هکِ زمین

آسیه اسدپور / نویسنده نشریه  ساعت ۱۰ صبح است. دانشمندان داده، متالورژیست‌ها و مهندسان «ریپورت-مک‌موران» در اتاق فکر بغداد جمع شده‌اند. همه نگران‌اند. کسی نمی‌داند قرار است چه اتفاقی بیفتد. هیچ‌یک از اعضای این اتاق موافق افزایش سرعت عجیب آسیاب نیستند. اعضای تیم همگی در برابر طرح کارخانه تغلیظ سنگ مس بغداد ماه‌ها مقاومت کرده‌اند؛ چون خطایی کوچک می‌تواند کل کارخانه را مختل کند و میلیاردها سرمایه را بر باد دهد. اما تصمیم گرفته شده است. یک مدل سفارشی از هوش مصنوعی با داده‌های عملیاتی سه‌ساله از کارخانه بارگیری و برنامه‌ریزی شده تا تولید مس را افزایش دهد و آسیاب با سنگ معدن بیشتری در هر دقیقه تغذیه شود.

ولی حالا که وقت اجرا رسیده است حتی مدیران هم نمی‌خواهند به 13 مانیتور بزرگ اتاق کنترل نگاه کنند. جاستین کراس، مدیرکل سایت بغداد، بعد از گذشت دو ساعت، دیگر کلافه شده است. او از اعضای اتاق، می‌خواهد پوشه‌هایی را که روبه‌رویشان است بردارند و به حرف‌هایش گوش کنند. دوستان! جلسه را ساعت 10 گذاشتیم تا فاجعه مرگبار معدن مونونگاه در ویرجینیای غربی را که همین ساعت رخ داد یک‌بار دیگر با هم مرور کنیم و بدانیم چرا هوش مصنوعی فقط برای 670 هزار آمریکاییِ بخش معدن و استخراج یک ضمانت‌نامه جانی است. طبیعتاً جامعه جهانی دیگر نمی‌خواهد در عرض چند ساعت شاهد اجساد مثله‌شده 361 کارگر مهاجر باشد یا تکه‌هایی از جنازه‌های چندین کودک هشت‌ساله را با کلنگ و بیل از زیر 700 هکتار زمین گرفتارشده در آتش، گازهای کشنده و انفجار بیرون بکشد و بعد به اجبار از اسقف برانسفیلد که فقط زنگ کلیسا را به یادشان تکان داده، تشکر هم بکند. اصلاً جان‌ها را بی‌خیال شویم؛ آیا شماها پول دوست ندارید؟ آیا حاضرید از عصر استخراجِ هوشمند و صرفه‌جویی 290 تا 390 میلیارددلاری آن فقط برای تولیدکنندگان مواد خام معدنی جا بمانید؟ اصلاً خبر دارید برای بیش از 40 هزار کامیون ماینینگ در دنیا که یکی از گران‌ترین دارایی‌های سازمان‌های معدنی برای خرید و بهره‌برداری است، چقدر باید هزینه شود؟ آیا می‌دانید تنها یک کامیون ماینینگ، چهار تا بیش از شش میلیون دلار هزینه دارد و هر تایر میشلن یا بریجستون آن می‌تواند بین 40 تا 60 هزار دلار خرج روی دست شما بگذارد و هر کامیون شش تایر نیاز دارد؟ اصلاً کسی تابه‌حال با یک کارشناس AI درباره پهپادهای خودمختار که از فناوری پیشرفته برای جمع‌آوری داده‌های الکترومغناطیسی، مغناطیسی و رادیومتریک در نقشه‌برداری از نقاط سیاه زمین استفاده می‌کند حرف زده است تا ارزش حفظ جان 300 انسان در طول یک دهه مشخص شود و دیگر معدنچیان در خاک و گاز و آوار نمیرند؟

