جریان پایدار پول‌رسانی به تولید

دنیای اقتصاد: دستورالعمل افتتاح حساب ویژه برای تامین سرمایه در گردش بنگاه‌های اقتصادی، در قالب ماده ۲۱ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور از سوی «مدیریت کل مقررات، مجوزهای بانکی و مبارزه با پولشویی اداره مطالعات و مقررات بانکی» به شبکه بانکی ابلاغ شد. در این بخشنامه، «شرایط افتتاح حساب ویژه برای واحدها»، «نوع عقد قرارداد بین موسسه اعتباری و واحد»، «حداکثر مقدار حساب ویژه» و «مکانیزم‌های تنبیهی و تشویقی تسویه» مشخص شده است.

در این بخشنامه عنوان شده است شورای پول و اعتبار با استناد به ماده ۲۱ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور و با هدف کمک به تامین مالی پایدار واحد‌های صنعتی، معدنی، کشاورزی، حمل‌ونقل، صنوف تولیدی، بنگاه‌های دانش‌بنیان و شرکت‌های صادراتی در حال کار از طریق افتتاح حساب ویژه برای هر واحد و نیز هم‌راستا با برنامه‌های دولت برای رونق‌ بخشیدن به اقتصاد کشور، دستورالعمل اجرایی ماده ۲۱ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور را در ۲۲ ماده و ۹ تبصره مورد تصویب قرار داد. در ماده یک این دستورالعمل به تعریف عبارات پرداخته شده است. دستورالعمل اجرایی ماده (۲۱) قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور، در جلسه ۲۸ مهر سال ۹۴، شورای پول و اعتبار به تصویب رسید که یک ماه پس از تاریخ ابلاغ لازم‌الاجرا می‌شود.

مفاهیم و عبارات بخشنامه

در این بخشنامه «موسسه اعتباری» بانکی است که به موجب قانون یا با مجوز بانک مرکزی تاسیس شده و تحت نظارت بانک مرکزی است. همچنین منظور از «واحد»، واحدهای صنعتی، معدنی، کشاورزی، حمل‌ونقل، صنوف تولیدی، بنگاه‌های دانش‌بنیان و شرکت‌های صادراتی در حال کار است. همچنین«حساب ویژه»، حساب قرض‌الحسنه جاری واحد نزد یکی از موسسات اعتباری به منظور تامین سرمایه در گردش تعریف شده است. براساس بخشنامه بانک مرکزی، «سقف اعتبار» حداکثر اعتباری که موسسه اعتباری از طریق حساب ویژه به واحد تخصیص می‌دهد تا در صورت عدم کفایت موجودی حساب ویژه، در چارچوب قرارداد فی مابین، برای پرداخت موارد موضوع این دستورالعمل، مورد استفاده قرار گیرد. «تسهیلات» نیز در این بخشنامه ناظر بر اصل تسهیلات بوده و مبلغی از اعتبار استفاده شده توسط واحد است که براساس شرایط مقرر در این دستورالعمل در قالب عقود اسلامی به وی اعطا می‌شود.

شرایط افتتاح حساب

در ماده دوم تا ششم، این بخشنامه وظایف موسسات اعتباری «در جهت افتتاح حساب» ویژه مشخص شده است. براساس ماده دو، «موسسه اعتباری موظف است بنا به درخواست واحد، در چارچوب مفاد این دستورالعمل و پس از اخذ وثایق و تضامین کافی و قابل اطمینان نسبت به افتتاح حساب ویژه برای هر واحد اقدام کند.» همچنین استعلام، وضعیت بدهی غیرجاری و چک برگشتی واحد، قبل از افتتاح حساب، وظیفه دیگر موسسات اعتباری عنوان شده است. «افتتاح حساب ویژه در قالب عقود اسلامی و رعایت تمامی قوانین و دستورالعمل‌های مربوط»، «اخذ شماره پیگیری خاص از بانک مرکزی و اطمینان از عدم وجود حساب ویژه دیگر در سایر موسسات اعتباری» و «اطلاع‌رسانی از افتتاح حساب ویژه به بانک مرکزی» از جمله دیگر وظایف موسسات اعتباری درخصوص افتتاح حساب واحد است. به گفته بخشنامه بانک مرکزی، سازوکار عملیاتی لازم جهت اجرای دو موضوع آخر، حداکثر ظرف مدت یک ماه پس از ابلاغ دستورالعمل توسط حوزه اعتباری بانک مرکزی به شبکه بانکی کشور ابلاغ می‌شود. در این بخشنامه تاکید شده که افتتاح حساب ویژه برای هر واحد، مانع از داشتن انواع حساب‌های بانکی دیگر توسط آن واحد نیست.

