سرانه مصرف فولاد ایران زیر میانگین جهانی

سید‌محمد رضا دانشگر سرممیز شرکت TUV NORD mdaneshgar@tuvnordiran.com انجمن جهانی فولاد (WSA) مجموعه‌ای از ۶۵ کشور تولید‌کننده فولاد را در بر می‌گیرد. این انجمن هر ساله گزارشی جامع از روند تولید و تقاضای فولاد جهان تهیه و منتشر می‌کند. آنچه در ادامه می‌خوانید خلاصه‌ای است از آخرین گزارش این انجمن که به صنعت فولاد جهان تا پایان سال ۲۰۱۳ پرداخته و به تازگی منتشر شده است: تولید فولاد جهان در سال ۲۰۱۳ میلادی معادل ۱۶۰۶ میلیون تن بود که نسبت به سال قبل ۳درصد و نسبت به سال ۲۰۱۰ معادل ۱۲درصد افزایش داشته است، در چهل سال گذشته روند تولید فولاد جهان همواره سیر صعودی داشته است اما از سال ۲۰۰۰ به بعد و با ظهور کشور چین در عرصه تولید فولاد، این افزایش با شیب تندتری اتفاق افتاده است.

نمودار شماره ۱ روند تولید فولاد را از سال ۱۹۷۰ تا ۲۰۱۳ میلادی و در دوره‌های زمانی پنج ساله نمایش می‌دهد. در دوره ۳۰ ساله بین ۱۹۷۰ تا ۲۰۰۰ میلادی کل میزان تولید فولاد در جهان ۲۵۰ میلیون تن افزایش داشته است. حال آنکه این افزایش در ۱۳ سال بعدی یعنی ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۳ میلادی به ۷۵۰ میلیون تن یعنی ۳ برابر رسیده است.

چین: تولید نیمی از فولاد دنیا

افزایش تولید فولاد در ۱۳ سال اخیر عمدتا به‌خاطر رشد اقتصادی و روند تصاعدی تولید فولاد در کشور چین بوده است. ۱۰ سال پیش در سال ۲۰۰۳ این کشور با تولید ۱۹۵ میلیون تن فولاد خام سهمی معادل ۹/۲۲ از کل تولید جهان را داشت. از آن سال تاکنون تولید فولاد خام این کشور با رشدی خیره‌کننده به ۷۷۹ میلیون تن یعنی چهار برابر در عرض ۱۰ سال رسید به‌طوری‌که امروزه ۵/۴۸ درصد یعنی حدود نیمی از تولید فولاد خام جهان مربوط به کشور چین است.

سایر کشورهای برتر تولید‌کننده فولاد در ۲۰۱۳

بعد از چین کشورهای ژاپن با ۱۱۰ میلیون تن و ایالات متحده با ۸۷ میلیون تن در رده‌های بعدی تولید فولاد قرار دارند. رتبه‌های چهارم تا هفتم به ترتیب به هند، روسیه، کره جنوبی و آلمان تعلق می‌گیرد. کشور در حال توسعه هند در ۱۳ سال گذشته رشد چشمگیری در تولید فولاد داشته و خود را در میان ۵ تولید‌کننده برتر دنیا جای داده است، به‌طوری‌که از ۲۷ میلیون تن تولید سال ۲۰۰۰ به ۲/۸۱ میلیون تن در سال ۲۰۱۳ رسیده است. در میان کشورهای منطقه، کشور ترکیه با ۷/۳۴ میلیون تن در رده هشتم جهانی قرار دارد. تولید این کشور در سال ۲۰۰۰ معادل ۳/۱۴ میلیون تن بوده و در رتبه هفدهم جهانی قرار داشته است. همچنین کشورمان ایران از ۶/۶ میلیون تن تولید و رتبه ۲۲ در سال ۲۰۰۰ به تولید ۴/۱۵ میلیون تن دست یافته و با ۷ پله ارتقا به رده پانزدهم جهان رسیده است. جدول موجود در متن میزان تولید و مقایسه رتبه ۱۵ کشور برتر تولید فولاد در سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۱۳ را نشان می‌دهد.

اعداد جدول حاکی از رشد تولید فولاد در کشورهای در حال توسعه و در عین حال توقف یا کاهش تولید فولاد در کشورهای صنعتی و توسعه یافته است. تولید فولاد خام در کشور در حال رشد چین در ۱۳ سال گذشته از ۱۲۸ به ۷۸۰ میلیون تن رسیده و ۶ برابر شده است. همچنین کشورهایی مانند هند، ترکیه و ایران نیز صعود قابل توجهی در این جدول داشته‌اند. این در حالی‌است که تولید فولاد کشورهایی مانند ایالات متحده، آلمان، انگلیس، فرانسه، کانادا و ایتالیا حتی کاهش نیز داشته است که این امر عمدتا به دلایل زیر رخ داده است:در دهه گذشته به علت افزایش قیمت انرژی و به‌خصوص مسائل زیست محیطی، سیاست کشورهای پیشرفته و اروپایی کاهش تدریجی تولید فولاد خام و انتقال سایت‌های جدید تولیدی به کشورهایی مانند چین و هند بوده است. این کشورها به جای افزایش تولید فولاد خام به فروش دانش فنی و ساخت تجهیزات و پلنت‌های فولادی روی آورده‌اند. از طرفی این کشورها در حال جایگزینی فولادهای ساده و مقاطع ساختمانی با فولادهای آلیاژی و گرید‌های خاص هستند که قیمت بالاتری دارند. به عنوان مثال یک چهارم تولید فولاد آلمان یعنی حدود ۱۱ میلیون تن به فولادهای آلیاژی و با ارزش افزوده بالا اختصاص دارد که قیمتی دو تا سه برابر فولاد معمولی و ساختمانی دارند.