دوقلوهای دیجیتال

باور می‌کنید در حالی که مردم دنیا بر پیشرفت اوبر، گوگل و تسلا تمرکز کرده‌اند، بسیاری روحشان هم خبر ندارد که شرکت استخراج معادن و فلزات «ریو تینتو»، دوقلوی دیجیتالی ابتکاری ناسا را برای ایجاد معادن هوشمند به کار گرفته و به اندازه شهود مهندسان و متالورژیست‌های کهنه‌کار خود بر هوش مصنوعی تکیه کرده است تا

AutoHaul‌، اولین سیستم راه‌آهن مسافت طولانی را توسعه دهد و صاحب اولین‌ و طولانی‌ترین‌ قطار خودران جهان در معادن سنگ‌آهن باشد. یا در رقابت با آن، گروه ‌«‌VIST»، با استفاده از کامیون‌ها و لودرهای خودکار تلاش کرده تا از درآمد پیش‌بینی‌شده 78/ 3 تریلیون‌دلاری کاربرد هوش مصنوعی تا سال 2035 سهامدار بزرگی باشد؟‌ حتی بی‌اچ‌پی، فورتسکیو متال‌گروپ، گلدکورپ، نیوکرست، باریک‌گلد و دندی پرشزمتال در معدنکاری دیجیتال گوی سبقت را از رقبای خود ربوده‌اند تا جهت‌گیری محرزی در سرمایه‌گذاری بر فناوری‌های نسل چهارم معدن داشته باشند و پیشران‌های جهان شوند. یا هزار و یک نمونه دیگر که می‌توانم برایتان مثال بزنم تا باور کنید، در میان تمامی درگیری‌های جهانی و ناسیونالیسم منابع، اولویت‌های رقابتی برای ماینرها به سرعت در حال تغییر است، دارد عصر جدید را خلق می‌کند و شما برای اینکه جزئی از آن باشید فقط کافی است دکمه‌های کنار دستتان را فشار دهید و فرمان اجرا بدهید. و بالاخره فرمان داده و اجرا شد. اپراتور سایت بغداد، برای سرعت‌بخشی به تسمه‌های نقاله انتقال‌دهنده تکه‌های بزرگ سنگ معدن از سنگ‌شکن به انبار و از انبار به آسیاب، بر روی دکمه سبز کلیک کرد. خوانش صدها حسگر عملکردی اطراف کارخانه شروع شد. آسیاب سرعت گرفت. دوازده ساعت تخمینی بی‌هشدار گذشت. ذخایر سنگ معدن به کمتر از حد معمول آن رسید اما تحویل سریع از سنگ‌شکن و معدن به آسیاب اجازه داد تا به کار خود ادامه دهد. ماه‌ها و سال‌ها این روال ادامه یافت. مدل AI درست عمل کرد. فری‌پورت-مک‌موران، از فازهای نخست «عصر اپراتور» گذشت. ذخایر سنگ معدن عیار بالای بغداد بعد از سال‌ها تمام شدند ولی درآمد این شرکت از 05/ 622 میلیون دلار سال 1995 به 39/ 5 میلیارد دلار در سه‌ماه منتهی به 31 مارس 2023 رسید و حالا بعد از گلد کورپ، بی‌اچ‌بی و ریوتینتو، این معدنکار بزرگ، همزمان با 111سالگی خود سطح قابل اعتنایی از هوشمندسازی و استفاده از دانش روباتیک را در معادن خود ایجاد کرده است. چهارمین پیشران و بازیگر جهانی در حوزه معدنکاری دیجیتال است و با تمرکز روی مواد خاصی همچون طلا، کبالت، مولیبدن و نیز استخراج هوشمند نفت و گاز، قرار است طبق تحلیل گلوبال دیتا، در سهم بالقوه 7/ 15 تریلیون‌دلاری هوش مصنوعی تا سال 2030 در اقتصاد جهانی، بیشترین نقش را داشته باشد.

