اسداله اطهری در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» مطرح کرد
آنکارا از توافق هسته‌ای خشنود است
سعیده سادات فهری تماسهای دیپلماتیک میان تهران و آنکارا همچنان ادامه دارد، البته این بار در سطحی بالاتر. سفر دو روزه رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه در راس یک هیات بلندپایه و امضای چندین قرارداد تجاری میان دو کشور بیانگر تعمیق مناسبات در برهه فعلی است. در این رابطه گفت‌وگویی با دکتر اسداله اطهری، استاد دانشگاه و متخصص مسائل ترکیه انجام دادیم. اطهری بر این باور است روابط ایران و ترکیه به واسطه همسایگی و مسائل تجاری و اقتصادی همواره در سطح مطلوبی حفظ شده و تغییر دولتها خیلی در مراودات دوجانبه تاثیرگذار نیست.
سعیده سادات فهری تماسهای دیپلماتیک میان تهران و آنکارا همچنان ادامه دارد، البته این بار در سطحی بالاتر. سفر دو روزه رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه در راس یک هیات بلندپایه و امضای چندین قرارداد تجاری میان دو کشور بیانگر تعمیق مناسبات در برهه فعلی است. در این رابطه گفت‌وگویی با دکتر اسداله اطهری، استاد دانشگاه و متخصص مسائل ترکیه انجام دادیم. اطهری بر این باور است روابط ایران و ترکیه به واسطه همسایگی و مسائل تجاری و اقتصادی همواره در سطح مطلوبی حفظ شده و تغییر دولتها خیلی در مراودات دوجانبه تاثیرگذار نیست. همچنین او میگوید تهران و آنکارا در منطقه مکمل هم هستند و از طریق همکاری با یکدیگر می‌توانند موجب گسترش امنیت و ثبات شوند. برخی معتقدند روی کار آمدن دولت اعتدال‌گرای حسن روحانی در بهبود روابط تهران و آنکارا تاثیرگذار بوده است. آیا شما چنین فرضیهای را قبول دارید؟
درباره روابط تهران و آنکارا مهم‌ترین مسالهای که باید مدنظر داشت، روابط تجاری و اقتصادی دو جانبه است؛ در مسائل اقتصادی همواره این دو کشور به هم نیازمندند و عناصر مشترک همچون انرژی، تجارت و همسایگی موجب شده است که روابط ایران و ترکیه همیشه حفظ شود؛ بنابراین این مساله که در هر کشوری چه دولتی با چه نوع ایدئولوژی سر کار باشد، خیلی بر روابط تجاری دو جانبه تاثیر ندارد. البته دولتها می‌توانند در ایجاد و سطح روابط تسریع‌کننده باشند و میزان روابط را افزایش بدهند، اما در اثر عواملی چون همسایگی و مسائل ژئوپلتیکی معمولا روابط گسترش مییابد و دولتها هم می‌توانند آن را بیش از پیش گسترش دهند. در هر صورت این گونه سفرها تاثیر مثبتی در روابط دو کشور دارد، اما مناسبات تهران و آنکارا باید بیش از اینها باشد همچنان‌که با روی کار آمدن دولت حسن روحانی و سفرهایی که صورت گرفته میتوان گفت روابط دو کشور در حال گسترش است. از دیگر سو معمولا در روابط تهران و آنکارا، عامل ایالات متحده و نظام بینالملل تاثیر داشتهاند؛ همچنان‌که آمریکاییها به بانک خلق ترکیه فشار آوردند که روابطش را با ایران کاهش دهد و عامل نظام بینالملل نیز تحریمهای سازمان ملل بود که باعث شد فروش نفت ایران ۴۰درصد کاهش یابد.
در مقطع کنونی، مهم‌ترین چالشها و اختلافاتی که میان ایران و ترکیه وجود دارد، چیست؟
در مورد رابطه ایران و ترکیه، غیر از مساله سوریه و عراق و همین‌طور مساله سپر موشکی ایالات متحده آمریکا، اختلافات اندکی وجود دارد. در حقیقت، ایران از استقرار موشک‌های ناتو در ترکیه ناراضی بود؛ این در شرایطی است که در قالب همکاری نظامی ترکیه با ناتو، آمریکا تازه چند روز پیش اولین فروند از هواپیماهای آواکس را بعد از گذشت بیش از ۶ سال از زمان خریداری آن به نیروی هوایی ترکیه تحویل داد.
به اختلاف دیدگاه ایران و ترکیه در رابطه با سوریه اشاره کردید. آیا چنین سفرهایی در نزدیک شدن دیدگاههای دو طرف و حل مساله سوریه از طریق کشورهای منطقه کمک میکند؟
در این رابطه باید مدنظر داشت که علاوه‌بر اختلافات دو طرف و برخی اختلاف دیدگاهها، ایران و ترکیه در چند زمینه اشتراک نظر دارند: نخست، حمایت از تمامیت ارضی سوریه، دوم ارسال کمکهای بشردوستانه و حمایت از حقوق انسانها در این کشور، سوم، تعیین سرنوشت سوریه توسط خود مردم و چهارم نیز حمایت از اراده بینالمللی در رابطه با سوریه، اما در حال حاضر مساله مهم این است که ایران، ترکیه، عربستان، آمریکا و روسیه باید مشکلات سوریه را حل کنند و ایران و ترکیه نقش مهمی در پایان بخشیدن به جنگ داخلی در سوریه دارند.
