سه علت انحراف مسیر «راننده نظافت شهر»؛ چرا رفت و روب مساله مشترک شهروندان و شورا شد؟
صدرنشین مطالبات تهرانی‌‌‌ها
گفتوگوی «دنیای‌اقتصاد» با معاون پیشین خدمات شهری شهرداری و مدیر فعلی سازمان پسماند
گزارش «دنیای‌اقتصاد» حاکی است، درخواست تهرانی‌‌‌ها برای «نظافت به موقع و کامل معابر کوچه» از شهرداری نسبت به سال گذشته ۴۶درصد افزایش پیدا کرده است که هم به لحاظ «تعداد درخواست‌‌‌ها» و هم از بابت «رشد درخواست»، این نارسایی در رتبه اول مطالبات شهروندان قرار دارد. رتبه‌‌‌های دوم تا چهارم درخواست‌‌‌ها نیز کاملا با موضوع «نظافت و تمیزی پایتخت» ارتباط مستقیم دارد و به ترتیب شامل «لایروبی جوی، جمعآوری زباله و هرس درختان» می‌شود. چهره تمیز سطح معابر و درختان و به‌خصوص «مخازن جمعآوری پسماندهای منازل»، نهتنها برای هر شهر با هر میزان جایگاه و رتبه کشوری، «ضرورت» است که برای پایتخت، «عبور از آن» باید «خط‌‌‌قرمز» غیرقابل بحث مدیریت‌‌‌شهری باشد. وضعیت غیرقابل قبول «نظافت تهران» اما نهتنها در آمارهای گلایه‌‌‌ها و درخواست‌‌‌ها و مطالبات به چشم می‌‌‌خورد که در ظاهر پایتخت نیز قابل مشاهده است و وضعیت حاد آن حتی «مورد نقد و سوال برخی اعضای اصلی شورای شهر» در هفته‌‌‌های اخیر قرار گرفت. خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» برای بررسی این موضوع با یک معاون پیشین شهرداری تهران و همچنین یک مدیر فعلی در شهرداری گفتوگو کرده است. برآیند این گفتوگو نشان می‌دهد، راننده «نظافت شهر» به سه علت از مسیر اصلی خارج شده که البته با برنامه‌‌‌های فعلی، «عملیات اصلاح مسیر» آغاز شده است. آنچه این وضعیت را رقم زده، «خروج یا خارج کردن پیمانکاران با توان مالی و مهارت از بازار رفت و روب شهر»، «تقسیم کار بین تعداد زیادی پیمانکار و ضعف هماهنگی در مقیاس محله‌‌‌ها» و همچنین «تنزل زمانی قرارداد پیمانکاران به یک‌سال و اثر منفی آن بر کیفیت کار» است.
منبع عظیم درآمد شهر
پسرفت درحوزه نگهداشت شهر تهران به عنوان پایتخت با ابهامات زیادی مواجه است؛ اینکه چه اتفاقاتی رخ داده که شهر تهران که هیچ‌گاه آنقدر تمیز نبود حالا آنقدر کثیف و نامرتب است که صدای همه شهروندان را درآورده است. محمد حقانی که روزگاری نهچندان دور معاون خدمات شهری شهرداری تهران بوده و چهار سال نیز در شورای شهر تهران سابقه خدمت دارد در گفتوگو با «دنیای‌اقتصاد» درخصوص مشکلات موجود شهر تهران در حوزه نظافت معابر و مغایرت وضع فعلی با آنچه مطلوب شهر تهران است اظهار کرد: اگر بخواهیم یک تقسیم‌بندی در حوزه اصلی‌ترین ماموریت‌های شهرداری تهران داشته باشیم، باید به سه حوزه اصلی توجه کنیم؛ حوزه نگهداشت شهری، حوزه حمل‌ونقل عمومی و آلودگی هوا و حوزه سوم حوزه اجتماعی همچون کودکان کار و معتادان متجاهر است. در این تقسیم‌بندی، نگهداری شهر، نیمی از وظایف شهرداری تهران را شامل می‌شود که امروز در وضعیت بسیار نامناسبی قرار دارد. به عنوان مثال ما شاهد وضعیت نابسامان رسیدگی به مخازن زباله در شهر هستیم؛ مخازنی که یک مافیای بزرگ در قالب زباله‌گردها و کودکان زباله‌گرد از آنها تغذیه می‌کنند؛ یا در حوزه نظافت و رفت و روب معابر، ما با وضعیتی مواجهیم که این نظافت معابر تنها به بزرگراه‌ها و معابر اصلی درجه یک خلاصه شده و در معابر درجه ۲ و ۳ در معابر فرعی محلات وضعیت قابل قبول نیست؛ وضعیتی که در آن انهار و زیرپل‌ها مملو از زباله شده‌اند و در نخستین بارندگی، شاهد آب‌گرفتگی معابر و خیابان‌ها خواهیم بود.
