بازارگردان؛ گرداننده بازار اوراق بهادار مبتنی بر کالا
دکتر رضا عیوض‌لو لزوم نقدشوندگی در بازارهای مالی دنیا به قدری اهمیت یافته است که صاحبنظران از وجود بازارگردان در بازارها دفاع می‌کنند. امروزه بازارگردان‌ها نه تنها در بازارهای مبتنی بر مظنه (Quote Driven Market) بلکه در بازارهای مبتنی بر سفارش (Order Driven Market) نیز حضور دارند.
بازار مبتنی بر مظنه به بازاری اطلاق می‌شود که قیمت‌ها از طریق مظنه‌های پیشنهادی خرید و فروش ارائه شده توسط بازارگردان تعیین می‌شود. از سوی دیگر، در بازار مبتنی بر سفارش تمامی خریداران و فروشندگان‌قیمت اوراق بهادار و تعدادی که تمایل به خرید یا فروش دارند را مشخص می‌کنند و تمامی این سفارش‌ها در بازار آشکار می‌شود. برخی بورس‌ها (از قبیل بورس اوراق بهادار نیویورک و بورس اوراق بهادار آمریکا) از حضور بازارگردان مختص (DMM Designated Market Maker) یا به عبارتی بازارسازان متخصص (Specialist) بهره می‌گیرندکه به‌طور رسمی بازارگردانی اوراق بهادار مشخصی را بر عهده دارند.
بازارگردان با ارائه مظنه‌های پیشنهادی خرید و فروش خود این امکان را برای بازار فراهم می‌کند تا هر کسی که تمایل به خرید یا فروش دارد با بازارگردان وارد معامله شود. از این رو بازارگردان به‌طور سیستماتیک نقدشوندگی را در بازار فراهم کرده و کمک می‌کند تا بازارها کارکرد اصلی خودشان را ایفا کنند. امروزه بازارگردانی یک کسب‌وکار گسترده در بازارهای مالی محسوب می‌شود که بانک‌های سرمایه‌گذاری جزو اصلی‌ترین فعالان این کسب‌وکار هستند. بازارگردان از تفاوت بین قیمت خرید و فروش سود می‌کند، وی اوراق بهادار را با قیمتی پایین‌تر خریداری کرده و با قیمتی بالاتر به فروش می‌رساند و از این محل منتفع می‌شود.
در بازار مالی ایران نیز لزوم حضور بازارگردان احساس شده به‌گونه‌ای که در قانون بازار اوراق بهادار از آن به عنوان یکی از نهادهای مالی بازار نام برده شده است. در قانون یادشده بازارگردان این‌گونه تعریف شده است: کارگزارمعامله‌گری که با اخذ مجوز لازم با تعهد به افزایش نقدشوندگی و تنظیم عرضه و تقاضای اوراق بهادار معین و تحدید دامنه نوسان قیمت آن، به دادوستد آن اوراق می‌پردازد.
از این رو بازارگردان یک ورقه بهادار معین، باید با تنظیم عرضه و تقاضای خود، نقدشوندگی آن ورقه بهادار را افزایش دهد. همچنین انتظار می‌رود با حضور بازارگردان، دامنه نوسان قیمت کاهش یابد که این موضوع از ویژگی‌های بارز یک بازار نقدشونده است. بازارگردان مظنه‌های پیشنهادی خرید و فروش خود را به‌گونه‌ای تعیین می‌کند که تفاوت آنها حداکثر برابر دامنه مظنه باشد. دامنه مظنه محدوده مجازی است که بازارگردان می‌تواند در آن محدوده به تنظیم سفارش‌های خود بپردازد که این دامنه با توافق بورس تعیین می‌شود.
در کنار تعهد بازارگردان به ارائه قیمت پیشنهادی، وی تعهداتی در قبال تعداد سفارش‌های ارائه شده نیز دارد. حجم سفارش‌های خرید و فروش بازارگردان باید با یکدیگر برابر و هریک معادل یا بیش از حداقل سفارش انباشته باشد. حداقل سفارش انباشته، حداقل تعدادی از ورقه بهادار است که بازارگردان باید همواره آن را در سفارش خرید و فروش خود در سامانه معاملات نگه دارد.
دامنه فعالیت بازارگردان به بورس اوراق بهادار محدود نمی‌شود و در بازار قراردادهای آتی، مشتقه و نیز بازارهای کالایی نیز نقش اساسی ایفا می‌کنند. در سال اخیر دستورالعمل اجرایی معاملات سلف استاندارد در بورس کالای ایران به تصویب رسیده و بر اساس آن امکان معاملات ثانویه قراردادهای سلف مهیا شده است. این قراردادها به اختصار قرارداد سلف استاندارد نامیده می‌شوند که بر اساس آن
عرضه کننده مقدار معینی از دارایی پایه را مطابق مشخصات قرارداد سلف استاندارد در ازای بهای نقدی به فروش می‌رساند تا در دوره تحویل به خریدار تسلیم کند. همچنین به عنوان یک ویژگی متمایز، امکان معامله مکرر قرارداد سلف موازی در بورس کالا فراهم شده است. این ابزار به عنوان یک اوراق بهادار مبتنی بر کالا برای اولین بار در بورس کالای ایران راه‌اندازی می‌شود که خاصیت معاملات ثانویه در یک بازار رسمی را دارد. امکان معاملات ثانویه روی این ابزار مالی باعث خواهد شد تا طیف گسترده‌ای از سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در دارایی پایه، جذب این بازار شوند. حضور بازارگردان به عنوان فراهم کننده نقدشوندگی برای این ابزار مالی موجب افزایش جذابیت بازار برای مشارکت‌کنندگان خواهد شد.
* معاون بانکداری اختصاصی تامین سرمایه سپهر