دولت بایدن به ترکیه به مثابه متعادل‌کننده ایران نگاه می‌کند؟
آناتولی؛ سنگر منطقه‌‌‌ای جدید آمریکا
رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه قرار بود در ماه مه به واشنگتن سفر کند، اما این سفر به تعویق افتاد و یک مقام ترکیه‌‌‌ای گفت که به زودی تاریخ جدیدی تعیین خواهد شد. این دیدار، در صورت تثبیت، اولین دیدار از زمان روی کار آمدن بایدن در سال ۲۰۲۱ خواهد بود که نشاندهنده بهبود روابط بین کشورهای ناتو با دو ارتش بزرگ است. ایالات متحده نباید فرصت حمایت از ترکیه را به عنوان یک بازیگر متعادل‌کننده در منطقه از دست بدهد. آنکارا توانایی خود را در حفظ روابط دیپلماتیک خوب با رقبا- به‌ویژه تهران - ثابت کرده است. در حالی که ترکیه و ایران در عراق و سوریه اختلافات قابل‌توجهی دارند، فرصت‌‌‌هایی برای همکاری وجود دارد که آنکارا را به عنوان بانگ ارزشمند ثبات و خویشتن‌‌‌داری معرفی می‌کند.
راه دستیابی به چنین ثباتی از سوریه می‌‌‌گذرد، اما بحث از عراق شروع می‌شود. ترکیه، ایران و ایالات متحده همگی در عراق سهم (نقش) دارند که به بقیه منطقه، به‌ویژه سوریه سرایت می‌کند. مناطق کوهستانی عراق محل استقرار چند شبه‌‌‌نظامی از جمله کتائب حزب‌‌‌الله و عصائب اهل‌الحق است که مورد حمایت ایران هستند. این دو گروه به طور مستقیم از طریق گروه‌‌‌های وابسته در سوریه فعالیت می‌کنند و حزب کارگران کردستان (پ ک ک) سازمانی است که توسط ایالات متحده تروریستی معرفی شده و ترکیه از دهه ۱۹۸۰ با آن در جنگ بوده است. با این حال، یگان‌‌‌های مدافع خلق (YPG)، شاخه سوری پکک از حمایت آمریکا برای کمک‌‌‌هایش در مبارزه با داعش برخوردار است. مبارزات طولانی‌مدت ترکیه علیه پکک در ماه‌‌‌های اخیر با متحمل شدن تلفات بی‌‌‌سابقه نیروهای ترکیه در عراق، به طور فزاینده‌‌‌ای موضوعیت یافته است.
در پاسخ، ترکیه در حال افزایش فعالیت در شمال عراق در طول تابستان است که زنگ خطر را برای ایران به صدا در‌می‌‌‌آورد. تهران حداقل از پکک حمایت غیرمستقیم می‌کند و آنکارا اتحادیه میهنی کردستان (PUK) مورد حمایت ایران را به داشتن ارتباط با پکک متهم کرده است که مقامات ترکیه نسبت به آن هشدار داده‌‌‌اند. در ماه مارس، دولت عراق در بغداد رسما فعالیت پکک را پس از گفت‌وگوهای سطح بالا با آنکارا ممنوع کرد که نشاندهنده پیروزی بزرگ برای ترکیه بود که ممکن است اتحادیه میهنی کردستان را مجبور به پیروی از آن کند.
آنکارا در ممانعت از یافتن بهانه‌‌‌هایی برای افزایش حمایت از پکک یا گروه‌‌‌های وابسته به آن در سوریه، در خطر است. در حالی که برخی از نیروهای نیابتی ایران، نیروهای کرد مورد حمایت آمریکا را هدف قرار می‌دهند تا بر نیروهای آمریکایی برای خروج از سوریه فشار بیاورند، برخی دیگر در کنار گروه‌‌‌های مرتبط با پکک با ارتش ترکیه می‌‌‌جنگند. حضور ترکیه در شمال عراق، این کشور را در مقابل ایران قرار می‌دهد، اما همچنین به کاهش نگرانی واشنگتن در مورد اعمال نفوذ کامل تهران بر نیروهای امنیتی عراق کمک می‌کند. بخش بزرگی از این نفوذ را می‌توان در نیروهای بسیج مردمی عراق (PMF) مشاهده کرد که در سال ۲۰۱۴ برای مبارزه با داعش تاسیس شد، اما به زودی به سازمانی تحت پوشش شبه‌نظامیان شیعه وفادار به ایران تبدیل شد. به ادعای شورای آتلانتیک این نیروها که تحت عنوان حشدالشعبی شناخته می‌‌‌شوند، به عنوان کانالی برای اعمال نفوذ سیاسی و نظامی ایران در عراق بدون دخالت مستقیم در امور داخلی عمل می‌کنند.