وی با تاکید بر اینکه شهرداری در حوزه‌هایی همچون توسعه میادین میوه و تره‌بار و آتش‌نشانی اقدامات خوبی داشته گفت: با وجود اقدامات خوب در برخی حوزه‌ها، اما می‌بینیم که وضعیت حوزه جمعآوری زباله از سطح شهر از مخازن تا ایستگاه‌های میانی و ایستگاه‌های میانی تا کهریزک بسیار نامناسب است و در طول روز انجام می‌شود در حالی که در گذشته تا ۹۵درصد حمل زباله در ساعات شب انجام می‌شد و خدمات شهری از جمله رفتوروب معابر و حمل‌ونقل زباله به عنوان یک پروژه مستمر شهری، باید به صورت شبانه انجام شود. حقانی با بیان اینکه همکاری و همیاری مردم با شهرداری در مدیریت شهری بسیار موثر است گفت: باید اذعان داشت که متاسفانه اعتماد متقابلی که باید بین مردم و شهرداری وجود داشته باشد، کاهش یافته است بنابراین اگر این اعتماد ارتقا یابد و مجددا این رابطه بازتعریف شود، مردم نیز پای کار شهر و محلات خود می‌آیند و حتی در حوزه نظافت معابر نیز مشارکت موثر با شهرداری خواهند کرد.
حقانی در ادامه با اشاره به وظایف شهرداری در حوزه بازیافت تاکید کرد: متاسفانه در هر دوره مدیریت شهری، موضوع بازیافت زباله با یک عنوان جدید پیگیری می‌شود، این درحالی است که مساله بازیافت زباله در شهر تهران ضعیف و ناقص است و مدیریت شهری نیاز دارد تا فکر اساسی برای حل این معضل در شهر تهران داشته باشد چراکه این منبع عظیم درآمدی شهر، متاسفانه به جیب یک مافیایی می‌رود که نه تنها سودی به حال شهر ندارد بلکه شهر را با معضلات زیست محیطی نیز مواجه می‌کند.
حقانی در پاسخ به این سوال که چه چشم‌اندازی با وضعیت فعلی برای شهر تهران در حوزه جمعآوری زباله و نظافت معابر شهری می‌توان متصور بود گفت: از نظر من، شهر تهران با ادامه همین روند، نهتنها شاهد وضعیت بهتری در این حوزه نخواهد بود، بلکه ما در آینده دچار پسرفت خواهیم شد و تا آنجا که اطلاعات بنده می‌گوید، ما دچار سردرگمی در حوزه مدیریت شهری در این بخش هستیم. ما در گذشته به ازای هر ۵۰ متر طول معبر، یک سطل زباله در معابر تهران قرار داده بودیم ولی امروز دیگر چنین چیزی وجود ندارد. شما ببینید امروز حدود ۹۰هزار مخزن زباله در شهر تهران وجود دارد و می‌دانید چه هزینه‌ای برای خرید و نصب و نگهداری آنها شده است؛ این درحالی است که باید این مخازن زباله جمعآوری شود تا معضل زبالهگردی کودکان و اتباع خارجی در شهر تهران متوقف شود. وی با انتقاد از ضعف به‌کارگیری نیروهای متخصص در مدیریت شهری گفت: درحال حاضر ۱۳هزار نیروی بازنشسته شهرداری تهران را در اختیار داریم که این تعداد، به معنای تجربه و تخصص است که به‌جای به‌کارگیری تخصص و تجربه آنها، این افراد را رها کرده‌ایم.
