قهرمان‌پور در گفت‌وگویی مطرح کرد
مدیریت بحران اقلیم از سوی تهران-آنکارا
این پژوهشگر مسائل خاورمیانه در توضیح این مساله که روابط فعلی تهران-آنکارا پس از رفت‌وآمدهای روسای ستاد ارتش دو کشور به چه صورت است، با اشاره به اینکه روابط بین ایران و ترکیه در صدسال گذشته همواره آمیزه‌ای از رقابت و همکاری بوده و هیچ‌وقت به‌صورت کامل به سمت یکی از این دو مورد نرفته است، گفت: «ماهیت دو دولت، موقعیت‌شان در منطقه، موقعیت استراتژیک و ژئوپلیتیک‌شان باعث این وضعیت شده است.» قهرمان‌پور معتقد است که ایران و ترکیه وضعیتی کم و بیش مثل وضعیت آلمان و فرانسه در قرن نوزدهم دارند؛ یعنی هر کدام به‌دنبال این هستند که قدرت خودشان را در منطقه افزایش دهند و در این راه دیگری را رقیب و مانع جدی می‌بینند. او افزود: «یعنی ترکیه، ایران را یک مانع جدی در برابر نقش‌آفرینی منطقه‌ای خودش می‌بیند و به همین سان ایران هم چنین نگاهی به ترکیه دارد.»
به گفته این کارشناس در جاهایی منافع اینها همسو می‌شود مثل وضعیتی که الان داریم و همکاری‌شان تشدید می‌شود و جاهایی هم منافعشان متضاد می‌شود مثل مساله سوریه و روابطشان کاهش پیدا می‌کند. او به این نکته اشاره می‌کند که مساله جالب توجه اینجا است که طی ۴۰ سال گذشته هیچ‌وقت این روابط قطع نشده است.
قهرمان‌پور ادامه داد: «یعنی در اوج تحریم‌های ایران بعد از بحران هسته‌ای شاهد بودیم که اتفاقا روابط ایران و ترکیه بهتر هم شده بود و ترکیه از این فرصت استفاده می‌کرد و به قول خودشان به پنجره ایران به سمت دنیا تبدیل شده بود. یعنی در زمان جنگ، به ایران دارو می‌داد و در دوران تحریم‌ها هم به نوعی در نقل‌وانتقال پول به ایران کمک می‌کرد. بنابراین این روابط نه کاملا رد شده و نه در عین حال، به یک همسویی کاملا استراتژیک منجر شده، چون نمی‌تواند باشد.»
این کارشناس معتقد است به‌دلیل هویت پساکمالیستی پی گرفته شده از سوی ترکیه و هویت اسلام سیاسی در ایران، ماهیت این دو هویت به‌گونه‌ای است که فعلا نمی‌توانند با هم اشتراک و همسویی استراتژیک داشته باشند. او تاکید کرد که تهران و آنکارا مایل نیستند به تقابل برسند؛ یعنی الزاما مسائل استراتژیک و ژئوپلیتیک دو کشور را وادار می‌کند که با هم همکاری کنند.
این کارشناس با اشاره به اینکه روابط ایران و ترکیه همواره آمیزه‌ای از رقابت و همکاری خواهد بود، تاکید کرد: «ما باید همزمان برای هر دوی این موارد قدم برداریم یعنی همکاری مانع رقابت نشود و رقابت هم مانع همکاری نشود. اما مساله این است که این توازن در سیاست خارجی رعایت نمی‌شود. مثلا در بحران سوریه تقابل را از یک حدی فراتر بردیم، برعکس الان هم داریم همکاری را از یک حدی فراتر می‌بریم.»