اشتباه نکنید - ایران خشمگین نه پیروزی برای ایالات متحده است و نه یک برد برای منطقه. کار دشوار دیپلماتیک در دست اقدام، ترکیه را تشویق به شراکت با ایالات متحده می‌کند؛ در حالی که آنکارا روابط باثباتی با تهران دارد.
صحنه نمایش ترکیه و ایران
دولت عراق قصد دارد بخشی از خط لوله کرکوک-جیهان را که از شمال عراق می‌‌‌گذرد و می‌تواند منابع انرژی قابل‌توجهی را در اختیار ترکیه قرار دهد، بازگشایی کند. نویسنده به نقل از برخی مقامات ترکیه‌‌‌ای که با آنها صحبت کرده، نوشت، کشف نفت خام با عیار بالا توسط شرکت نفت ترکیه در منطقه کوه گابار در جنوب شرقی این کشور (واقع در یک حوزه نفتی که به عراق منتهی می‌شود) می‌تواند به کاهش ۱۰ درصدی واردات نفت ترکیه کمک کند. ترکیه و عراق همچنین توافق کرده‌‌‌اند در پروژه جاده توسعه برای اتصال استان بصره عراق به اروپا از طریق ترکیه همکاری کنند. اینها فرصت‌‌‌های بزرگی هستند که ایالات متحده باید از آنها برای قطع وابستگی انرژی عراق به ایران حمایت کند. انجام این کار نه‌تنها به عراق کمک می‌کند تا به متحد منطقه‌‌‌ای قابل اعتمادتری تبدیل شود، بلکه تضمین می‌کند که اقدامات آمریکا علیه ایران موثرتر شود. در ماه مارس، با هدف اینکه عراق زمان بیشتری برای توسعه منابع انرژی خود داشته باشد، ایالات متحده معافیت تحریمی را برای خرید برق عراق از ایران تمدید کرد. ترکیه دقیقا همین کار را انجام می‌دهد و عراق را از مدار ایران دور و به منافع آمریکا نزدیک می‌کند.
ایران در این ابتکارات، مشکلات متعددی را می‌‌‌بیند. برای شروع، ترکیه دومین مشتری بزرگ گاز طبیعی ایران پس از عراق است، اما آنکارا با سرمایه‌گذاری در اکتشاف نفت و گاز در اطراف ساحل خود و ایجاد زیرساخت‌‌‌هایی که دسترسی آسان‌‌‌تر به منابع کشورهای همسایه از جمله عراق و آذربایجان را فراهم می‌کند، تلاش کرده است تا این وابستگی را از بین ببرد. آنکارا همچنین تمایلی به مذاکره با تهران درباره تمدید قرارداد خط لوله که قرار است در سال ۲۰۲۶ منقضی شود، نداشته است. فهرست خریداران جایگزین نفت ایران به دلیل تحریم‌‌‌های آمریکا محدود است و پروژه‌‌‌های ترکیه در عراق برای سوق دادن ایران به انزوای بیشتر طراحی شده است.
با این حال، در برابر این شانس‌‌‌ها، آنکارا و تهران به افزایش همکاری‌‌‌های انرژی علاقه نشان داده‌‌‌اند. در ماه آوریل، آلپ ارسلان بایراکتار، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه، تنها چند ماه پس از سفر ابراهیم رئیسی، رئیسجمهور ایران به آنکارا، به تهران سفر کرد که منجر به معاملات اقتصادی مرتبط با انرژی و تعهد مجدد برای افزایش حجم تجارت سالانه به ۳۰ میلیارد دلار شد. وضعیت وخیم اقتصادی ترکیه مطمئنا هر گونه روابط تجاری را قابل‌توجه می‌کند، اما حداقل در مورد انرژی، آنکارا جایگزین‌‌‌هایی دارد.
