه موفق برجام اشاره و تاکید کرد: «موفقیت تاریخی دیپلماسی بر اجبار در حل و فصل بحران هسته‌ای ایران نشان‌دهنده یک درس سیاسی ساده اما مهم است و آن اینکه تمام طرف‌های درگیر، مشکل را به‌طور قابل قبول برای همه طرف‌ها تعریف کردند که توانست منجر به یک راه‌حل قابل قبول متقابل شود. به بیان دیگر، طرف‌ها اذعان کردند که باید انتظارات حداکثری خود را به نفع یک راه‌حل عملی کنار بگذارند.ظریف همچنین در حاشیه نشست در پاسخ به سوالات تاکید کرد: «جامعه بین المللی در ارتباط با «برجام»، بدهکاری زیادی به ایران دارد.ایران تاثیری از تهدیدها نمی پذیرد و به‌خوبی در برابر احترام پاسخ می دهد اما در برابر تهدید پاسخ نمی دهیم.»

همسویی آمریکا، عربستان، ترکیه و اسرائیل

پس از سخنرانی محمد جواد ظریف، نمایندگان عربستان و اسرائیل در جریان نشست امنیتی مونیخ به شدت ایران را هدف حمله و انتقاد قرار دادند. آویگدور لیبرمن، وزیر دفاع اسرائیل گفت که هدف نهایی ایران تضعیف عربستان سعودی در خاورمیانه است. وزیر دفاع اسرائیل همچنین گفت‌وگو با کشورهای عربی برای مقابله با آنچه «عناصر تندرو در منطقه» خواند را خواستار شد. لیبرمن گفت که هدف ایران تضعیف ثبات در کشورهای خاورمیانه و در نهایت عربستان سعودی است.» به ادعای وزیر دفاع اسرائیل اختلاف اصلی بین یهودیان و مسلمانان نیست. بلکه اختلاف اصلی بین میانه‌روها و تندروها است. ریاض و تل آویو در یک‌سال اخیر زمینه‌ها را برای برقراری تماس‌های سطح بالا فراهم آورده‌اند. همزمان، عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان هم در این نشست و در ادامه فرافکنی‌های خود از ایران به‌عنوان «بزرگ‌ترین‌ کشور حامی تروریسم در جهان» نام برد. جبیر در بخش دیگری از سخنانش مدعی شد: «چرا ایران تنها کشوری است که تاکنون هدف حمله داعش یا القاعده قرار نگرفته است؟» این اظهارات در شرایطی مطرح می‌شود که حمایت‌های مادی و معنوی عربستان سعودی از گروه‌های تروریستی در سوریه و عراق بر کسی پوشیده نیست. روز شنبه نیز مایک پنس، معاون دونالد ترامپ، در نشست امنیتی مونیخ ایران را در کنار کره شمالی یک «تهدید» برای امنیت و شیوه زندگی غربی خواند. او در اولین حضور بین‌المللی عمده خود به‌عنوان معاون رئیس‌جمهور آمریکا، با طرح ادعاهای تکراری مقامات سابق آمریکا مدعی شد که ایران به‌عنوان «اصلی‌ترین کشور حامی تروریسم» همچنان به بی‌ثبات کردن منطقه خاورمیانه ادامه می‌دهد و رفع تحریم‌های هسته‌ای به ایران کمک کرده است که منابع بیشتری برای این کار در اختیار داشته باشد. پنس تاکید کرد که دولت ترامپ هرگز نخواهد گذاشت که ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد. همزمان لیندسی گراهام سناتور ارشد آمریکایی نیز در میزگردی که در کنفرانس امنیتی مونیخ برگزار شد، گفت که واشنگتن باید به همه آنهایی که مورد تهدید ایران قرار گرفته‌اند، کمک کند. او در بخشی از سخنانش به تهدید ایران برای عربستان سعودی و اسرائیل اشاره و تاکید کرده که ریاض به خاطر تهدید ایران در یمن و تل‌آویو به خاطر تهدید حزب‌الله، حق دارند نگران باشند. قانونگذار آمریکایی در ادامه مدعی شده که اقدامات ثبات زدای ایران در ۴ کشور عربی یمن، لبنان، سوریه و عراق ادامه دارد. این سناتور آمریکایی همچنین تاکید کرد: «من (طرح) تحریم‌هایی علیه ایران را به سنا(آمریکا) معرفی خواهم کرد و دلیل این کار هم رفتار مخرب آن در منطقه است و نه بحث هسته‌ای.» او همچنین گفت: «به نظر من، ما(آمریکا) باید به افرادی که مورد تهدید ایران هستند، بیشتر کمک کنیم و نه اینکه کمتر از آنها حمایت کنیم.» اما از سوی دیگر و در اظهاراتی عجیب؛ وزیر امور خارجه ترکیه طی سخنانی در کنفرانس امنیتی مونیخ گفت که ایران ثبات را در یمن، بحرین و عربستان با چالش مواجه کرده است. «مولود چاوو ش اوغلو» طی سخنانی با طرح ادعاهای نسنجیده ابراز کرد: «سیاست‌های طائفه‌گری ایران صلح را در بسیاری از کشورها با مشکل مواجه کرده است. ایران تلاش دارد که دو کشور شیعی در سوریه و عراق ایجاد کند و ایران با مداخله‌گری‌های خود ثبات را در یمن، بحرین و عربستان با چالش مواجه کرده است.» طی سال‌های اخیر ترکیه گرایش خود را به همراهی با عربستان در تشکیل محور تکفیری علیه ایران نشان داده است. در همین ارتباط و به زعم ناظران، پیوستن ترکیه به ائتلاف نظامی عربستان و سفر اخیر اردوغان به سه کشور عربستان، بحرین و قطر در این راستا قابل تفسیر است.