امتیازگیری از ترکیه
در ادامه قهرمان‌پور به موضوع کردها و وضعیت اقلیم کردستان عراق اشاره کرد و افزود: «در موضوع کردها منافع و رویکردمان با ترکیه الزاما منطبق برهم نیست. ما این را باید لحاظ کنیم و دلیلی ندارد، چون منافع مشترکی داریم همه اختلافات جزئی را نادیده بگیریم. قاعدتا ما یک نگاهی به اقلیم داریم، ترکیه نگاه دیگری دارد. همه تحلیل‌ها نشان می‌دهد که احساس تهدید ترکیه از بابت اقلیم خیلی بیشتر از ما است و این به این معناست که اگر قرار است با ترکیه در این زمینه مشارکت کنیم، دستمان برای گرفتن امتیازات بیشتر بازتر است. چون ترکیه هم با مساله کردهای عراق مواجه است و هم با کردهای خودش و هم با کردهای سوریه. یعنی با هر سه مساله به نوعی مواجه است و مساله اش با ما فرق می‌کند.»
او معتقد است در این راستا باید تلاش کنیم توازن برقرار کنیم، یعنی نقطه تعادل بین رقابت و همکاری را پیدا کنیم. یعنی رابطه‌مان را با ترکیه از حالت روزمرگی و اتفاقات به سمت رابطه مبتنی‌بر یک اصول نسبتا پایدار ببریم.
فقدان سازوکار منطقه‌ای
این کارشناس مسائل خاورمیانه همچنین بر این باور است که چون در این منطقه، ما سازوکارهای منطقه‌ای نداریم، بنابراین یک مشکل مضاعفی هم وجود دارد؛ یعنی سازمان‌های منطقه‌ای به کمک کشورها نمی‌آیند. درحالی‌که در مثال فرانسه و آلمان، اتحادیه اروپا دریافتن این نقطه تعادل و در یافتن این فرمول رقابت و همکاری همزمان خیلی موثر بود. در ادامه قهرمان‌پور تاکید کرد مشکل نداشتن سازوکار منطقه‌ای اینجاست که یا روابط دوجانبه است یا روابط مستقیم کشورها با قدرت‌های فرامنطقه‌ای است. او توضیح داد: «درحال‌حاضر روابط ما با ترکیه، در مقاطعی متاثر از روابط ترکیه با آمریکا یا با روسیه بوده است. عکسش هم همین بوده یعنی روابط ترکیه با ما هم تابعی از تنش ما با آمریکا بوده است. بنابراین این سازوکار منطقه‌ای اگر در آینده شکل بگیرد، شاید بتواند در پیدا کردن نقطه تعادل در روابط کشورها موثر باشد.»
قهرمان‌پور درباره آینده وضعیت اقلیم کردستان عراق نیز با اشاره به اینکه بعید می‌داند شرایط منطقه به سمت جنگ و درگیری با دولت اقلیم بکشد، افزود: «جنگ با اقلیم فعلا به نفع منطقه و دولت مرکزی بغداد هم نیست. حالا بگذریم از اینکه در عمل توانایی آن وجود ندارد. یعنی دولت مرکزی بغداد واقعا اگر بخواهد با اقلیم وارد یک جنگ فراگیر شود هنوز نمی‌دانیم آمریکا چه واکنشی نشان خواهد داد. موضع آمریکا، موضع تاخیر زمانی است و نه اصل مخالفت با استقلال اقلیم. از طرف دیگر قاعدتا اگر جنگ و درگیری شکل بگیرد، لابی‌ها در واشنگتن الزاما طرفدار دولت مرکزی بغداد نخواهند بود. بنابراین مشخص است که کشورهای منطقه تمایلی ندارند که جنگ دیگری را در منطقه شروع کنند.»
او همچنین تاکید کرد: «نکته خیلی مهم‌تر که شاید کمتر به آن توجه شود، اساسا ماهیت ناسیونالیستی و اتفاقاتی است که الان می‌افتد. موقعی که به گروه معتقد به ناسیونالیسم فشار می‌آورید، از نظر شما این فشار است؛ ولی از نظر آنها دلیلی است بر حقانیت رویکرد آنها. یعنی ماهیت ناسیونالیسم طوری است که وقتی آن را بیشتر تحت فشار قرار دهید، مشروعیتش بیشتر می‌شود. یعنی گویی مسیری که انتخاب کرده‌اند، درست بوده و دلیلی که دیگران مخالفت می‌کنند به‌خاطر حقانیت آنها است.»