چرا ترکیه به ایران متمایل است؟
سوریه ستون فقرات دیپلماسی متعادل بین ترکیه، ایران و ایالات متحده است. ایجاد یک منطقه امن به طول ۹۰۰ کیلومتر در امتداد مرز ترکیه و سوریه برای هدایت نیروهای کرد به سمت جنوب و بازگرداندن میلیون‌‌‌ها پناهجو همچنان یکی از اولویت‌‌‌های اصلی آنکاراست. این امر مستلزم جلب رضایت بشار اسد، رئیسجمهور سوریه است که سال گذشته گفت که بدون این پیش‌شرط که ترکیه با خروج نیروهایش از شمال سوریه موافقت کند (موضوعی غیرقابل مذاکره برای آنکارا)، با اردوغان دیدار نخواهد کرد.
بنابراین، ارسال پیام ترکیه مستلزم مشارکت ایران و روسیه است. روسیه که درگیر جنگ در اوکراین است، کمتر از ایران حامی بالقوه است. مسکو پس از آغاز جنگ غزه با اعزام هیات‌‌‌های بلندپایه به آنکارا برای گفت‌وگو در مورد سیاست‌‌‌های منطقه، شکاف خود را با ترکیه کاهش داد. ایران، هم آمریکا و هم ترکیه را نیروهای اشغالگر در سوریه می‌‌‌داند، اما معتقد است که کانال‌‌‌های دیپلماتیک می‌توانند اختلافات این کشور با ترکیه را حل کنند. تهران سعی کرد میان دمشق و آنکارا میانجی‌گری کند. رهبری ترکیه همچنان به بررسی گزینه‌‌‌ها برای دریافت حمایت از تهران و مسکو ادامه می‌دهد، همان‌طور که در سفر هاکان فیدان، وزیر امور خارجه به تهران در سپتامبر ۲۰۲۳ برای گفت‌وگو در مورد سوریه، که قبل از سفر به مسکو انجام شد، شاهد آن هستیم.
ایالات متحده باید درک کند که سوریه نیروی محرکه حیاتی روابط ترکیه و ایران است. اگرچه آنکارا و تهران از نیروهای مخالف در سوریه حمایت می‌کنند، اما آنکارا برای دستیابی به یکی از اهداف اصلی سیاست خارجی خود به حمایت تهران نیاز دارد. از این رو، ترکیه انگیزه دارد تا از راه‌‌‌های دیگری مانند همکاری در انرژی، ایران را راضی کند. حفظ روابط دوستانه با ایران همچنین به ترکیه کمک می‌کند از پویایی امنیتی در عراق با جلوگیری از عبور از چراغ قرمز تهران در حالی که آنکارا حضور نظامی خود را حفظ می‌کند، محافظت کند. در اینجا نیز، آنکارا با جلوگیری از کنترل کامل حشدالشعبی روی زمین و کنترل نفوذ نظامی ایران، نقش متعادل‌کننده ایفا می‌کند.
ترکیه و ایالات متحده همچنان در مورد سیاست‌‌‌های مختلف در خاورمیانه، مانند حمایت ایالات متحده از اسرائیل و نیروهای کرد در سوریه، اختلاف‌نظر دارند. با این حال، روابط بین آنکارا و واشنگتن در حال گرم شدن است. عضویت ترکیه در معماری امنیتی غرب به انعطاف‌پذیری و فضای مانور بیشتر این کشور کمک می‌کند و نقش متعادل‌کننده آنکارا را ممکن می‌‌‌سازد. اهداف پیرامون سوریه، آنکارا را به دنبال روابط پایدار با تهران در بحبوحه رقابت ژئوپلیتیک سوق می‌دهد. این به ایالات متحده اجازه می‌دهد تا با ترکیه برای کاهش تنش‌‌‌ها، مانند مواجهه بین ایران و اسرائیل و حملات به نیروهای آمریکایی در خاورمیانه شریک شود. اگر اردوغان در ماه‌‌‌های آینده به واشنگتن سفر کند، بایدن باید به رئیسجمهور ترکیه مشوق‌‌‌های کافی برای تقویت تعادل آنکارا و تشویق به محدودتر کردن ایران ارائه دهد.
