انرژی‌های نوین، مسیر گذار اروپا از زمستان پیش رو
شعبده فریبنده تجدیدپذیرها
در شرایط ناپایدار حاکم بر جهان، شاهد آن هستیم که راهبرد اتحادیه اروپا در زمینه تامین انرژی و حفظ محیط زیست به طرز نگران‌کننده‌ای دوقطبی شده است. رهبران اتحادیه تلاش دارند در ظاهر هم که شده، نقش خود را به‌عنوان طلایه‌داران محوری کربن‌زدایی جهانی حفظ کنند. درعینحال، دست از کشمکش‌های جاه‌طلبانه و پرهزینه خود برنمی‌دارند. کشورهای اروپایی هر یک به‌نوبه خود، برای تکمیل منابع ذخیره گاز طبیعی و تضمین گرمایش منازل شهروندان خود در فصل زمستان، تلاش می‌کنند. واقعیت این است بین استراتژی کربن‌زدایی و نیاز روزافزون به تامین منابع پایدار انرژی، فاصله بسیاری وجود دارد که به نظر می‌رسد در پایان، یکی باید قربانی دیگر شود.
متعاقب جنگ روسیه با اوکراین و وضع تحریم‌های سختگیرانه غرب علیه روسیه، شرکت گازپروم عرضه گاز طبیعی را به حداقل ۱۲ کشور اتحادیه اروپا، به طور کامل قطع یا به اندازه قابل‌توجهی کاهش داده است. این موضوع موجب نگرانی سیاستمداران در مورد تامین انرژی پایدار برای زمستان پیش‌رو شده است. اتحادیه اروپا درعینحال نقش محوری در متقاعدکردن هم‌پیمانان خود برای مشارکت موثر در حل بزرگ‌ترین مساله پیش روی اقلیم جهانی، یعنی تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای دارد.
گازهای گلخانه‌ای، تهدید بالقوه جوامع
با‌این‌حال، اروپا منشاء معادل ۷درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای است. این در حالی است که در دهه گذشته، مابقی کشورهای تولیدکننده دی‌اکسیدکربن، تا رسیدن به مرز تعهد کاهش انتشار این گاز سمی، فاصله زیادی داشته‌اند و دارند. در جدیدترین گزارش سازمان جهانی هواشناسی آمده است حامل‌های انرژی به عنوان منابع اصلی انتشار گازهای گلخانه‌ای، موجب بروز تحولات گسترده اقلیمی شده‌اند. به عنوان مثال، یخ‌زدگی و انباشته شدن برف روی خطوط انتقال برق در سرزمین‌های شرقی روسیه در زمستان ۲۰۲۰ برای چند روز متوالی، موجب قطعی برق هزاران خانه در منطقه وسیعی شد. همچنین در بهار گذشته موج گرمای بی‌سابقه در بوینس‌آیرس، موجب قطعی گسترده برق شهروندان و صنایع شد.
در ادامه گزارش آمده است در سال ۲۰۲۰، معادل بیش از ۸۵درصد برق تولیدی جهان توسط نیروگاه‌های حرارتی، هسته‌ای و برق-آبی، برای فرآیند خنک‌سازی، به‌طور مطلق به آب وابسته بوده است. واقعیت تلخ این است که در شرایط کنونی، بیش از یک‌سوم نیروگاه‌های حرارتی فعال که به در دسترس بودن آب شیرین برای خنک‌سازی وابسته هستند، در مناطق پرتنش آبی واقع شده‌اند. در خصوص نیروگاه‌های هسته‌ای این رقم با روند صعودی، به بالای ۲۰درصد می‌رسد. بالغ بر ۱۴درصد از سدهای برق-آبی جهان نیز در مناطقی که با خشکسالی دست به گریبان هستند، واقع شده‌اند.
گزارش یادشده که با مشارکت ۲۵ سازمان و نهاد بین‌المللی تنظیم شده است، بر این واقعیت تاکید دارد که تغییر مسیر ساختار فعلی انرژی جهان به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر، به طرز شگفت‌آوری به کاهش تنش‌های آبی در سطح محلی و بین‌المللی کمک خواهد کرد. همچنین اشاره می‌کند حجم آبی که در نیروگاه‌های خورشیدی و بادی با هدف تولید برق استفاده می‌شود، به‌مراتب پایین‌تر از آب مصرفی در نیروگاه‌های سنتی است.