رالی طلا، استعمار معدنی چین

بر اساس بیستمین گزارش سالانه معدن PwC، صنعت معدن، قرار است در سرمایه‌گذاری، استخراج زغال‌سنگ، سنگ‌آهن، طلا، فلزات گرانبها و صنعتی و تقاضای چین برای مواد خام و همچنین سایر تحولات ژئوپولیتیک و اقتصادی، روزهای پرتلاطمی را بگذراند و هوش مصنوعی 10 شرکت پیشران، عقب‌ماندگی 30 تا 40درصدی صنعت معدنکاری را از حیث بلوغ و شتاب دیجیتال، جبران کنند و عملکرد آنها را به سطح جدیدی در تمامی زنجیره ارزش از معدن تا بازار برسانند. مطابق با پیش‌بینی پل بندیل، رهبر جهانی معدن PwC و آنالیز تیم او از پرو، کانادا، آفریقا، آرژانتین، شیلی، چین، استرالیا، هند، اندونزی، برزیل و ایالات‌متحده، شرکت‌های بزرگ معدنی جهان در سال 2023، فرمول‌های جدیدی را برای موفقیت تا 10 سال آینده پیدا خواهند کرد و دوران کانی‌های حیاتی، به خاطر ظهور بازیگران جدید یعنی دولت‌ها مجدد بازنویسی و اختراع می‌شود؛ هرچند گرفتاری‌های بی‌شماری نیز تکرار یا ایجاد خواهند شد. ارزیابی و جمع‌بندی رهبر جهانی معدن PwC، نشان می‌دهد با آنکه احتراق زغال‌سنگ و صنعت فولاد بیشترین تاثیر را بر افزایش دی‌اکسید کربن دارند، اما امسال تقاضا برای زغال‌سنگ، سنگ‌آهن و فولاد افزایش می‌یابد که به دلیل تقاضای روبه‌رشد چین، هند، آسیای جنوب شرقی، افزایش صادرات روسیه به چین و هند با قیمت‌های پایین و تخفیف‌های بالا و افت تقاضا در استرالیا و آمریکاست. بر اساس تحلیل هاب زغال‌سنگ (‌The Coal Hub‌)‌، تجارت جهانی زغال‌سنگ متالورژی در سال 2023 به 304 میلیون تن می‌رسد که 7/ 1 درصد در مقایسه با سال 2022 بالاتر خواهد بود و علت اصلی آن افزایش خریدهای هند و افت 21درصدی واردات چین در مقایسه با سال قبل است. در واقع، اصرار هند برای گسترش نقش خود به عنوان تامین‌کننده بزرگ فولاد و فشار فولادسازان هندی برای توسعه پروژه‌های بزرگ فولادی است که واردات زغال‌سنگ را در سطوح بالا حفظ می‌کند و واردات زغال‌سنگ چین را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. به نحوی که، مصرف فولاد خام هند در سال 2023 به 124 میلیون تن افزایش می‌یابد که پنج درصد بیشتر از سال قبل است و از طرفی واردات زغال‌سنگ به آن امسال 13 درصد بالاتر خواهد رفت، به 68 میلیون تن می‌رسد