جهش تولید در شرایط فرونشست!
تولید و صادرات لبنیات اصفهان رکورد زد
لیلی زواره‌ای: در کنار این آمار که شمشیر دو لبه سوءتغذیه و سود دلارهای صادراتی را هم‌زمان به رخ می‌کشد، مساله صادرات آب مجازی هم در وانفسای کسری منابع آبی استان، گوشزد می‌کند که اگر صادراتی رخ می‌دهد باید واردات آب مجازی هم برای جبران مافات، اتفاق افتد.
پرده اول: تناقض رشد تولید و کاهش تولد دام
اکو ایران سال قبل داده‌هایی منتشر کرد که بر مبنای آن تعداد گوساله متولدشده در بهار سال ۱۴۰۲ معادل ۳۷۴ هزار راس بود که تعداد دام متولدشده نسبت به زمستان ۱۴۰۱، با کاهش ۳ درصدی مواجه شده و نسبت به بهار سه سال قبل از خود کاهش ۵ درصدی را شاهد بوده است. به‌عبارت‌دیگر تعداد دام متولدشده در کشور از ۳۹۳ هزار راس در بهار سال ۱۳۹۹ به ۳۷۴ هزار راس در بهار سال ۱۴۰۲ رسیده است.
طبق گزارش این مرکز، تعداد دام پروار شده در کشور هم پس از یک افزایش ۴۲ درصدی از بهار ۱۴۰۱ تا زمستان همان سال، در بهار سال ۱۴۰۲ با کاهش مواجه شد. بااینکه میزان تولید دام پروار شده نسبت به بهار سال قبل افزایش ۲۳ درصدی داشته اما نسبت به زمستان ۱۴۰۱ کاهش ۱۴ درصدی را تجربه کرده است.
گزارش دیگری هم به نقل از سازمان دامپزشکی کشور منتشرشده که از کاهش ۳۰ درصدی دام سبک حکایت دارد. بااین‌وجود اکو ایران با استناد به داده‌های مرکز آمار ایران توضیح داده که میزان تولید شیر در کشور در بهار سال ۱۴۰۲ به ۲ میلیون تن رسیده که نسبت به زمستان سال قبل ۵ درصد رشد داشته است. تنها در بهار و تابستان ۱۴۰۰ مقدار تولید شیر در کشور در سه سال گذشته از این مقدار بیشتر بوده است. همچنین مقدار تولید شیر در بهار سال ۱۴۰۲ نسبت به بهار سال ۱۳۹۹، ۱۱ درصد افزایش پیداکرده است.
اصفهان هم از این رشد بی‌نصیب نبوده و به گفته ایران‌دوست؛ معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی استان، باوجود خشک‌سالی در اصفهان و کمبود مراتع، این استان همچنان رتبه نخست تولید محصولات دامی در کشور را دارد! به گفته او سالانه دو هزار و ۲۳۱ تن معادل ۱۴ درصد تولید محصولات دامی کشور در این استان تولید می‌شود.
طبق داده‌های جهاد کشاورزی اصفهان، این استان در سال ۱۴۰۰، ۹۷۳ واحد گاوداری صنعتی با تولید ۱۵۷۴۳۰۰ تن شیر داشته که بیش از ۱۳ درصد تولید شیر کشور را به خود اختصاص داده که در سال ۹۹ میزان تولید شیر در اصفهان ۱۴۸۵۰۰۰ تن ثبت‌شده است.
اپیزود دوم: کاهش تقاضا
هرچند در سال‌های خشک و باوجود کاهش تعداد دام شیرده، رشد تولید شیر اتفاق افتاده اما در دهه اخیر مصرف شیر با کاهش تقاضا مواجه شده است.
ماه قبل، سخنگوی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران از انبار شدن حدود ۱۰۰ هزار تن شیر خشک خبر داد که به دلیل آسان نبودن صادرات محصولات صنایع تبدیلی و بازارهای صادراتی رقابتی اتفاق افتاده است. (البته تولید این حجم شیر خشک می‌تواند به دلیل رشد تولید و عدم مصرف شیر هم باشد.) سید محمدرضا بنی‌طبا همچنین اعلام کرد که در پی سیاست‌گذاری‌ها تعداد شرکت‌های لبنی ایران از بیش از ۱۰۰۰ شرکت در دهه ۸۰ به حدود ۲۰۰ شرکت افت کرده است. آبان سال گذشته هم معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران، از کاهش ۳۰ درصدی مصرف لبنیات در بین ایرانیان خبر داد.
مسعود سامی، مدیر گروه علوم و صنایع غذایی دانشکده علوم پزشکی اصفهان هم‌سال قبل از سرانه پایین مصرف سالیانه شیر و لبنیات در ایران خبر داد که ۷۰ کیلوگرم و کمتر از نصف استاندارد جهانی است. بهمن سال گذشته هم علی پارسا، معاون فنی مرکز بهداشت اصفهان، میزان مصرف شیر در بین مردم استان را یک‌دوم حدِ مطلوب و استاندارد اعلام کرد.
