سرمایه مسکن اصفهان کجا می‌رود؟
نگاهی به کوچ سرمایه مسکن از اصفهان به شمال کشور
مهدی شیخ سجادیه، فعال حوزه مسکن در اصفهان، چندی پیش به سایت «انتخاب» دراین‌باره گفته بود:
«کوچ سرمایه‌گذارها و سازندگان مسکن به استان‌های شمالی فقط به مازندران و گیلان خلاصه نمی‌شود. الآن به تهران هم که مراجعه کنید وضعیت همین است، حتی نیم‌نگاهی به یزد و شیراز هم وجود دارد. اگر بخواهیم آمار‌ها را دقیق‌تر تنظیم کنیم، سرمایه خیلی به آب جاری شباهت دارد و سرمایه جایی می‌رود که حرکت در آن راحت‌تر اتفاق بیفتد. به نظر من در بحث سرمایه‌گذاری مسکن در اصفهان یک همگرایی و هم‌جهت شدن کلیه دستگاه‌ها را می‌توان مشاهده کرد که در جهت سرمایه گریزی تلاش دارند. من با یکی از دوستان کارخانه‌دار در حوزه طلا صحبت می‌کردم، به مسئولین گفته بود که با این شرایط کسی کار نمی‌کند، ولی پاسخ داده بودند که عیبی ندارد، مهم این است که نظر دولت اجرا شود؛ یعنی اصلا برای دولت مهم نیست سرمایه‌گذار چه سرنوشتی پیدا می‌کند و کسانی که پروژه‌های فعلی‌شان را تمام کنند دیگر پروژه دست نمی‌گیرند. در اصفهان هم‌خانه‌های اندکی ساخته می‌شود و در ۴ سال آینده با پایان پروژه‌های فعلی کسی انگیزه کار ندارد. در اصفهان چندان تمایلی برای خرید وجود ندارد. ما یک‌زمانی از سوی شهرهای دیگر هم جذب سرمایه در اصفهان داشتیم ازجمله در دهه ۷۰ و ۸۰ که افراد متمول شیراز و تهران و مشهد در اصفهان خرید می‌کردند، اما الآن برعکس شده است. واقعیت این است که در بحث مجوز‌ها و سیاست‌های کشور، اصفهان بیشتر از دیگر استان‌ها درگیر سخت‌گیری است. همین مسئله باعث شده کسانی که می‌خواهند کسب‌وکاری در صنعت ساختمان داشته باشند، به سمت استان‌های دیگر بروند.»
حجم فرار سرمایه مسکن از اصفهان، اتفاقی جبران‌ناپذیر است، سرمایه‌ای که در نقطه دیگری از کشور تبدیل به ملک و کالایی قابل تجارت شد، دیگر به‌سختی به مبدا خود بازمی‌گردد. از سوی دیگر رونق گرفتن شمال کشور و ارزان بودن زمین‌های استان گیلان نیز انگیزه برای بازگشت به اصفهان آلوده را کم می‌کند. سرمایه‌گذاران و خریداران با دیدن وضعیت فعلی اصفهان و نگرانی‌هایی که از بابت آینده آن ازجمله پایان آبخوان‌های شهر در ۱۴۱۸ این نگرانی را برای خرید در اصفهان دارند که باعث کوچ سرمایه مضاعف در تمامی حوزه‌ها می‌شود. از طرف دیگر برای مدت کوتاهی قیمت زمین و مسکن در اصفهان جهش قابل‌توجهی به علت عدم سرمایه‌گذاری خواهد داشت که پس از مدتی با شدت گرفتن بیشتر چالش‌های محیط زیستی شهر، این قیمت‌ها نیز کاهش بسیار قابل‌توجهی را به دنبال خواهد داشت. این کاهش قیمت را می‌تواند در خانه‌های شهرک نیروهوایی مشاهده کرد که عدم امکان سکوت در آن‌ها چه بلایی بر سر سرمایه‌های مسکن موجود در آن منطقه آورد. زمین‌ها و خانه‌هایی که دیگر یک ریال هم ارزش ندارند.