هزینه‌های کلان تامین انرژی
کشورهای اروپایی در راستای مقابله با یکی از مخرب‌ترین چالش‌های انرژی در تاریخ قاره سبز تلاش می‌کنند. در عرض کمتر از یک سال، قیمت برق در سراسر اروپا تا چند برابر افزایش داشته است. بازار نفت و گاز اروپا نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. قیمت سوخت در این قاره، به بالاترین حد خود در چند دهه گذشته رسیده است.
در واکنش به بحران انرژی، تنها در دو سال گذشته، کشورهای شاخص اتحادیه نظیر فرانسه، آلمان و ایتالیا هر یک تا سقف ۴۰میلیارد یورو با هدف تعدیل هزینه شهروندان خود و اعطای یارانه به بخش صنعت، هزینه کرده‌اند. به گزارش دویچه‌وله، دولت آلمان در شرایط کنونی به کاهش روشنایی معابر و درخواست از شهروندان برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی مبادرت کرده است. افزایش حجم واردات و ذخیره‌سازی گاز طبیعی مایع از اولویت‌های حیاتی است، اما زیرساخت‌ها به‌هیچ‌وجه پاسخگوی نیاز جوامع اروپایی نیست. در چنین شرایطی، دولت‌ها به دور از هیاهوی رسانه‌ای، زغال‌سنگ بیشتری سوزانده و نیروگاه‌های زغال‌سنگ‌محور را یکی پس از دیگری در سراسر اروپا بازگشایی و عملیاتی می‌کنند. آلمان به عنوان مثال، به دستاوردهای ملموس بسیار اندکی در کاهش اتکا به منابع انرژی فسیلی دست یافته است، به‌طوری که هم‌اکنون سوخت‌های فسیلی حدود ۶۵درصد از سبد انرژی این کشور را تشکیل می‌دهند.
نقاط ضعف و قوت انرژی‌های تجدیدپذیر
در اذهان فعالان حوزه انرژی، انرژی‌های تجدیدپذیر تصویر و جایگاهی مثبت در تولید برق پاک دارند. با‌این‌حال، درصد کمی بر این باورند که انرژی تجدیدپذیر می‌تواند جایگزین مناسبی برای انواع سوخت فسیلی در کارخانجات صنعتی شود. انرژی‌های تجدیدپذیر از اهمیت بسزایی در حفظ منافع جمعی کشورهای اروپایی برخوردار هستند. با این وجود، چگالی پایین و محدودیت امکان ذخیره‌سازی، به‌علاوه متناوب بودن جریان تولید برق از آنها، سبب شده نقش و تاثیر مثبت انرژی‌های تجدیدپذیر کم‌رنگ شود.
علاوه بر این،کمیسیون اروپا به‌تازگی راهکار «خرید مشترک گاز» را پیشنهاد کرده است. مقام‌های اروپایی به دنبال تکرار برنامه موفق تهیه مشترک واکسن کرونا، در خصوص تامین گاز طبیعی هستند. واقعیت این است که اتحادیه اروپا به‌خوبی می‌داند در مقام عمل، اجرایی کردن این ایده به سادگی طرح آن نیست. هر یک از کشورهای اروپایی، قراردادهایی بلندمدت با عرضه‌کنندگان گاز دارند و طبیعتا ترجیح می‌دهند برای تامین گاز، استقلال و اختیار عمل داشته باشند. بنابراین تنها چند کشور عضو اتحادیه، در خصوص مشارکت در خرید مشترک گاز، پا پیش گذاشته‌اند.