الک پیمانکاران از ۱۵۴ به ۱۴
با اینکه حقانی بر مساله عدم‌پاکیزگی شهر تاکید می‌کند و بررسی آماری تماس‌های تلفنی شهروندان با سامانه ۱۳۷ تنها در پاییز امسال نیز گواه این مدعی است؛ رضا محمدی مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری تهران نیز ضمن پذیرش تلویحی این مساله در مورد وضعیت تنظیف شهر ضمن بر‌شمردن دلایل شرایط فعلی شهر از اتخاذ تدابیر جدید برای بهبود وضعیت شهر سخن می‌گوید و به «دنیای‌اقتصاد» گفت: در دوره پنجم مدیریت شهری یک کلیدواژه در میان مدیران وقت رایج شد که معتقد بودند «شهر تهران در دوره قبل از آنها گران اداره شده است» و بر همین اساس تصمیم گرفتند شهر را ارزان‌‌‌تر اداره کنند. نخستین ثمره و البته آسیب این سیاستگذاری در حوزه خدمات شهری، خروج پیمانکاران با توان فنی، مالی و مدیریتی از چرخه رفتوروب و نظافت شهر تهران و جایگزینی پیمانکاران ضعیف بود. لذا پیمانکاران برای جبران هزینه‌‌‌ها ماشین‌‌‌ها را کنار گذاشتند و نظافت را به کارگران سپردند. این تصمیم به همراه یکساله بودن قراردادها که توجیه مالی برای سرمایه‌گذار و پیمانکار را به حداقل می‌‌‌رساند و همچنین پراکندگی پیمانها در سطح نواحی تا جایی پیش رفت که رفتوروب شهر در اختیار حدود ۱۵۴ پیمانکار که بعضا توان چندانی هم برای خدمت‌‌‌رسانی مناسب نداشتند قرار گرفت و وضعیت آشفته امروز در سطح شهر میراث تصمیمات دوره گذشته است. وی ادامه داد: با تدابیر شهردار تهران و معاون خدمات شهری، کار کارشناسی مناسب و آسیب‌‌‌شناسی دقیق و صحیحی از وضع موجود آغاز شد و در نهایت بعد از ساعت‌‌‌ها جلسه با شهرداران مناطق ۲۲گانه و پیمانکاران صاحب‌‌‌نام و دارای پتانسیل بالا به یک مدل عملیاتی رسیدیم؛ طرح تحول نظام یکپارچه رفتوروب و مدیریت پسماند. محمدی با بیان اینکه برای عملیاتی‌‌‌کردن این طرح تحقق پیش‌‌‌نیازهایی ضروری بود از جمله تعامل بیش‌‌‌ازپیش و همدلی با شهرداران مناطق ۲۲گانه، گفت: هماهنگی و تعامل حداکثری با پیمانکاران، لزوم مدیریت یکپارچه خدمات شهری، ضرورت بازگشت به اساسنامه سازمان مدیریت پسماند که براین اساس وظایف صرفا نظارتی ما به تکالیف اجرایی و عملیاتی تبدیل می‌شد، واقعی‌‌‌سازی و محاسبه درست و عادلانه هزینه پیمانها، تنظیم و امضای قراردادهای منطبق با محتوای واقعی در کوتاه‌‌‌ترین زمان ممکن که خوشبختانه با حمایت شهردار تهران و اعضای شورای اسلامی شهر و تلاش مدیران شهری این پیش‌‌‌نیازها محقق شد و برای خروج شهر از وضعیت نهچندان مطلوب از نظر نظافت گام بعدی را برداشتیم و آن هم تغییر ارکان پیمان‌‌‌های نظافت و رفتوروب بود. محمدی ادامه داد: جغرافیای پیمانها را از ناحیه به منطقه و فرامنطقه‌‌‌ای شدن بازگرداندیم. در پیمان‌‌‌های جدید به افزایش حقوق و مزایای کارگران توجه کردیم تا آنها واقعا احساس کنند که یک شغل دارند و درعین‌‌‌حال رفاه و وضعیت سلامت و رسیدگی به آنها را جزو الزامات قرار دادیم. در گام بعدی برای جلوگیری از تکثر پیمانکاران تعداد پیمانها را از ۱۵۴ پیمان، به ۱۴ پیمان برای تمام شهر و البته با تمام مسوولیت‌‌‌های رفتوروب، نظافت، جمعآوری و حمل به آرادکوه، پردازش در آرادکوه و تفکیک و جمعآوری پسماند خشک در مبدأ تبدیل کرده و به پیمانکاران توانمند در قالب مناقصه واگذار کردیم. پیمانکاران موظف شدند که ماشین‌‌‌آلات تخصصی بخرند و ناوگان خدمات شهری را نوسازی کنند که تا امروز ۵۰درصد از حدود ۸۰۰ دستگاه ماشینی که برای نظافت و نگهداشت شهر مورد نیاز است خریداری شده است.
وی با بیان اینکه همچنین سازمان مدیریت پسماند نیز با خرید ۸۵ دستگاه ماشین‌‌‌آلات از تولیدکنندگان داخلی توان اجرایی و عملیاتی خود را به حداکثر رساند تا در مواقع اضطرار بار شهر زمین نماند گفت: قراردادهای جدید به پیمانکاران ابلاغ شده و تا پایان سال تمامی ۱۴ پیمانکار با تجهیز کامل ناوگان و تحول در حوزه نیروی انسانی خود وضعیت رفتوروب و نگهداشت شهر را به طور کامل بر عهده می‌‌‌گیرند و ما به‌‌‌تمامی تکالیف و وظایف خود عمل خواهیم کرد.
مدیرعامل سازمان پسماند تاکید کرد: تغییر چهره شهر و بهبود نظافت و شرایطی که به این دوره مدیریت شهری به ارث رسیده ملزومات و پیش‌‌‌نیازهایی را می‌‌‌طلبید که ما با همه توان پای کار آمده‌‌‌ایم؛ اما این چرخه با مشارکت مردم کامل می‌شود. بازگشت شهروندان به خارج‌‌‌کردن پسماند از خانه در ساعت ۹ شب به‌‌‌منظور حفظ محیط‌‌‌زیست و کاهش زبالهگردی جزو مسوولیت‌‌‌های اجتماعی شهروندان است.
