«ایران» برنده بحران عربستان وقطر

دنیای اقتصاد: ایران راندی دیگر در نبرد جنگ سرد ایران-عربستان را برده است، جنگی که بر چشم‌انداز سیاسی خاورمیانه سایه انداخته است. بخش عمده این پیروزی در نتیجه نابخردی‌های عربستان سعودی بوده است. ریاض در واکنش به گرایش قطری‌ها به سمت ایران تلاش کرد تا با همکاری متحدان منطقه‌ای خود قطر را منزوی کند. در واقع هدف عربستان از انزوای سیاسی-اقتصادی قطر، بازگرداندن این کشور به سمت برادران به اصطلاح بزرگترش بود. البته این فرضیات سعودی‌ها بر مبنای این بود که کشور کوچک قطر برای تجارت، ترافیک هوایی، تامین مواد غذایی و سایر مایحتاج به کشورهای عرب همسایه خود وابسته است و بدون این کشور، قطری‌ها قادر نخواهند بود حتی نیازهای روزانه خود را تامین کنند. به گزارش نشریه «نشنال اینترست»، اما آنچه که در واقعیت اتفاق افتاد، خلاف تصور سعودی‌ها بود.

اهداف پوشالی عربستان

پس از تحریم‌های همه‌جانبه، عربستان و متحدانش برای برقراری مجدد رابطه با قطر فهرستی از درخواست‌ها را به این کشور ارائه کردند. قطر اما در پاسخ، تمامی این تقاضاها از جمله تعطیل کردن شبکه رسانه‌ای «الجزیره» و مهم‌تر از همه قطع روابط با ایران - کشوری که قطری‌ها در بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی جهان با آن شریک هستند - را رد کرد. در این باره دو دلیل اصلی برای تاب آوردن قطر در مقابل تحریم‌های کشورهای عربی و دست رد آنها به عربستانی‌ها وجود دارد: اول، ایران و اندکی با تعجب ترکیه - کشوری که روزی یار غار عربستان سعودی بود - بعد از تنش‌‌ ایجاد شده به‌واسطه عرضه هوایی و دریایی ارزاق مورد نیاز به قطری‌ها کمک کردند تا بر تحریم‌ها غلبه کند. دوم، عربستان سعودی پیش از اقدام نابخردانه خود توجهی به ارتباطات تاثیرگذار میان قطر و واشنگتن نداشت. در واقع آنها این واقعیت را نادیده گرفتند که بزرگ‌ترین پایگاه هوایی آمریکا در منطقه در قطر قرار دارد، پایگاهی که عمده حملات هوایی پنتاگون به کشورهایی همچون افغانستان و سوریه از آنجا صورت می‌گیرد. گرچه دونالد ترامپ با نادیده گرفتن روابط استراتژیک قطر-آمریکا، اظهاراتی را علیه قطری‌ها ایراد کرد اما واکنش وزارت خارجه آمریکا در این زمینه کاملا متفاوت بود. در این راستا، عربستانی‌ها فهمیدند اگر بخواهند بیش از اینها قطر را تهدید کنند با واکنش آمریکایی‌ها مواجه خواهند شد، اتفاقی که باعث می‌شود اهداف مشترک عربستان و آمریکا در منطقه‌ با چالش روبه‌رو شوند. تحت تاثیر این دو عامل بود که تهدیدها و تحریم‌های عربستان سعودی برای قطر بی‌اهمیت شد.

در ۲۳ اوت سال‌جاری پس از برقراری تماس تلفنی میان وزرای خارجه ایران و قطر، مقامات قطری اعلام کردند تصمیم دارند سفیر خود را به تهران بازگردانند. قطری‌ها همچنین خواستار تقویت روابط دوجانبه در تمامی زمینه‌ها با جمهوری اسلامی ایران شدند. به عقیده کارشناسان این اتفاق پیروزی بزرگ برای ایران محسوب می‌شود. در واقع این اتفاق می‌تواند شروعی برای از سرگیری روابط ایران با سایر کشورهای عضو «شورای همکاری خلیج فارس» که تحت سلطه عربستان سعودی قرار دارند، باشد. یکی دیگر از جنبه‌های مهم بهبود روابط ایران و قطر اثرات احتمالی آن در جنگ داخلی سوریه است. در درگیری‌های سوریه، ایران حامی دولت قانونی این کشور و قطر، عربستان و ترکیه حامی مخالفان دولت - که عمدتا از تندروهای تکفیری‌اند - هستند. اکنون که قطری‌ها در تنش با عربستان هستند و در این تنش‌ها ایران حامی آنها بوده است، انتظار می‌رود قطر دخالت‌های خود را در سوریه و حمایت‌های خود از گروه‌های تروریستی را کم کند.

