برخی دیگر با مصدق و سیاست‌‌‌های او به مثابه یک اسطوره بی‌‌‌عیب و نقص برخورد می‌کنند و معتقدند مصدق با فشار آوردن به شاه قصد اجرای قانون اساسی مشروطه را داشت. این مساله در مورد واقعه‌‌ ۲۸مرداد نیز صادق است. عده‌‌‌ای معتقدند که صفر تا صد وقایع ۲۸مرداد، برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا و انگلیس بود. انتشار خاطرات افرادی مانند کیم روزولت، رئیس شعبه خاورمیانه سازمان سیا، پس از انقلاب اسلامی نیز مهر تاییدی بر این نگاه می‌زند. با این حال در سال‌های گذشته برخی از مورخان و کارشناسان اقتصادی به این نتیجه رسیده‌‌‌اند که دیگر زمان نگاه‌‌‌های اسطوره‌‌‌ای به افراد یا به عبارت دیگر سیاه و سفید کردن افراد و وقایع گذشته است. از آنجا که ملی شدن صنعت نفت و در نهایت برکناری مصدق از سمت نخست‌‌‌وزیری یکی از مهم‌ترین وقایع تاریخ معاصر ایران محسوب می‌شود، بررسی بدون پیش‌‌‌داوری آن دوره از تاریخ، از اهمیت زیادی برخوردار است.

تا پیش از ملی شدن صنعت نفت در تاریخ ۲۴ اسفند سال ۱۳۲۹، حاجعلی رزم‌‌‌آرا، نخست‌وزیر ایران در پی به سرانجام رساندن یک‌تفاهم مبنی بر سهم ۵۰-۵۰ ایران و شرکت نفت ایران و انگلیس از درآمدهای نفتی با مالکیت شرکت بود. با این حال پس از ترور او در ۱۶اسفند سال ۱۳۲۹، ملی‌شدن صنعت نفت با ضرباهنگ زیادی خود را به سرمنزل مقصود رساند. اما ملی‌شدن صنعت نفت ایران تنها سرآغاز ماجرا بود. حدود یک‌ماه پس از ملی شدن صنعت نفت، مصدق، نخست‌وزیر ایران شد و با حمایت صفوف مختلف سیاسی از جمله روحانیون کار خود را آغاز کرد. اما سرعت تحولات چنان بود که دوسال و دوماه پس از آغاز کار، بسیاری از متحدان اولیه‌‌‌اش مانند آیت‌الله کاشانی و تعدادی از چهره‌‌‌های شاخص جبهه ملی مانند مظفر بقایی و حسین مکی به دشمنانش بدل شدند.

سرسختی او در مذاکرات نفت ایران و انگلیس و نپذیرفتن هیچ‌یک از پیشنهادهای مطرح‌شده برای حل بحران نفت، انگلیس و آمریکا را به این نتیجه رساند که مشکل نفت با مذاکره به سرانجام نخواهد رسید. تصفیه رهبران ارتش، جدال‌‌‌های او با شاه در اسفند سال ۱۳۳۱ و در نهایت تعطیل کردن مجلس، هیزم‌‌‌هایی بودند که  بر آتش برکناری‌‌‌اش از مقام نخست‌وزیری گذاشته‌شد. علاوه بر این، پایان‌‌‌دادن به مذاکرات نفت از سوی ایران در اسفند سال ۱۳۳۱، موجب نزدیکی فکری بیش از پیش حزب توده به مصدق شده بود. می‌توان گفت که برکناری قهرآمیز او در روز ۲۸مرداد، فصل جدیدی در تاریخ‌نگاری ایران معاصر گشود. این پرونده سعی دارد به بررسی سه‌محور نقش سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا و انگلیس در وقایع ۲۸مرداد، تحولات پایگاه اجتماعی دکتر محمد مصدق و ماهیت جبهه ملی بپردازد.

اخبار مرتبط