قدرت مردم؛ مروری بر انرژی جامعه در حفاظت از محیط‌زیست
میانبر انتقال به انرژی‌های تجدیدپذیر
«انرژی جامعه» - که «جامعه انرژی محلی» یا «انرژی اجتماعی» نیز نامیده می‌شود، به پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر در مقیاس‌کوچک مبتنی بر محل اطلاق می‌شود که توسط انواع مختلف جوامع، مانند محله‌‌‌‌ها و تعاونی‌‌‌‌های و مشاغل کوچک راه‌اندازی، مالکیت و اداره می‌شود. در سراسر جهان، حامیان این نوع پروژه‌ها با نیروی انسانی کار می‌کنند، به‌عبارت ساده شهروندان در پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر محلی با مالکیت جمعی مانند باتری‌های خورشیدی روی پشت‌بام، توربینهای بادی محلی و نیروگاه‌های برق‌آبی سرمایه‌گذاری می‌کنند. انرژی تولیدشده توسط این پروژه‌ها می‌تواند برای تامین انرژی همه‌چیز از خانه‌‌‌‌ها و مدارس گرفته تا مشاغل و ساختمان‌های عمومی، استفاده شود.
این نوع پروژه‌ها از نظر نحوه عملکرد، خدمت‌‌‌‌رسانی و ارتباط آنها با شبکه‌‌‌‌های اصلی برق متفاوت هستند، اما با توانمند ساختن مردم برای اینکه هم تولیدکننده و هم مصرف‌کننده انرژی باشند، این پتانسیل را دارند که یک گذار عادلانه را تسریع و سیستم‌های انرژی انعطاف‌‌‌‌پذیر ایجاد کنند. مفهوم اجرای پروژه‌های انرژی تحت‌رهبری جامعه مساله جدیدی نیست چراکه در قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰، تعاونی‌‌‌‌های انرژی در ایالات‌متحده و اروپا مناطق روستایی را به این شکل برق‌‌‌‌رسانی کردند. با این‌حال، پروژه‌های انرژی اجتماعی برای انتقال به انرژی‌های تجدیدپذیر، یک پدیده جدید است. تلاش‌های اولیه اروپا برای انتقال به انرژی‌های تجدیدپذیر در دهه۱۹۸۰ توسط مزارع بادی متعلق به جامعه، به‌ویژه در آلمان و دانمارک انجام شد و ابتکارات با آگاهی زیست‌محیطی افزایش یافت.
یک مطالعه در سال۲۰۲۳ افزایش انرژی جامعه در اروپا را در دو دهه‌گذشته در راستای «اقدام جمعی برای انتقال کم‌‌‌‌کربن» نشان‌داد. از سال۲۰۲۰، حدود ۲میلیون نفر در ۲۳هزار پروژه انرژی اجتماعی در ۳۰ کشور اروپایی شرکت داشتند. اتحادیه اروپا (EU) آن را بخشی کلیدی از آینده انرژی اروپا می‌‌‌‌داند. در سال۲۰۱۹، دستورالعمل اتحادیه اروپا «جامعه‌‌‌‌های انرژی شهروند» را تعریف و فعال کرد، درحالی‌که گزارش سال۲۰۲۰ کمیسیون اروپا پیش‌بینی می‌کند؛ ۴۵درصد از انرژی‌های تجدیدپذیر اروپا تا سال۲۰۵۰ متعلق به جامعه خواهند بود. درحالی‌که اروپا انقلاب انرژی جامعه را رهبری می‌کند، نمونه‌‌‌‌هایی از پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر توسط شهروندان را می‌توان در سراسر جهان یافت. از Revolu Solar، یک شرکت خصوصی نصب‌‌‌‌کننده باتری‌های خورشیدی در فاولاهای برزیل، تا طرح آبی رودخانه Barr که ۱۰۰درصد برق آبی را به هزار خانه در اسکاتلند تحویل می‌دهد.
