عیاری برای بخشش
علیرضا امیدوار omidvar@cgiran.org بر اساس آمارهای بین‌المللی CAF در سال 2011، ایران رتبه جهانی 91 را در نیکوکاری به خود اختصاص داده است. CAF، یک موسسه خیریه بین‌المللی است که «شاخص جهانی بخشش» را تولید کرده است. شاخصی ترکیب یافته از هر دو معیار پول و زمان تا بدین وسیله طبیعت متغیر و منحصر به فرد رفتار خیرخواهانه را انعکاس دهد و فراتر از آن بر تفاوت‌های فرهنگی و منطقه‌ای در زمینه‌‌‌ی انجام امور خیریه، تاکید کند.
شاخص جهانی بخشش به ما ایرانیان نشان می‌دهد که نباید انگشت اتهام را تنها به سمت مسوولان نشانه رفت. در همه جوامع دنیا بسیاری از مسایل و مشکلات جامعه توسط افراد آن جامعه و با کمک‌های نقدی و غیر نقدی آنها حل می‌شود. فرهنگ نیکوکاری در جوامع موجب می‌شود مردم آن جامعه به جای توقع از دولت، خودشان برای حل آسیب‌هایشان آستین بالا بزنند. برای همین هم تشویق و جا انداختن این فرهنگ در میان مردم، در رشد کشورها و از میان برداشتن بخشی از مسایل و چالش‌های اجتماعی اهمیت به سزایی دارد. اما باید دید آیا واقعا فرهنگ ایرانیان تا اندازه‌ای که دین آنها را ملزم می‌کند، به نیکوکاری گرایش دارد؟CAF در سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱، بر مبنای نظرسنجی‌هایی که توسط موسسه گالوپ (Gallup) از مردم جهان در رابطه با فعالیت‌های خیریه‌شان به عمل آمد، تحقیقی انجام داده است که در نوع خود بزرگ‌ترین پروژه محسوب می‌شود. این تحقیق بر اساس اطلاعات به دست آمده از نظرسنجی‌های انجام شده توسط موسسه گالوپ در ۱۵۳ کشور جهان، تدوین شده است؛ این کشورها در مجموع نماینده‌ی ۹۵ درصد از جمعیت جهان هستند. در اغلب کشورهای مورد بررسی، ۱۰۰۰ پرسشنامه توسط جامعه نمونه‌ای متشکل از افراد بالای ۱۵ سال که در مناطق شهری زندگی می‌کردند، تکمیل شد. در این شاخص، سه رفتار خیرخواهانه؛ یعنی «کمک نقدی به موسسات خیریه»، «فعالیت‌های داوطلبی» و «کمک به افراد نیازمند ناشناس» لحاظ شده است.
صدرنشین‌ها
نکته کلیدی و مهم این است که وقتی مفهوم کمک‌های خیریه و داوطلبانه چیزی بیش از کمک‌‌های نقدی در نظر گرفته می‌شود، کشورهایی که در ابتدای صف قرار می‌گیرند و پیشرو به حساب می‌آیند لزوما آن دسته از کشورهایی نیستند که در باور عموم، خیر و انسان دوست هستند. بر طبق گزارش سال ۲۰۱۱، ایالات متحده آمریکا خیرترین کشور جهان با اندازه شاخص ۶۰ درصد است. و ضمنا این اولین بار است (از سال ۲۰۱۰ تاکنون) که کشوری به امتیاز ۶۰ درصد رسیده است. ایرلند و استرالیا به ترتیب رتبه دوم و سوم را به خود اختصاص داده‌اند.
وضعیت خاورمیانه
منطقه خاورمیانه دربردارنده کشورهای نفت‌خیز جهان است. با این حال کمک‌های نقدی خیرخواهانه به موسسات خیریه بسیار کمتر از کمک به افراد نیازمند ناشناس رواج دارد و تقریبا فقط بیست درصد از جمعیت این منطقه به سازمان‌ها و موسسات خیریه کمک مالی می‌کنند. این منطقه همچنین دربردارنده‌ی کمترین آمار مربوط به فعالیت‌های داوطلبی است. (چیزی در حدود ۱۳ درصد از جمعیت این منطقه).
وضعیت ایران
مطابق با گزارش سال ۲۰۱۰، ایران با کسب رتبه ۸۶، از منظر فعالیت‌های خیریه، هشتاد و ششمین جایگاه را در جهان از میان ۱۵۳ کشور به خود اختصاص داده است. (با ۳۵ درصد کمک‌های نقدی به سازمان‌ها و موسسات خیریه، ۱۲ درصد فعالیت داوطلبی و ۳۸ درصد کمک به افراد نیازمند ناشناس. این در حالی است که در گزارش سال ۲۰۱۱ رتبه ایران به کشور نود و یکم در جهان رسیده است. همانطور که از آمارها برمی‌آید، شیوه‌ی رایج و غالب فعالیت‌های خیرخواهانه در کشور، کمک به افراد نیازمند ناشناس است. ایران در حالی در جایگاه نهم در منطقه خاورمیانه و آسیای غربی قرار گرفته است که عربستان نیز تنها به علت افزایش در میزان فعالیت‌های داوطلبی از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۱، روندی بسیار صعودی داشته و از رتبه ۸۷ در جهان به ۵۷ ارتقا پیدا کرده است. در این میان به نظر می‌رسد که نسبت به ترکیه وضعیت بهتری داریم چون ترکیه، رتبه ۱۳۴ در جهان با ۱۴ درصد کمک نقدی به موسسات خیریه، ۷ درصد فعالیت داوطلبی و ۳۵ درصد کمک به افراد نیازمند ناشناس داشته است.
• نقش دولت‌ها در این میان بسیار مهم است. دولت می‌تواند با تاسیس نهادهایی به‌منظور حمایت از جامعه مدنی به حداکثرسازی اثربخشی موسسات خیریه و سازمان‌های غیردولتی از طریق اطمینان یافتن از وجود استانداردهای حداقلی حاکمیت و نظارت بپردازد.
• در عین حال مردم نیز وظیفه دارند وضعیت نیکوکاری را در محیط اطراف خود ارتقا دهند. افراد می‌بایست ارزیابی کنند که چقدر زمان و پول می‌توانند به فعالیت‌های نیکوکارانه و خیرخواهانه اختصاص دهند. باید «هنجار»ی اجتماعی وجود داشته باشد که افراد، حداقل ۵/۱ درصد از درآمدشان را به موسسات خیریه کمک کنند که البته این درصد نسبت به میزان ثروت و درآمد افراد باید متغیر باشد.
• بنگاه‌های اقتصادی می‌توانند در حمایت از فرهنگ بخشش و کمک در محل کار با تشویق فعالانه‌ی کارکنان ماهر در داوطلب شدن و فراهم کردن راه‌های آسان و موثر برای ایشان جهت کمک‌های خیرخواهانه‌شان به جوامع محلی فعال باشند.
• موسسات خیریه به عنوان نهادهایی که نیکوکاری وظیفه اصلی آنها محسوب می‌شود می‌توانند به بهترین نحوی ترویج فرهنگ نیکوکاری را تسهیل کنند.