غول‌های فولادی جهان

اما بر‌اساس گزارش انجمن جهانی فولاد، در سال ۲۰۱۳ مجموعه کارخانه‌های Arcelor Mittal که متعلق به میلیاردر معروف هندی یعنی لاکشمی میتال یکی از ثروتمند‌ترین افراد جهان است، با ۱/۹۶ میلیون تن تولید فولاد خام، مانند سال‌های قبل رتبه اول شرکت‌های فولادی را به خود اختصاص داده است. این شرکت چند ملیتی در حال حاضر مالک ۶۱ کارخانه در ۲۷ کشور جهان است که در چهار قاره پراکنده است و درآمد آن در سال ۲۰۱۳ حدود ۸۰ میلیارد دلار (بیش از ۲ برابر درآمد نفت ایران در همین سال) بوده است.

در رتبه بعدی شرکت Nippon Steel ژاپن قرار گرفته که در سال ۲۰۱۳ معادل ۱/۵۰ میلیون تن (بیش از ۳ برابر تولید فولاد ایران) فولاد خام تولید کرد. رتبه سوم تا پنجم متعلق به سه شرکت چینی Hebei Steel، BaoSteel و Wuhan Steel است که تولیدی معادل ۳۹ تا ۴۶ میلیون تن داشته‌اند. رتبه ششم کارخانه‌های تولید فولاد جهان به شرکت کره‌ای POSCO با ۳۸ میلیون تن تعلق دارد. در رتبه‌های هفتم تا نهم مجددا سه شرکت چینی قرار دارند و بالاخره رتبه دهم مربوط به شرکت ژاپنی JFE است. یکی از مهم‌ترین‌ شاخص‌های توسعه و نشانه صنعتی بودن هر کشور، میزان مصرف سرانه فولاد در آن کشور است. چنانچه تولید ۱۶۰۶ میلیون تنی فولاد را بر جمعیت ۱/۷ میلیاردی جهان در سال ۲۰۱۳ تقسیم کنیم متوسط سرانه مصرف فولاد خام جهان ۲۲۵ کیلوگرم به ازای هر نفر به‌دست می‌آید که این عدد در سال ۲۰۰۰ حدود ۱۵۰ کیلوگرم به ازای هر نفر بوده است. بخش زیادی از این رشد مصرف به خاطر افزایش چشمگیر مصرف فولاد در کشور ۴/۱ میلیارد نفری چین است. سرانه مصرف فولاد این کشور از ۱۰۰ کیلوگرم سال ۲۰۰۰ با رشدی کم نظیر به بیش از ۵۱۵ کیلوگرم در سال ۲۰۱۳ یعنی معادل مصرف سرانه کشور ژاپن رسیده است. به‌طور کلی سرانه مصرف فولاد در کشورهای صنعتی و همچنین کشورهای در حال توسعه که رشد اقتصادی مناسبی دارند بالاتر از سایر کشورها است. کشورهایی مانند ایالات متحده، کانادا، آلمان، ژاپن، کره جنوبی و سوئد که سال‌ها است در رده کشورهای صنعتی قرار دارند طی سال‌های گذشته همواره مصرف سرانه‌ای بالای ۳۰۰ کیلوگرم داشته‌اند. البته در این میان کشور کره جنوبی یک استثنا است. این کشور با اینکه سال‌ها است در جمع کشورهای توسعه یافته قرار دارد اما سرانه مصرف فولاد آن در ۱۰ سال گذشته همواره بالای۱۰۰۰ کیلوگرم بوده است. همچنین کشورهایی مانند ترکیه (۴۱۵ کیلوگرم) و چین (۵۱۵ کیلوگرم) که هنوز در حال توسعه و رشد هستند دارای مصرف سرانه فولاد بالایی هستند که البته بخشی از این مصرف به‌دلیل حجم فعالیت‌های توسعه و عمرانی درحال انجام در این گونه کشورها است. اما بر اساس آمار انجمن جهانی فولاد، در کشور ایران سرانه مصرف فولاد در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ با کاهش قابل ملاحظه‌ای مواجه شده است. نمودار شماره ۲ روند مصرف سرانه فولاد ایران و جهان را از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۳ نمایش می‌دهد. همان‌طور که در نمودار مشخص است برای اولین بار در هفت سال گذشته سرانه مصرف فولاد ایران به زیر میانگین جهانی رسیده است. چنانچه بخواهیم مصرف سرانه فولاد ایران را با سایر کشورهای خاور میانه مقایسه کنیم لازم به ذکر است که در سال ۲۰۱۱ سرانه مصرف ایران ۲۸۰ و متوسط سایر کشورهای خاور‌میانه ۲۳۹ کیلوگرم بوده است و در پایان ۲۰۱۳ سرانه مصرف فولاد ایران به ۲۱۹ و متوسط خاور‌میانه به ۲۴۱ کیلوگرم رسیده است.