کار برای یک انتقال عادلانه
از خاموشی‌‌‌‌های اجباری و قبض‌‌‌‌های بی‌‌‌‌رویه انرژی گرفته تا آتش‌سوزی‌‌‌‌های جنگلی و انفجارهای ناشی از خطوط انتقال معیوب، بازارهای جهانی انرژی و مدل انرژی مبتنی بر ابزار، از لحاظ تاریخی سود را بر مردم ترجیح داده‌اند. انرژی جامعه یک سیستم انرژی جایگزین را ارائه می‌دهد که شهروندان را در انتقال به انرژی‌های تجدیدپذیر حمایت می‌کند. از آنجا‌که پروژه‌های انرژی متعلق به جامعه در‌برابر بازارهای بی‌‌‌‌ثبات جهانی انرژی محافظت می‌شوند، مصرف‌کنندگان به قیمت‌های بازار محدود نشده و می‌توانند قبوض انرژی کمتری را پرداخت کنند. در جریان بحران اخیر انرژی در سراسر اروپا، گزارش شد که برخی از مصرف‌کنندگان انرژی جامعه اروپایی نیمی از قبض انرژی را به‌عنوان مشتریانی که برق خود را از تاسیسات تجاری دریافت می‌کردند، پرداخت کردند.
بسیاری از پروژه‌ها تصمیم می‌گیرند که سود خود را مجددا در جوامعی که به آنها خدمت می‌کنند سرمایه‌گذاری کنند و اقتصاد انرژی احیاکننده را ایجاد کنند. به‌عنوان مثال، سازمان انرژی مستقر در بریتانیا از درآمد حاصل از پروژه‌های خورشیدی متعلق به جامعه خود در لندن، برای اجرای دوره‌‌‌‌های کارآموزی محیطی و برنامه‌های آموزش جوانان استفاده می‌کند. وقتی پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر تحت‌رهبری شرکت‌ها وارد یک محله می‌شوند، سازمان‌های انرژی جامعه به‌عنوان مدافعان قدرتمند جامعه عمل می‌کنند. سازمان اجتماعی آپروز، اولین پروژه خورشیدی مشترک با مالکیت مشترک را در شهر نیویورک، پارک خورشیدی سانست، ایجاد کرد. از آنجا‌که شرکت انرژی نروژی اکواینور یک تاسیسات بادی دریایی در نزدیکی پارک سانست ایجاد می‌کند، آپروز در تلاش است تا از طریق ارائه آموزش در زمینه باد فراساحلی، در کنار جامعه بوده و در اقتصاد انرژی‌های تجدیدپذیر آینده سهمی داشته‌باشد.
این پروژه‌ها همچنین می‌توانند ابزاری برای تشویق و حمایت محلی برای انتقال انرژی باشند. گزارشی از این موسسه برای خوداتکایی محلی به مطالعه‌ای در سال۲۰۱۱ اشاره می‌کند که نشان می‌دهد ۴۵درصد از ساکنان یک شهر آلمانی که دارای توربینهای بادی متعلق به جامعه است، نظر مثبتی در مورد توسعه پروژه‌های بادی محلی آینده داشتند، درحالی‌که تنها ۱۶درصد در یک شهر دیگر با یک پروژه بادی که عمدتا متعلق به نهادهای خارجی است، موافقت کردند. با تقویت حمایت از شهروندان، انرژی جامعه تغییر به انرژی‌های تجدیدپذیر را تسریع می‌کند و در عین‌‌‌‌حال راه را به‌سوی آینده انرژی که همه با آن موافق هستند، هموار می‌کند.
این پروژه‌ها تحت‌رهبری جامعه راه‌‌‌‌حلی برای یکی از بزرگ‌ترین موانع در مسیر انتشار کربن‌صفر خالص ارائه می‌دهند، شبکه‌‌‌‌های برق محلی. آژانس بین‌المللی انرژی هشدار داد که شبکه‌‌‌‌های برق کنونی جهان برای حفظ انتقال انرژی بسیار ضعیف هستند. سال‌گذشته، تحلیلی توسط آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) نشان‌داد که شبکه‌‌‌‌های جهانی برای انتقال برق، نیاز فوری به ارتقا دارند. بر اساس این مطالعه، ۸۰میلیون کیلومتر شبکه برق تا سال۲۰۴۰ نیاز به نوسازی دارند. این یک فرآیند طولانی و پرهزینه با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های شبکه است و به بیش از ۶۰۰میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد. بسیاری از پروژه‌های انرژی تحت‌رهبری شهروندان بر اساس مدل‌های غیرمتمرکز و محلی تولید انرژی، عمل می‌کنند که به شبکه‌‌‌‌های گسترده خطوط انتقال نیاز ندارند.