و تا سال 2028 بالغ بر 86 میلیون تن خواهد شد. کمااینکه صادرات زغال‌سنگ به این کشور اکنون 5/ 3 برابر شده و به 4/ 8 میلیون رسیده است. علاوه بر آن در حوزه فلزات گرانبها، طلا همواره روندی رو به رشد داشته و همچنان نیروی محرکه در بودجه‌های اکتشاف جهانی خواهد بود. کمااینکه، در سال 2022، با احتساب نرخ 92/ 6 دلار آمریکا، طلا سهمی 53درصدی و 628 میلیون از بودجه تفصیلی S&P Global را به خود اختصاص داد و نقره به سهمی کمتر از پنج درصد رسید. مضاف بر اینکه طلا با 63 درصد در سال 2021 و 40 درصد در سال 2022، رشد اصلی بودجه اکتشافات را از آن خود کرده بود که جای تعجب ندارد، زیرا بیشترین تعداد حفاری‌ها بر روی پروژه‌های اکتشاف طلا متمرکز شده است. علاوه بر طلا، استخراج مس نیز در سال 2022 حدود 5/ 21 درصد از بودجه اکتشاف سهم داشته و در مقابل بودجه اکتشاف برای نیکل (612 میلیون دلار آمریکا) و روی (467 میلیون دلار آمریکا) اندک بوده و با توجه به یافته‌های گروه مطالعات بین‌المللی مس (ICSG)، خروجی معادن مس در سال گذشته به 9/ 21 Mta رسیده و افزایش 9/ 3درصدی داشته است. و این در حالی است که اگر اعتصاب‌ها و ناآرامی‌ها باعث وقفه در تولید مس در شیلی و پرو نمی‌شد، این افزایش بیشتر بود و چنانچه اتفاق دیگری نیفتند هم تا پایان سال 2023، تولید مس با 3/ 5 درصد افزایش به 062/ 23 Mta می‌رسد و طبق انتظار شورای سرمایه‌گذاری جهانی پلاتین «WPIC» تولید این فلز در سال 2023 با 5726 کیلو اوز در مقایسه با سال 2021 گرچه تغییر چندانی ندارد اما حدود 4047 کیلو اوز از تولید پلاتین یا تقریباً 71 درصد از تولید جهانی در سال 2023 را به آفریقای جنوبی می‌دهد و شتاب کاربرد هوش مصنوعی باعث می‌شود، چین تقریباً بر همه فلزات معدنی تاثیر بگذارد و حتی مشخص کند که مثلاً چه مقدار مواد خام می‌تواند از روسیه وارد شود یا روسیه اجازه دارد چه درآمدی از مواد خام داشته باشد. استعمارگری که شاید دنیا برایش آمادگی ندارد اما به گفته جیمز مونیگان، رئیس محصولات کمپانی Axora، ارائه‌دهنده خدمات فناورانه به صنایع سنگین معدنی، می‌تواند صرفاً بخشی از تبعات ویروسی شدن هوش مصنوعی در ماینینگ باشد، ولی بی‌شک عامل نادیده‌انگاری نقش حساس AI در اقتصاد و بازار معدن نیست.