مذاکره میان اقلیم و دولت مرکزی بغداد
در ادامه این کارشناس مسائل ترکیه درباره رویکرد تهران و آنکارا در قبال اقلیم کردستان عراق گفت: «دو کشور احتمالا به‌دنبال جنگ یا تحریم‌های بیشتر نیستند. چون ممکن است تحریم‌های شدیدتر، انگیزه استقلال‌طلبی زودهنگام در اقلیم را تقویت کند. آنچه حداقل جمهوری اسلامی دنبال می‌کند این است که مسیر مذاکرات اقلیم با دولت مرکزی بغداد مسدود نشود. یعنی شاید در پس ذهن رهبران ایران و منطقه این باشد که بتوانند راهکاری در حد فاصل وضع موجود و استقلال اقلیم پیدا کنند. یعنی دولت مرکزی بغداد امتیازات بیشتری به اقلیم بدهد. به بیان دیگر، همان بحث مذاکره و رفتن به سمت تصمیمات جدی در طی دو سال آینده. شاید به‌نظر می‌رسد که این دو کشور دنبال چنین سناریویی باشند و شاید این سناریو معقولیت و عقلانیت بیشتری دارد تا تهدید دولت اقلیم و منزوی کردنش یا درگیری‌های نظامی که قاعدتا به تقویت احساسات ناسیونالیستی در اقلیم کمک خواهد کرد.»
او افزود: «بنابراین از شواهد و قرائن چنین برمی‌آید که ایران و ترکیه خیلی دنبال تقابل با اقلیم نیستند و بیشتر دنبال مدیریت شرایط هستند که از استقلال کامل اقلیم و جدایی اقلیم از دولت مرکزی بغداد جلوگیری کنند. ضمن اینکه در نظر بگیرید مراودات تجاری ترکیه با اقلیم خیلی وسیع‌تر از ایران است. یعنی الان حدود هزار و هفتصد تا هزار و هشتصد شرکت ترک در اقلیم فعال هستند. بعد از کودتای ۲۴ تیر آقای اردوغان به این سرمایه برای ایجاد رونق اقتصادی نیاز دارد. شبه‌بحران اقتصادی که بعد از کودتا به‌وجود آمد خیلی به اعتبار آقای اردوغان ضربه زد. بارها از مردم خواست که پول‌هایشان را در خانه نگه ندارند و به بانک‌ها بسپارند. اصلا یکی از دلایل کوتاه آمدن ترکیه در برابر روسیه و تا حدی ایران و آلمان به همین مساله توریسم و درآمدهای توریسمی برمی‌گردد.» قهرمان‌پور توضیح داد: «یعنی ترکیه احساس می‌کند که یک مقدار فضا متشنج شود، این درآمدها را از دست می‌دهد. فراموش نکنیم که آقای اردوغان اعتبارش را از بهبود شرایط اقتصادی ترکیه کسب کرده است.
بنابراین به این سرمایه‌ای که از خارج وارد ترکیه می‌شود، احتیاج دارد. شرکت‌های بسیاری از ترکیه در اقلیم فعال هستند و مبادلات تجاری بسیاری با این منطقه صورت می‌گیرد. به اضافه فروش نفت کرکوک که از طریق ترکیه انجام می‌شود. قاعدتا ترکیه نمی‌تواند نسبت به این منافع بی‌تفاوت باشد. اینجا است که وقتی ما می‌خواهیم باترکیه وارد رقابت و همکاری شویم باید در نظر داشته باشیم که بعضی جاها منافع ما همپوشانی ندارد. یعنی ترکیه یک محاسباتی در مورد اقلیم دارد و ما یکسری محاسبات دیگر. جمع‌بندی اینکه ایران و ترکیه دنبال یافتن راه‌حل مسالمت‌آمیز در حدفاصل وضع موجود و جدایی کامل اقلیم از دولت مرکزی بغداد هستند.»البته قهرمان‌پور معتقد است این مسائل فعلا دلیلی برای فاصله گرفتن تهران و آنکارا نیست؛ اما قاعدتا وقتی از فضای پس از رفراندوم دورتر می‌شویم ممکن است که اختلافات خودش را بیشتر نشان دهد و باعث کاهش سطح همکاری‌های دو کشور شود.
ارسال نظر