اما نگرانی ۱۴۱۸ از کجا آمد؟
چندی پیش بود که محمد درویش، کارشناس محیط‌زیست، درباره آینده اصفهان به یکی از خبرگزاری‌ها گفته بود:
«اصفهان دو سناریو دارد، یک سناریو بدبینانه این است که در سال ۱۴۰۹ با توجه به اینکه مخازن سفره‌های زیرزمینی‌اش تمام می‌شود مردم مجبور به مهاجرت هستند، سناریو خوش‌بینانه هم ۱۴۱۸ است که آن‌وقت در صورت عدم‌اصلاح مبلمان شهری و رفتار صنایع ناچار به مهاجرت می‌شوند. اگر موضوع آلودگی هوا را هم به آن اضافه کنیم و با توجه به اینکه اصفهان بیشتر از اهواز و تهران روز‌های ناسالم دارد، حتی قبل از تمام شدن آب، هوای اصفهان تمام شود و مردم قبل از فرار از تشنگی، از فقدان اکسیژن مجبور به رفتن شوند. الآن در استان گیلان اگر سر بزنید و با مسئولین آموزش‌وپرورش صحبت کنید، تعداد دانش آموزان اصفهانی زیاد شده و در برخی محلات در شمال کشور، مردم با لهجه اصفهانی صحبت می‌کنند. نشانه‌های مهاجرت همین الآن خود را نشان داده است.»
فرار سرمایه مسکن به سوی استان‌های شمالی نیز به‌مرورزمان و با بی‌توجهی به توان اندک زیرساخت‌های آن مشکلات فراوانی ایجاد می‌کند که در محل خود قابل‌بررسی است. مشخصا آلوده شدن رودخانه‌های مرکز رشت و عدم توان بازیافت و دفن زباله، فضای آلوده‌ای در گیلان و مازندران ایجاد کرده است. در این سمت ماجرا یعنی در اصفهان نیز برهم خوردن ریتم جمعیت ساکن و مهاجر، چالش‌های جدی‌تر فرهنگی و سیاسی و اقتصادی ایجاد می‌کند. فروش خانه‌ها و زمین‌ها و اموال در اصفهان و رفتن به سمت نقاط دیگر ازجمله شمال کشور الزاما جایگزین‌های اصفهانی ندارد و مردمی بافرهنگ و ادبیات و منش دیگری ساکنان بعدی خواهند بود که شاید تصویر جدیدی نیز از اصفهان ارائه دهند. هرچند این مسئله در صورتی است که اصفهان بتواند از بحران ۱۴۱۸ و فجایع محیط زیستی عبور کند وگرنه شرایط به شکل دیگری رقم خواهد خورد. برخی از مسوولان شهری نیز با امید به رسیدن آب دریای عمان تصاویری هیجان‌انگیز از آینده برای خود ترسیم می‌کنند اما به‌واقع آبی که قرار باشد وسعت بیشتر صنعت را به دنبال داشته باشد نتیجه‌ای جز آلودگی بیشتر برای شهر به همراه نخواهد داشت و منجر به گران شدن مسکن نیز نمی‌شود.
علی صابری، فعال مسکن در اصفهان، درباره وضعیت فعلی بازار مسکن و ساخت‌وساز در اصفهان به «دنیای اقتصاد» گفت:
«طی دو سال اخیر رکود در بازار مسکن اصفهان به شکل قابل‌توجهی دیده می‌شود. فرار سرمایه به شمال هم وجود دارد و برخی مناطق در شمال کشور شاهد خریدوفروش و حتی سکونت اصفهانی‌هاست که من چند نمونه می‌شناسم. البته سرمایه‌گذاری در شهرهای مختلف کار بدی نیست و کسی که سرمایه خود را به شمال یا جنوب و یا حتی خارج می‌برد، منع قانونی یا اخلاقی ندارد؛ منتهی مسئله بر سر عدم توازن سرمایه در نقاط مختلف کشور است که دولت باید به این موضوع ورود کرده و نسبت به جبران کمبود مسکن یا ایجاد انگیزه برای ماندن در نقاط مبدا به جهت سرمایه‌گذاری و ساخت بیشتر مسکن اقدام کند. در غیر این صورت گرانی مسکن در سال‌های آینده شدت قابل‌توجهی می‌گیرد زیرا مسکنی وجود ندارد و تقاضا به‌شدت بالا می‌رود.»
مسکن به‌عنوان یک صنعت وسیع که شاخه‌های اقتصادی آن در بخش‌های مختلف گسترده شده صرفا در مسئله ساخت خلاصه نمی‌شود، تامین کننده مصالح، فروشنده، صدور پروانه و ایجاد درآمد برای دولت، تاسیسات، درب و پنجره، کارگر و حمل‌ونقل بخش‌هایی از بازار مسکن هستند که کاهش رونق ساخت مسکن در اصفهان می‌تواند زیان‌های متعدد و وسیعی بر اقتصاد و مردم شهر اصفهان داشته باشد. شاید رکود مسکن در اصفهان بیش از نقاط دیگر کشور اوج بگیرد که لازم است مسئولین شهر دقت بیشتری نسبت به آینده بازار مسکن در اصفهان داشته باشند.
