علی سعیدی

مصطفی زه‌تابیان

در کسب و کارهای مدرن، یک راه برای کاهش ریسک زیان ناشی از بداقبالی، بیمه است. مفهوم تکافل یا بیمه اسلامی، در جایی که منابع لازم برای کمک به افراد تجمیع می‌شود، مخالفتی با شریعت ندارد.

این مفهوم در راستای اصول جبران خسارت و مسوولیت‌های مشترک در میان جامعه می‌باشد. این مفهوم تازه‌ای نیست و در واقع در صدر اسلام و توسط مهاجران مکه و انصار مدینه پس از هجرت پیامبر در ۱۴ قرن پیش نیز رواج داشته است.

به طور کلی فقهای مسلمان عملیات بیمه متعارف را خلاف قوانین و الزامات شریعت می‌دانند. بیمه متعارف دربر دارنده عنصر عدم اطمینان، غرر (در قرارداد بیمه، قماربازی) المیسر (به عنوان پیامدهای وجود عدم اطمینان و بهره) ربا (در فعالیت‌های سرمایه‌گذاری شرکت‌های بیمه متعارف است که قوانین شریعت را نقض می‌کند.)

تکافل مدل جانشین بیمه برای مسلمانان است که آنان را در برابر ریسک زیان ناشی از بداقبالی، پوشش می‌دهد.

بیمه اسلامی یک سیستم مشارکتی- حمایتی است که به موجب آن تعدادی از افراد، ریسک زیان بالقوه مربوط به یکدیگر را بین خود تسهیم می‌کنند. در صورت وقوع چنین زیانی، شریکان زیان تحمیل شده بر فرد را از طریق پرداخت‌های انجام شده از سوی هر یک از آنها و نیز از طریق سودهای سرمایه‌گذاری آن پرداخت‌ها،‌ می‌پردازند.

سپس در پایان سال سود اضافی خالص در میان آنها توزیع می‌شود. در این صورت، شرکت بیمه (وکیل)، (عملیات بیمه را برای بیمه‌شدگان مدیریت می‌کند، سپس به نمایندگی از آنان، وجوه را به عنوان مدیر) (مضارب) سرمایه‌گذاری کرده و در مقابل آن، کارمزدی ثابت جهت مدیریت عملیات بیمه و سهمی از سود مربوط به وجوه سرمایه‌گذاری شده را دریافت می‌کند.

وکالت: عقدی است بین دو طرف که در آن یک طرف دیگری را جهت مدیریت و سرمایه‌گذاری مقدار مشخصی سرمایه منصوب کرده و در مقابل طرف دیگر مبلغ معین یا سهم سود معینی را دریافت می‌کند.

مضاربه: عقدی است بین دو طرف که در آن یک طرف سرمایه مشخصی را به دیگری (مضارب) می‌دهد تا طرف دیگر با استفاده از تلاش و تجربه خود، آن را سرمایه‌گذاری کند. سودها براساس توافق معین و ثابتی بین دوطرف تسهیم می‌شود.

اهداف اصلی بیمه سلامتی عبارت است از:

۱ - پشتیبانی از انسجام اجتماعی،

۲ - کمک در راستای حمایت جامعه در برابر تاثیرات منفی شرایط نامطلوب،

۳ - بهبود کیفیت زندگی از طریق آرامش ذهنی که از طریق ایجاد امنیت حاصل می‌شود،

۴ - پس‌انداز و سرمایه‌گذاری پول از طریق یک سیستم مشارکتی که سود را بر مبنای حق بیمه پرداختی توسط سیاست‌گذاران در دوره‌های سالانه پرداخت می‌کند.

شرکت‌های تکافل بسیار موفق در کشورهای عربی تا سود سهام بالغ بر ۸درصد داشته‌اند. با این وجود این شرکت‌ها می‌توانند خیلی بهتر عمل نمایند، اگر کسب‌وکارهای بیشتری ایجاد شود. فقدان ظرفیت لازم برای ثبت انواع مختلف کسب‌وکار، حفاظت اندک، دامنه محدود محصولات و فقدان خدمات‌دهی خوب، موانع سر راه رشد شرکت‌های تکافل در گذشته بوده است و این پارامترها به خصوص در کشورهای اردن، بحرین و قطر به سرعت در حال بهبود هستند. همچنان انتظار می‌رود شرکت‌های جدید تکافل در کویت و امارات متحده عربی به این سناریوی بهبود در صنعت بیمه اسلامی (تکافل) بپیوندند. اکثر کشورهای مسلمان از پتانسیل لازم برای افزایش حجم بیمه به اندازه حداقل دو برابر حجم جاری برخوردارند. یکی از دلایل عمده در نفوذ کم بیمه در این کشورها توسعه‌نیافتگی بیمه عمر می‌باشد.

بیمه خصوصا بیمه عمر بخش مهمی از حمایت اجتماعی لازم برای هر جامعه می‌باشد. بیمه جایگاه صحیحی در اسلام دارد؛ ولی عدم آگاهی و اطلاع کافی از آن در طی سال‌های زیاد باعث عدم تمرکز و ذهنیت کافی در مورد بیمه در فرهنگ مسلمانان شده است.

تکافل یا بیمه مشارکتی راه درستی به سوی برداشتن این موانع ذهنی می‌باشد. این نوع بیمه می‌تواند بازار بیمه را در حوزه‌هایی که بیمه متعارف قابلیت رشد ندارد یعنی کشورهای مسلمان گسترش دهد.