منابع انرژی توزیع‌‌‌‌شده (DER) مانند باتری‌های خورشیدی پشت بام به شهروندان اجازه می‌دهد تا در نزدیکی محل استفاده، انرژی تولید کنند. چندین DER را می‌توان جمع کرد و یک ریزشبکه اجتماعی را تشکیل داد که می‌تواند در «حالت جزیره‌‌‌‌ای» کار کند و جوامع را قادر می‌سازد بدون نیاز به منتظر ماندن برای ارتقای شبکه، به انرژی‌های تجدیدپذیر دسترسی داشته باشند. مزیت تولید انرژی مبتنی بر جامعه، سیستم انرژی ایمن‌‌‌‌تر و قابل‌اعتمادتر است. افزایش پروژه‌های محلی و غیرمتمرکز، فشار را از شبکه‌‌‌‌های برق کم می‌کند و به جلوگیری از قطعی برق، آتش‌سوزی‌‌‌‌ها و سایر چالش‌هایی که شبکه‌‌‌‌های پر‌بار با آن مواجه هستند، کمک می‌کند. در نهایت، انرژی جامعه می‌تواند منبع جایگزینی برای برق در هنگام وقوع فاجعه باشد.
هنگامی که پورتوریکو توسط توفان ماریا در سال۲۰۱۷ و توفان فیونا در سال۲۰۲۲ آسیب دید، شبکه برق ازکار افتاد و‌میلیون‌ها نفر را بدون برق گذاشت، اما تعداد کمی از خانه‌‌‌‌ها و کسب‌وکارها در منطقه Castañer با استفاده از یک ریزشبکه راه‌اندازی شده توسط اولین تعاونی انرژی‌های تجدیدپذیر پورتوریکو، توانستند چراغ‌‌‌‌های خود را روشن نگه دارند، پس از توفان‌‌‌‌های ویرانگر، پورتوریکویی‌‌‌‌ها شروع به‌کار کردند تا انرژی غیرمتمرکز و متعلق به جامعه را وارد ترکیب چرخه انرژی کنند. سال‌گذشته، ادجانتاس، شهری در کوه‌‌‌‌های پورتوریکو، یک ریزشبکه خورشیدی با مالکیت مشترک را با ظرفیت تامین انرژی جامعه ۱۷هزار و ۶۰۰ نفری تکمیل کرد، نمونه‌‌‌‌ای از اینکه چگونه این پروژه‌ها می‌توانند ابزاری قدرتمند برای ایجاد جوامع انعطاف‌‌‌‌پذیر و سیستم‌های انرژی باشند.
موانع انرژی جامعه
به‌رغم مزایایی که این ابتکارات در گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر نشان می‌دهند، موانع زیادی بر سر راه آن وجود دارد. در سرتاسر جهان، رویکرد دولت‌ها برای انتقال انرژی، ساخت پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر در مقیاس کاربردی را در اولویت قرار می‌دهند، اما حمایت از انرژی جامعه همیشه به‌عمل تبدیل نمی‌شود. به‌عنوان مثال، درحالی‌که استراتژی انتشار کربن خالص صفر بریتانیا مزایای این پروژه‌ها را مشخص می‌کند، سازمان جامعه انرژی انگلستان از این استراتژی به دلیل عدم‌ارائه اقدامات عملی در حمایت از طرح‌های انرژی تجدیدپذیر توسط شهروندان انتقاد کرد. در بازار انرژی که تحت‌تسلط شرکت‌هایی است که روی یک سیستم انرژی متمرکز کار می‌کنند، پروژه‌های انرژی جامعه نیز با همه‌چیز از دسترسی به منابع مالی گرفته تا سرمایه‌گذاری در ابتکارات و هدایت فرآیندهای پیچیده قانونی و بوروکراتیک مربوط به راه‌اندازی پروژه‌ها و اتصال آنها به شبکه درگیراست.