یکی دیگر از جنبه‌های مثبت بهبود روابط ایران-قطر، نزدیکی تهران به آنکارا است. اقدام سعودی‌ها درباره به انزوا کشیدن قطر، کمک شایانی به بهبود روابط ایران و ترکیه کرده است. ترکیه منافع بسیاری در قطر دارد. این کشور در راستای برنامه‌ریزی‌هایی که برای افزایش قدرت خود در خاورمیانه دارد، در حال احداث پایگاه نظامی در قطر است. به‌علاوه امیر قطر و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، روابط بسیار نزدیکی با یکدیگر دارند، چراکه در زمان کودتای نافرجام ترکیه (اواخر ژوئیه ۲۰۱۶) قطری‌ها تعدادی از بهترین نیروهای خود را برای حمایت از دولت اردوغان به این کشور اعزام کردند. اکنون اما نوبت جبران ترکیه است. در این باره پارلمان ترکیه طرحی را تصویب کرد که براساس آن به دولت این کشور اجازه داده شد تا حدود سه تا پنج هزار نیروی نظامی برای تامین امنیت داخلی قطر به این کشور بفرستد؛ بنابراین ترکیه به‌رغم اختلافی که بر سر موضوع سوریه با ایران دارد، با ارسال نیرو به قطر عهد خود با عربستان را شکست و در مسیر سیاست‌های ایران قرار گرفت. این روزها تهران و آنکارا در تلاشند تا اختلافات خود بر سر مسائل مختلف را مرتفع سازند. دراین‌باره به‌نظر می‌رسد اشتیاق مقامات ترکیه برای نزدیک شدن به تهران بیشتر است. ترکیه اکنون این واقعیت را پذیرفته است که رفتن اسد - کسی که از جانب ایران حمایت می‌شود - با اجبار ممکن نیست. نخست‌وزیر ترکیه در ۲۰ اوت اعلام کرد که این کشور مشتاق است تا بحران سیاسی سوریه با مشارکت تمامی طرف‌های درگیر ازجمله رئیس‌جمهور بشار اسد حل و فصل شود.

به گزارش «نشنال اینترست»، اصلی‌ترین پیروز تحولاتی که به آنها اشاره شد، ایران است. ایرانی‌ها با ثبات قدم در سیاست‌های خود نظیر ابقای بشار اسد، گسترش نفوذ نیروهای برون‌مرزی خود و قدرت بخشیدن به متحدان منطقه‌‌ای خود همچون حزب‌الله لبنان توانستند آنها را به سایر کشورها نیز دیکته کنند. به‌علاوه عربستان سعودی با سیاست‌های نابخردانه خود - که منطق پشت آنها چیزی جز غرور و گستاخی نبوده است - از یک طرف زمینه را برای پیروزی‌های ایران در زمینه‌های مختلف فراهم کرد و از طرف دیگر خود را در باتلاق مشکلات فرو برد. بر این اساس، سیاست‌های هوشمندانه، منطقی و صبورانه تهران در نهایت عایدی‌‌ای که انتظارش را داشتند، برایشان به‌همراه داشت. در آخر باید خاطرنشان کرد که نزدیکی همزمان ایران (کشوری که اکثر جمعیتش شیعه است) با دو کشور سنی‌نشین قطر و ترکیه، در حال پر کردن شکافی است که میان شیعیان و سنی‌ها در خاورمیانه وجود داشته است. یکی از اصلی‌ترین سلاح‌های زرادخانه تبلیغاتی سعودی‌ها در قبال ایران این واقعیت بود که اکثریت جمعیت کشورهای عربی را سنی‌ها تشکیل می‌دهند. اما آنچه در عمل مشاهده شد این بود که پیروز نهایی رقابت میان ایران و عربستان را قدرت سیاسی خالص تعیین کرده است نه خصومت‌های تاریخی.