به نظر شما با توجه به نقشی که ترکیه اخیرا در قبال برنامه هسته‌ای ایران ایفا میکرد، آیا توافق‌نامه هسته‌ای ژنو میان ایران و گروه ۱+۵ و نزدیکی ایران و غرب، موجب خشنودی آنکارا خواهد شد یا بالعکس؟
این توافق‌نامه و به دنبال آن لغو تحریم‌ها علیه ایران خوشایند ترکیه است، زیرا ترکها به‌ویژه احمد داووداوغلو، رجب طیب اردوغان و عبداله‌گل بارها اعلام کردهاند که هر چقدر تحریم‌ها علیه ایران کاهش یابد، می‌توانند در زمینه اقتصادی، تجاری و انرژی روابط گستردهتری با ایران داشته باشند. زمانی که تحریم‌ها علیه ایران آغاز شد، ترکیه مجبور شد ۴۰ درصد واردات نفتش را کاهش دهد. در نتیجه به نظر میرسد هر چقدر تحریم‌ها برداشته شود از لحاظ حقوقی برای کشوری مانند ترکیه بهتر است. به عنوان نمونه آنها می‌خواستند به ایران قطعات هواپیما بفروشند که آمریکاییها جلوی آن را گرفتند؛ بنابراین اگر تحریم‌ها برداشته شود موانع حقوقی تجارت از بین میرود و همچنان‌که وزیر خارجه ترکیه نیز اشاره کرد این مبادلات ممکن است تا چند سال آینده به ۱۰۰ میلیارد دلار برسد. در نتیجه در صورت لغو تحریم‌ها، همکاریهای نفتی، انرژی و تجاری میان دو طرف افزایش خواهد یافت. این در شرایطی است که چانه‌زنی ایران با غرب پیرامون مساله هسته‌ای به ترکیه کمک کرد تا تجربه کسب کنند و آنها با تجربه گرفتن از مساله هسته‌ای ایران توانستند با ژاپن، روسیه و فرانسه قرارداد اتمی انعقاد کنند.
آیا بهبود روابط ایران با غرب و برجسته شدن نقش ایران در منطقه، ترکیه را حساس نمیکند؟
به نظر نمی‌رسد که روابط دو کشور اصلا وارد چنین فضایی شود، زیرا ایران و ترکیه مکمل هم هستند و با همکاری با یکدیگر می‌توانند ثبات و امنیت را در منطقه افزایش دهند. از دیگر سو همکاری دو کشور در مرزها و افزایش مناسبات تجاری و انرژی برای دو طرف منافع بسیاری در پی دارد. همچنین این یک واقعیت است که ترکیه پیش از این یک نقشی را ایفا میکرد که دیگر ایفا نمیکند؛ در واقع استانبول میان ایران و غرب بر سر برنامه هسته‌ای، نقش واسطه را داشت که اکنون در این شرایط دیگر این نقش و وزن را نخواهد داشت، زیرا در حال حاضر دیگر جمهوری اسلامی ایران مستقیم با غرب در ارتباط است. علاوه بر آن پیش از این نیز در دورههایی ایران در منطقه نقش مهم‌تری نسبت به ترکیه ایفا میکرد و این مساله خیلی جدید نیست که مجددا نقش ایران افزایش یابد. البته در شرایط کنونی برای اینکه مسائل و مشکلات منطقه خاورمیانه بهتر و سریع‌تر حل و فصل شود، دو کشور می‌توانند، با همکاری هم به ایفای نقش بپردازند. سیاستمداران ترکیه در قبال برخی مسائل و مشکلات در منطقه مانند مساله فلسطین، لبنان و عراق می‌خواستند به تنهایی ایفای نقش کنند؛ اما با گذشت زمان متوجه شدند که تنهایی نمیتوانند، این نقش را ایفا کنند. همچنین اخراج سفیر ترکیه از مصر نشان داد که دو کشور ایران و ترکیه باید با همکاری یکدیگر مسائل را حل کنند. در ابتدای تحولات عربی نیز ترکیه سعی داشت مدل مورد نظر خود را برای مصر، تونس و لیبی ارائه دهد، اما در عمل و در سیاست‌های خود در قبال دخالت‌هایش در این کشورها به بن‌بست خورد و در هیچ‌کدام از آنها نتوانست، به نتیجه مطلوب برسد.
یکی از اهداف سفر نخست‌وزیر ترکیه به ایران، امضای توافق‌نامه استراتژیک با ایران بود. امضای چنین توافق‌نامه‌ای چه اهمیتی دارد؟
ترکیه چنین توافق‌نامه استراتژیکی را با کشورهایی نظیر روسیه و آذربایجان و بسیاری از کشورهای دیگر امضا کرده و در این سفر با ایران نیز این قرارداد امضا شد. این قرارداد نشان‌دهنده این است که روابط دو کشور در حال عمق پیدا کردن است و می‌تواند منجر به این شود که وزرای کلیدی دو کشور سفرهای دورهای داشته باشند و حتی کار به همکاریهای امنیتی، دفاعی و نظامی نیز برسد. سطح روابط استراتژیک از جنبههای مختلف تاثیرات مثبت زیادی را می‌تواند به بار بیاورد و با تعریف کار ویژههای خاص در حوزههای مختلف می‌تواند، امنیت بین دو همسایه را هم ارتقا ببخشد.
ارسال نظر