اهداف اقلیمی، از واقعیت تا عمل
واقعیت این است که بین اهداف تعریف‌شده اقلیمی اتحادیه اروپا و واقعیت‌های بازار انرژی، فاصله بسیاری وجود دارد. اتحادیه اروپا بر موضع اقلیمی خود پافشاری کرده و سعی می‌کند رویکرد اعضا را تحت کنترل نگه دارد. اتحادیه اروپا به دنبال افزایش سهم تجدیدپذیرها در ترکیب انرژی کشورهای عضو، تا سقف ۴۵درصد تا پیش از سال ۲۰۳۰ است. با توجه به اینکه این سهم در نیمی از اروپا به حداقل۲۰درصد هم نرسیده است، در عمل دستیابی به این هدف، با اما‌و‌اگرهای فراوانی روبه‌روست، چراکه در واقع معادل ۵۰درصد ظرفیت انرژی (مثلا) تجدیدپذیر در قاره سبز، از محل سوزاندن چوب و زائدات کشاورزی، به‌جای انرژی خورشیدی یا بادی حاصل می‌شود.
به نوشته دیلی‌تلگراف، آب‌گرفتگی وسیع معادل بیش از یک‌سوم خشکی کشور پاکستان در سیل اخیر که موجب آوارگی بیش از ۳۰میلیون نفر از مردم آن کشور شد، لزوم اولویت دادن به ضرر و زیان ناشی از تغییرات اقلیمی را بیش از پیش نمایان می‌کند. از دیگر بلایای طبیعی در سال جاری می‌توان به طوفان‌های گسترده شن در حوزه خلیج فارس و موج گرمای بی‌سابقه در سراسر اروپا اشاره کرد.
به دنبال جنگ روسیه با اوکراین، استقبال کشورها از سوخت‌های فسیلی رو به فزونی گذاشت. به عنوان مثال، رئیس‌جمهور ایالات متحده برای خرید نفت با عربستان سعودی وارد مذاکره شد. برخلاف مفاد نخستین بسته قانونی جامع واشنگتن برای مقابله با تغییرات اقلیمی، به نظر می‌رسد دولت فدرال تعدادی از مجوزهای حفاری نفت‌وگاز را که گفته می‌شد به‌دلیل نگرانی‌های زیست‌محیطی لغو خواهند شد، احیا کند. در دیدگاه کلان، حوزه انرژی منبع بالغ بر سه‌چهارم انتشارگازهای گلخانه‌ای در جهان به حساب می‌آید. برای پیشرفت در حوزه سازگاری با تغییرات اقلیمی در قرن بیست‌ویکم، روی آوردن به اشکال پاک تولید انرژی، مانند انرژی خورشیدی، بادی و برق-آبی و نیز بهبود کارایی انرژی حیاتی است.
به عقیده کارشناسان، انجام اصلاحات کوتاه‌مدت برای گذار از بحران فعلی انرژی، مانند روی آوردن به زغال‌سنگ و گاز، می‌تواند به وخیم‌تر شدن بحران انتشار گازهای گلخانه‌ای منجر شود. این در حالی است که سرمایه‌گذاری‌های منفعت‌جویانه، مانند سرمایه‌گذاری در پروژه ساخت پایانه‌های گازی جدید، می‌تواند به موضوع وابستگی برخی کشورها به سوخت‌های فسیلی دامن بزند.
آفریقا و انرژی خورشیدی
به گزارش یورونیوز انگلیسی، سطح سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر باید تا سال ۲۰۵۰ سه برابر شود تا جهان در مسیر خالص انتشار صفر قرار گیرد. این گزارش سرمایه‌گذاری بیشتر در زمینه انرژی پاک در قاره آفریقا را پیشنهاد داده است. قاره آفریقا که هم‌اکنون با خشکسالی‌های گسترده و تبعات فرسایشی تغییرات اقلیمی مواجه است، در طول سه دهه گذشته موفق شده تنها معادل ۵/ ۱درصد سرمایه‌گذاری جهانی در حوزه انرژی پاک را به خود اختصاص دهد. این در حالی است که با وجود بیش از ۵۸درصد از ظرفیت منابع خورشیدی دنیا، آفریقا قابلیت بالقوه تبدیل شدن به بازیگر اصلی در زمینه بهره‌برداری از انرژی خورشیدی را دارد؛ هرچند تحقق این امر، توجه بیشتر جامعه جهانی و سرمایه‌گذاری کلانی را می‌طلبد.