گلوله‌های نقره‌ای

امسال بازار جهانی معدن به استناد ‌Globe Newswire با نرخ رشد مرکب سالانه 1/ 6 درصد، از 6/ 2022 میلیارد دلار در سال 2022 به 15/ 2145 میلیارد دلار افزایش یافته و انتظار می‌رود بازار ماینینگ 2027 با CAGR 7/ 6 درصد به حدود 5/ 2775 میلیارد دلار برسد که 82 درصد از آن را مدیون بیش از 100 نوآوری بزرگ در زمینه هوش مصنوعی و تجهیزات خودکار/ خودمختار معدنی است. کمااینکه، گزارشEY تایید می‌کند که افزایش تقاضا برای فناوری‌های پیشرفته، هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی با هدف شناسایی مکان، تجزیه و تحلیل الگوها و بهینه‌سازی منابع برای کاهش ضایعات باعث رشد این بازار خواهد شد و البته دلایل منطقی و باارزش‌تری هم برای آن وجود دارد. برای نمونه موسسه جهانی مک‌کینزی در مقاله‌ای با نام «فراتر از چرخه ابری: چگونه فناوری منابع را تغییر می‌دهد» اثبات می‌کند، هوش مصنوعی با آنکه یک گلوله نقره‌ای برای تمامی مشکلات صنعت معدن نیست، اما باعث کاهش 50درصدی هزینه‌ها، افزایش 50درصدی بهره‌وری، رشد 10 تا 20درصدی توان عملیاتی استخراج، بهبود 5/ 25درصدی بهینه‌سازی مرحله به مرحله زنجیره ارزش، ارتقای 51درصدی ایمنی و رشد 25درصدی تولید تا پایان سال 2022 شده است. همچنین در پی ترکیب با نظارت انسانی، توأم با آشکارسازی نامحتمل‌ترین مکان‌های ذخایر معدنی، عامل حفظ سرمایه 29/ 1تریلیون‌دلاری، توسعه فعالیت‌های سرمایه‌گذاری 85میلیارددلاری و کنترل هزینه عملیاتی 670میلیارددلاری تا پایان سال 2022 و حفظ ارزش 1/ 28میلیارددلاری بازار جهانی استخراج هوشمند معادن تا سال 2027 و توسعه 19میلیارددلاری بازار جهانی معدن تا سال 2029 در 40 شرکت پیشرو بوده است و خواهد ماند. از سویی، طبق نظرسنجی شورای منابع انسانی صنعت معدن (MiHR)، اکثر افراد 15 تا 30ساله به صورت 100 درصد مطمئن هستند که حتی به کار در معدن به عنوان یک شغل فکر هم نمی‌کنند. در کنار آن، در شاکله سازمانی و اداری این صنعت به وضوح شکاف‌های جنسیتی گسترده‌ای وجود دارد؛ به نحوی که گزارش سازمان بین‌المللی کار (‌ILO) تایید می‌کند فقط 14 درصد از مشاغل عملیاتی معدن در اختیار زنان است؛ و با آنکه کار در خود معدن برای زن‌ها به شدت آسیب‌زاست، طبق آمار «‌S&P Global» زنان صرفاً 3/ 12 درصد از پست‌های هیات‌مدیره شرکت‌های معدنی جهان را در اختیار دارند و به همین خاطر، هوش مصنوعی، روباتیک، اتوماسیون و تجهیزات خودکار و خودمختار، بدون اینکه جایگزین کامل نیروی انسانی (مرد و زن) شوند، با وجود نوظهور بودن توانسته‌اند شکاف‌های مهارتی 73 درصد از شرکت‌های معدنی و ناتوانی 57 درصد شرکت‌ها در شناسایی و جذب نیروهای متخصص را از بین ببرند و این صنعت را ایمن و شفاف‌تر کنند. همان‌گونه که با رشد 39درصدی تعداد کامیون‌های خودران در سال منتهی به می 2022، افزایش تعداد آنها از 769 به 1068 دستگاه و کاربرد فناوری تشخیص خواب‌آلودگی و کلاهک‌های هوشمند آنالیزگر امواج مغزی از آسیب ناشی از تصادفات معدن کاسته شده است و در کنارش فناوری و بهبود ایمنی ناشی از کاربرد روبات، پهپاد و تجهیزات خودکار/ خودران، میزان مرگ‌ومیر ناشی از سقوط بر زمین (FoG‌)، بیماری سیلیکوزیس، سل و بی‌احتیاطی نظارتی را به ترتیب تا 70، 67، 4/ 11 و 4 درصد، کاهش داده و با آنکه کشته ‌شدن 49 نفر طی یک سال، همچنان غیرقابل بخشش است، اما تلفات فجایع معدنی را در سال 2022 حدود 34 درصد بهبود بخشیده است. متفاوت‌تر از آن، دلیلی شده تا 35 درصد از مدیران عامل معدنی جهان افشا کنند که شرکت‌های آنها در معرض خطرات آب‌وهوایی است و چون حذف کامل تمام اثرات زیست‌محیطی استخراجی در معادن غیرممکن است زیرا همیشه سطحی از تخریب وجود دارد، 10 شرکت از 40 شرکت پیشرو معدنی جهان، تلاش خواهند کرد با هوش مصنوعی اثرات منفی محیطی را کاهش دهند؛ امکان استفاده بیشتر از حسگرها و دوربین‌ها را برای نظارت بر معادن و جمع‌آوری داده‌ها فراهم کنند و در واقع از هوش مصنوعی، داده‌ها و یادگیری ماشینی برای پیش‌بینی اوج انرژی استفاده کنند تا شاید زمین حداقل برای پنج سال آینده، دوام بیاورد و با ماز آلاینده‌های آب، هوا و خاک، وارد مدار خاموشی ناگهانی اما همیشگی نشود.