اپیزود سوم: رشد صادرات
پاییز سال گذشته واحد پژوهش انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران، وضعیت شش‌ماهه صادرات محصولات لبنی کشور را بررسی کرد. در مدت یادشده، درمجموع ۲۸۱ هزار و ۴۵۰ تن محصول صادرشده بود که نسبت به مدت مشابه سال ۱۴۰۱ به میزان ۱۷.۳ درصد افزایش نشان می‌داد. در این مدت محصول شیر و خامه با ۱۷.۷ درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال قبل و رسیدن به ۶۲.۶ هزار تن اولین محصول لبنی صادراتی برحسب حجم است که ۲۲.۲۷ درصد از مجموع حجم صادرات را به خود اختصاص داده و پس‌ازآن دوغ و کفیر با ۵۶.۱ درصد افزایش نسبت به سال ۱۴۰۱ و رسیدن به ۵۹.۳ هزار تن در رتبه دوم قرار داشت که ۲۱.۱ درصد از مجموع حجم صادرات را در برگرفت و درنهایت شیر خشک صنعتی با ۲۱.۶ درصد افزایش نسبت به سال ۱۴۰۱ و رسیدن به ۵۶.۸ هزار تن در رتبه سوم قرار داشتند و ۲۰.۱۹ درصد از مجموع حجم صادرات را شامل شد.
ازنظر ارزش هم شیر خشک صنعتی با ۲۴.۲ درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال ۱۴۰۱ و رسیدن به ۱۴۸.۶ میلیون دلار اولین محصول لبنی صادراتی برحسب ارزش بود که ۳۸.۹۸ درصد از مجموع ارزش صادرات را به خود اختصاص داده و پس‌ازآن شیر و خامه با ۲۳.۱ درصد افزایش نسبت به سال ۱۴۰۱ و رسیدن به ۶۵.۷ میلیون دلار در رتبه دوم قرار داشت که ۱۷.۲۴ درصد از مجموع ارزش صادرات را در برگرفت.
سهم اصفهان از داده‌های فوق به‌عنوان استان اول تولیدکننده شیر جالب‌توجه است. به گفته سید رضا موسوی، مدیرکل دامپزشکی استان، صادرات فراورده‌های لبنی از اصفهان، ارزآوری ۵.۴ میلیون دلاری برای کشور داشته و مقصد اصلی انواع محصول لبنی از استان اصفهان، کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا شامل پنج کشور ارمنستان، بلاروس، روسیه، قزاقستان و قرقیزستان است. او همچنین اقلام لبنی صادراتی اصفهان را شیر خشک، کره، خامه و پودر آب‌پنیر اعلام کرده که حدود ۴۷۸ هزار تن آن در سال ۱۴۰۱ صادرشده است. همچنین ایران‌دوست، معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی مدعی است که عمده صادرات محصولات لبنی و شیر خام کشور از استان اصفهان انجام می‌شود و روسیه یکی از کشورهای خواستار این نوع محصولات از اصفهان است.
اما داده‌های واحد پژوهش انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران راوی حکایت دیگری بود. گمرک اصفهان با ۱۷ درصد کاهش در حجم صادرات در ۶ ماهه ۱۴۰۲ نسبت به ۶ ماهه ۱۴۰۱ از جایگاه دوم در ۶ ماهه نخست سال ۱۴۰۱ به جایگاه چهارم در ۶ ماهه نخست سال ۱۴۰۲ نزول داشته و ۸.۷ درصد حجم صادرات لبنیات کشور از این گمرک انجام می‌شود (در ۶ ماهه نخست سال ۱۴۰۱ سهم این گمرک از صادرات لبنیات برحسب حجم ۱۲.۳ درصد بوده است)
ازنظر ارزش هم گمرک اصفهان با ۲۴.۳ درصد کاهش در صادرات لبنیات در ۶ ماهه ۱۴۰۲ نسبت به ۶ ماهه ۱۴۰۱ از جایگاه دوم به جایگاه سوم تنزل کرده است.۱۱.۴ درصد صادرات لبنیات کشور برحسب ارزش از این گمرک انجام می‌شود (در ۶ ماهه نخست سال ۱۴۰۱ سهم این گمرک از صادرات لبنیات برحسب ارزش ۱۷.۵ درصد بوده است)
اپیزود آخر: تناقض‌های تولید و صادرات استان
به‌غیراز پرداختن به مساله افت مصرف لبنیات و رشد صادرات آن در کنار چگونگی افزایش تولید شیر در شرایط خشک‌سالی که حاصل این حجم از تناقض یک معادله چند مجهولی است، در این خصوص باید به دو نکته مهم نیز توجه کرد.
در تولیدات دامی و صادرات آن در شرایط خشک‌سالی و تحریم که نهاده‌های دامی وارداتی است باید به مقوله«مزیت نسبی» توجه ویژه داشت. به‌غیراز محاسبه زیان و فایده تولید و صادرات در این حوزه، مزیت نسبی آب مجازی هم باید در نظر گرفته شود. آماری در اواسط دهه ۹۰ منتشر شد که نشان داد برای تولید هر لیتر شیر، ۱۰۰۰ لیتر آب مصرف می‌شود؛ بنابراین چگونگی خروج این حجم آب از استان و جایگزینی آن با واردات آب مجازی به اصفهان باید موردتوجه قرار گیرد.
از سوی دیگر شیر خشک و پودر آب‌پنیر، مهم‌ترین محصولات لبنی صادراتی از اصفهان هستند که در این خصوص هم توجه به دو نکته ضروری است. صادرات شیر خشک نشان می‌دهد که به صنایع تبدیلی در حوزه محصولات کشاورزی در استان، ایجاد ارزش‌افزوده و جلوگیری از خام فروشی اهمیت داده می‌شود؛ اما از سوی دیگر صادرات شیر خشک نشانه مشکلات زیرساختی صادراتی استان هم هست که توان صادرات شیر تازه را ندارد. روی دیگر سکه، رشد تولید شیر در اصفهان و عدم تناسب آن با تقاضای مردم به علت افت توان خرید است. در این شرایط تولیدکننده برای جلوگیری از فساد محصول آن را به شیر خشک تبدیل و انبار می‌کند.
