بلوف هسته‌ای آل‌سعود
فرید زکریا
ستون‌نویس واشنگتن‌پست

در میان جنبه‌های دلسردکننده‌ای که برای آینده خاورمیانه وجود دارد، یک مسابقه تسلیحاتی هسته‌ای در این منطقه جزو بالاترین گزینه‌ها در فهرست این کشورها است. عربستان سعودی، پس از اینکه مدعی شده ایران در مراکزی که در آن نظارتی وجود نخواهد داشت، به‌دنبال جاه‌طلبی‌ هسته‌ای خواهد بود، اعلام کرده است:«ریاض به سوی مجهز شدن پیش خواهد رفت». این هفته نیز سفیر عربستان سعودی در لندن به صراحت این جمله را اعلام و تهدید کرد که استفاده از همه گزینه‌ها روی میز خواهد بود.

اما عربستان سعودی سلاح اتمی نخواهد ساخت.یعنی عربستان نمی‌تواند سلاح اتمی بسازد. عربستان سعودی حتی نمی‌تواند یک خودرو بسازد. (در سال ۲۰۱۷ انتظار می‌رود که عربستان سعودی نخستین خودرو تولید شده در کشورش را شاهد باشد).

عربستان سعودی تنها می‌تواند در زمین حفره ایجاد کند و از آن نفت بیرون بکشد. درآمد نفتی عربستان در حدود ۴۵ درصد از تولید ناخالص این کشور را تشکیل می‌دهد و بیشتر از نیجریه و ونزوئلا ذخایر نفتی دارد. تقریبا ۹۰ درصد از درآمد ارزی این کشور از فروش نفت به دست می‌آید. با وجود ده‌ها سال سرمایه‌گذاری گسترده دولتی، یارانه‌های سخاوتمندانه و انرژی ارزان، تولید در این کشور کمتر از ۱۰ درصد تولید ناخالص آن است. با این تفاسیر باید پرسید عربستان سعودی کجا دانشمندان خود را تربیت کرده تا برنامه‌های سری خود را به پیش ببرد. سیستم آموزشی عربستان‌سعودی عقب‌افتاده و ناکارآمد است و به شدت تحت نظارت نهادهای وهابی قرار دارد. عربستان سعودی در زمینه کیفیت علوم و ریاضیات از سوی انجمن اقتصاد جهانی در رتبه ۷۳ قرار گرفته است که این رتبه برای کشور ثروتمندی مثل عربستان سعودی اصلا جایگاه مناسبی نیست. اما در مقابل ایران با اینکه به مدت ۳۶ سال تحت تحریم کشورهای غربی قرار دارد و درآمد ناخالصش کمتر از عربستان سعودی است، در رتبه ۴۴ قرار دارد. حالا با این حساب و کتاب چه کسی می‌تواند بگوید عربستان سعودی قصد تاسیس نیروگاه هسته‌ای دارد؟ در کتاب بسیار جالب کارن الیوت هاز، روزنامه‌نگار سابق وال استریت ژورنال آمده است: از هر سه نفر در عربستان سعودی، یک نفر تبعه خارجی است. از هر سه شغل در عربستان سعودی دو مورد آن خارجی است. در بخش بی‌جان و کم‌رمق خصوصی از هر ۱۰ نفر، ۹مورد آن خارجی هستند. به‌طور خلاصه باید گفت در عربستان سعودی بیشتر مردمانش در کاری که در آن تبحر دارند، میلی به کار کردن در آن شغل ندارند، در نتیجه، الزاما بیشتر این مشاغل توسط خارجی‌ها پر می‌شود. البته هیچ‌کدام از اینها، دلیلی بر این نمی‌شود که بگوییم عربستان سعودی در آستانه فروپاشی قرار گرفته است. وضعیت مالی این رژیم قوی است، اگرچه هزینه‌های عمومی در حال افزایش و ذخایر این کشور هم در حال کاهش است. خانواده سلطنتی با مهارت توانسته‌اند با استفاده از رویکردهای مذهبی سرسختانه و سرکوب، ثبات و سکون در کشور ایجاد کنند. اما این سیستم با تزریق پول به بخش‌های نخبه جامعه، رکود را به اجتماع این کشور تزریق کرده است.

افزایش ابراز وجود عربستان سعودی، به‌عنوان یک راهبرد برای این کشور به حساب می‌آید. در واقع این ابراز وجودها، یک واکنش وحشت‌زده و احساسی به ایران است که تا حدودی نیز برگرفته از رویکردهای ضدشیعه است. این حرکت‌ها در واقع شکلی از یک استراتژی را دارد. در سال ۲۰۱۳، این کشور پس از سال‌ها تلاش و هزینه‌های میلیون دلاری نتوانست در شورای امنیت سازمان ملل یک کرسی به‌دست آورد. این کشور در لحظه آخر این پست را از دست داد، زیرا ممکن بود که در سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا در خاورمیانه اخلال ایجاد کند. بالاترین فعالیت این کشور در سا‌ل‌های اخیر هم حمله‌ به یمن بوده که تاکنون نتیجه‌ای معکوس برای ریاض به‌همراه داشته است. بروس ریدل یکی از مقات بلندپایه سابق کاخ سفید می‌گوید: کشتن غیرنظامیان و از بین بردن زیر ساخت‌های یمن، موجب شده که کینه مردمان این کشور از همسایگان ثروتمند خود بیش از پیش شود. این روابط سالیان سال است که مسموم شده و این جنگ نیز مزید بر علت شده است. یمنی‌ها همواره از برادران ثروتمند خود منزجر بوده‌اند و هم‌اینک نیز بسیاری از آنها خواهان انتقام هستند. او خاطر نشان می‌کند که حملات هوایی توسط وزیر دفاع تازه منصوب شده عربستان سعودی طراحی شده است که در ۲۹ سالگی به این سمت رسیده و فاقد تجربه لازم در امور نظامی است. با این وجود آیا عربستان می‌تواند بمب هسته‌ای بخرد؟


این نیز بسیار بعید به نظر می‌رسد. چنین تلاشی به علت خطر تحریم و اقدامات تلافی‌جویانه غرب باید به‌صورت مخفیانه انجام شود. صنعت انرژی عربستان برای ساخت زیرساخت‌ها، خرید نفت و فروش کالا و خدمات خود به شدت به خارجی‌ها و شرکت‌های آنها وابسته است. اگر این مساله افشا شود و این کشور نیز تحریم شود، از نظر اقتصادی ویران خواهد شد.


بارها اعلام شده است که عربستان سعودی از پاکستان بمب اتم خواهد خرید. پرسشی که می‌شود مطرح کرد از این قرار است: آیا پاکستان به عربستان سلاح هسته‌ای می‌فروشد؟ باید گفت پاکستان دست به چنین اقدامی نخواهد زد، زیرا چنین اقدامی موجب انزوا و تحریم پاکستان خواهد شد. در نتیجه بعید است حتی برای خشنودی دوست ثروتمند خود، دست به چنین خطری بزند. حتی در ماه آوریل، پاکستان درخواست مکرر عربستان را برای ملحق شدن به حملات هوایی در یمن رد کرد.


پس اجازه بدهید دست به پیشگویی بزنیم. هر اتفاقی که در برنامه هسته‌ای ایران پیش بیاید، عربستان تا 10 سال دیگر سلاح هسته‌ای نخواهد داشت زیرا توانایی این کار را ندارد.