حتی بازار انرژی اروپا در سال‌های اخیر با حذف سیاست‌ها و یارانه‌‌‌‌ها برای چنین پروژه‌هایی، مطلوبیت کمتری پیدا کرده‌است. گزارش سال۲۰۲۰ توسط اتحادیه‌‌‌‌های کارگری برای دموکراسی انرژی نشان‌داد که پایان یارانه تعرفه‌های خوراک (FiT)، پروژه‌های انرژی اجتماعی در سراسر اروپا را به «الگوی کاهش» سوق داده‌است. علاوه‌بر این، این پروژه‌ها می‌توانند با مخالفت مستقیم شرکت‌هایی مواجه شوند که به‌دنبال سودآوری و حفظ سلطه خود در بازار هستند. طرح‌های اخیر برای یک برنامه خورشیدی اجتماعی در کالیفرنیا که پیشرو در زمینه انرژی خورشیدی در ایالات‌متحده است، با مخالفت سه شرکت اصلی انرژی این ایالت روبه‌رو شده‌است. فعالان می‌گویند که این تازه‌‌‌‌ترین جریان در یک دهه‌اخیر است که توسط شرکت‌های آب و برق برای مسدود‌کردن انرژی اجتماعی در ایالت به راه‌افتاده است.
انرژی جامعه با موانع اجتماعی نیز مواجه است. بیشتر مردم با انرژی به‌عنوان خدماتی که توسط شرکت‌های برق ارائه می‌شود، مواجه می‌شوند، نه چیزی که فعالانه در آن مشارکت دارند و آگاهی از طرح‌های انرژی جامعه عموما پایین است. به‌عنوان مثال، یک نظرسنجی در سال۲۰۲۳ که توسط تعاونی انرژی‌بریستول انجام شد، نشان‌داد که تنها یک‌‌درصد از پاسخ‌دهندگان احساس می‌کنند به‌خوبی از انرژی جامعه مطلع هستند. برای اینکه این پروژه‌ها نقش موثری در انتقال انرژی ایفا کنند، باید آموزش و آگاهی بیشتری وجود داشته‌باشد تا مردم بتوانند ابتکاراتی را برای آوردن انرژی محلی و تجدیدپذیر به جوامع خود شناسایی و راه‌اندازی کنند.
دموکراسی انرژی، یک جنبش مردمی است که برای تحقق اهداف انرژی عادلانه و متعلق به جامعه ظهور کرده و تلاش می‌کند تا نقشی محوری در دوران گذار از سوخت‌های فسیلی ایفا کند. «انجمن اتحاد عدالت اقلیمی آمریکا» هدف جنبش را این‌گونه تعریف می‌کند: «تغییر از اقتصاد متمرکز سوخت فسیلی شرکتی به اقتصادی که توسط جوامع اداره می‌شود و براساس اصل عدم‌آسیب به محیط‌زیست طراحی شده و از اقتصادهای محلی حمایت می‌کند و به سلامت و بهداشت و رفاه برای همه مردم کمک می‌کند.» دموکراسی انرژی برای افزایش آگاهی عمومی در مورد این نوع پروژه‌ها تلاش می‌کند. در سال۲۰۲۲، کمپین پروژه دموکراسی انرژی، بیش از ۳۰سازمان دموکراسی انرژی در سراسر ایالات‌متحده را راه‌اندازی کرد.
این کمپین با نشان‌دادن ابتکارات انرژی تحت‌رهبری شهروندان، جوامع را قادر می‌سازد تا انتقال انرژی را به‌دست خود بگیرند. فصلی از گزارش چشم‌‌‌‌انداز انرژی جهانی ۲۰۲۳ آژانس بین‌المللی انرژی به «انتقال انرژی ایمن و مردم‌محور» اختصاص داشت که به نیاز به‌دسترسی به انرژی، مقرون به صرفه‌بودن و اشتغال در گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر اشاره می‌کرد. همان‌طور که چالش‌های اجتماعی مرتبط با انتقال انرژی مدنظر گرفته می‌شوند، انرژی جامعه باید بخشی از گفت‌وگو باقی‌بماند و راه‌‌‌‌حل‌‌‌‌هایی که ارائه می‌دهد شناخته شود. به‌رغم موانع متعددی که این پروژه‌ها با آن روبه‌رو هستند، نشانه‌های دلگرم‌‌‌‌کننده‌‌‌‌ای نیز وجود دارد. سال‌گذشته، آژانس بین‌المللی انرژی میزبان یک وبینار با رهبران جهانی در فضای انرژی جامعه بود و مقاله‌‌‌‌ای را منتشر کرد که مزایای آن را بیان می‌کرد. برای استفاده از این مزایا، دولت‌ها و بازارها باید از طرح‌ها و سازمان‌های انرژی جامعه از طریق سیاستگذاری و سرمایه‌گذاری حمایت کنند.