مکانیزم فعالیت حساب ویژه

در ماده ۹ تا ۱۶ این بخشنامه مکانیزم فعالیت حساب ویژه و نوع عقد بین موسسات اعتباری و واحد مشخص شده است. براساس ماده ۹، موسسه اعتباری مکلف است حسب درخواست واحد، وجوه موردنیاز برای خرید نهاده‌های موردنیاز تولید یا پرداخت‌های قانون مرتبط با تولید یا صادرات را از محل موجودی حساب ویژه واحد پرداخت کند که در صورت عدم تکافوی موجودی حساب ویژه، موسسه اعتباری موظف است براساس قرارداد فی‌مابین، به میزان کسری موجودی حساب و حداکثر تا سقف اعتبار، در قالب یکی از «عقود خرید دین» و «مرابحه»، نسبت به بدهکار کردن حساب ویژه اقدام کند. اعطای اعتبار به واحد در قالب عقد خرید دین، براساس «دستورالعمل اجرایی اعتبار در حساب جاری در قالب خرید دین» مورخ ۱۵شهریور۸۶ بانک مرکزی است. در ماده دوازده این بخشنامه، مقرر شده که در اعطای اعتبار در حساب ویژه در قالب عقد مرابحه، نهاده‌های تولید و خدمات مورد نیاز واحد را خریداری و با افزودن مبلغ یا درصدی اضافی به‌عنوان سود به بهای تمام شده، آن را به‌صورت نسیه در سررسید یا سررسیدهای معین به واحد گذار کند. در این بخشنامه سود تسهیلات اعطایی را در قالب عقد مرابحه براساس نرخ مصوب شورای پول و اعتبار در زمان استفاده از اعتبار و متناسب با مبالغ مورد استفاده از تاریخ استفاده تا سررسید تسهیلات اعطایی محاسبه می‌شود. در این خصوص موسسه اعتباری وظیفه دارد که سررسید تسهیلات اعطایی مرابحه و نحوه بازپرداخت آن را به صراحت در قرارداد فی‌مابین درج کند. همچنین حداکثر مدت بازپرداخت تسهیلات مرابحه موضوع این دستورالعمل، ۶ ماه از تاریخ استفاده است.

نحوه بازپرداخت تسهیلات

در ماده ۱۶ تا ۱۸ این بخشنامه شیوه بازپرداخت تسهیلات ارائه شده به واحد‌ها تشریح شده است. در ماده ۱۶ درخصوص تسویه تسهیلات زودتر از موعد مقرر عنوان شده است: «چنانچه واحد پیش از سررسید نسبت به بازپرداخت تمام یا بخشی از تسهیلات اقدام کند، موسسه اعتباری مکلف است متناسب با مبلغ وصول و زمان باقیمانده تا سررسید، به واحد تخفیف لازم را بدهد و مبلغ وصول را بین مانده اصل و سود تسهیلات اعطای تسهیم بالنسبه کند.» همچنین موسسه اعتباری می‌تواند سازوکارهای تشویقی دیگری را برای وصول زودتر از موعد مطالبات خود اتخاذ کند. در بخشنامه مذکور در مقابل مکانیزم‌های تشویقی، مکانیزم‌های تنبیهی نیز در نظر گرفته شده است. براساس ماده ۱۷، چنانچه واحد به تعهدات خود را براساس بخشنامه پاسخ ندهد، موسسه اعتباری مکلف است منوط به درج در قرارداد، مبلغی را تحت عنوان وجه التزام تاخیر تادیه دین، براساس ضوابط و مقررات ابلاغی از سوی بانک مرکزی، متناسب با مبلغ و مدت تاخیر مطالبه کند. چنانچه مطالبات موسسه اعتباری ظرف مدت دو ماه از سررسید وصول نشود، موسسه اعتباری موظف است امکان استفاده از مانده اعتبار را به حالت تعلیق درآورد. همچنین موسسه اعتباری مکلف است مراتب را به روش توافق‌شده به واحد اعلام کند. در صورتی که حداکثر ظرف مدت ۶ ماه پس از سررسید، مطالبات موسسه اعتباری وصول نشود، موسسه اعتباری ملزم است امکان استفاده از مانده اعتبار را باطل و از اعطای دسته چک جدید برای حساب ویژه واحد خودداری کند.

مبلغ حساب ویژه

درخصوص مبلغ افتتاح حساب ویژه در ماده ۱۹ این بخشنامه عنوان شده که «سقف اعتبار هر واحد در سال اول افتتاح ویژه، معادل ۶۰ درصد میانگین فروش سه ساله آخر فعالیت واحد (مورد تایید سازمان امور مالیاتی کشور) است، منوط به اینکه از سقف ۵۰ میلیارد تومان بیشتر نباشد. در تبصره ماده ۱۹ اضافه شده است:‌ «سقف اعتبار برای واحدهایی که کمتر از سه سال سابقه فعالیت دارند، معادل ۶۰ درصد میانگین فروش دوره فعالیت واحد (مورد تایید سازمان امور مالیاتی کشور) خواهد بود، منوط به اینکه حداکثر از ۵۰ میلیارد تومان بیشتر نباشد. در ماده ۲۰ این بخشنامه موسسه اعتباری را مکلف کرده که در قرارداد فی‌مابین درج کند که هرگونه استفاده غیرمجاز از حساب ویژه، مشمول مجازات مذکور در ماده (۲۱) قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور می‌شود. در دو بند انتهایی این بخشنامه افتتاح حساب پشتیبان برای حساب ویژه ممنوع شده و برداشت از حساب ویژه، صرفا از طریق چک امکان‌پذیر است.