مهندس احمد شفاعت- دکتر سید محمد طبیبیان

بخش پنجم

۵ - قانون سرشماری مصوب ۱۰/۰۳/۱۳۱۸

در این قانون برای اولین‌بار از لغت مسکن و آن هم به عنوان محل بیتوته شب استفاده شده است. از سال ۱۳۱۷ الی ۱۳۲۳ مجددا ۷ دولت تشکیل و تعویض می‌گردد، لذا نباید انتظار تصویب قانون مهمی را داشت. به ویژه همزمانی این دوره با جنگ جهانی دوم، تبعید رضاشاه پهلوی و شروع به کار شاه جوان توام بوده است.

کابینه محمد ساعد در ۲۷/۰۱/۱۳۲۳ از مجلس شورای ملی رای اعتماد می‌گیرد. در برنامه ارائه شده توسط نامبرده به مجلس برای اولین‌بار به موضوع مسکن پرداخته می‌شود:

۶ - رای اعتماد به کابینه محمد ساعد مصوبه ۲۷/۰۱/۱۳۲۳

تا این مقطع تاریخی هنوز وزیری برای مسکن معرفی نگردیده است. ولی برای اولین‌بار در برنامه دولت به مسکن توجه شده است و در بند ب - ۳ - «تامین حداقل مایحتاج زندگانی برای افراد کارگر و برزگر از حیث غذا و لباس و مسکن و بهداشت و تعلیمات مربوط به مشاغل هر‌یک از طبقات مذکور» قید شده است. از عملکرد این مصوبه اطلاعی در دست نیست.

شایان ذکر است، در ۲۳ مرداد ۱۳۲۳ در این دولت مجددا شورای‌عالی اقتصادی براساس الگوی سال ۱۳۱۶ برپا می‌شود. وظیفه اصلی شورا، طرح برنامه اقتصادی به منظور «تثبیت نرخ‌ها و ارزش پول، تشویق تولیدات و ...» می‌باشد.

در فروردین‌ماه ۱۳۲۴ با تغییر کابینه اساسنامه شورا با اندک تغییراتی به تصویب می‌رسد و در اسفندماه همین سال کمیسیونی در بانک ملی برای تهیه طرح کلی برنامه تشکیل می‌شود.

در فروردین‌ماه ۱۳۲۵ جلسه شورای‌عالی اقتصادی به ریاست احمد قوام نخست‌وزیر وقت تشکیل می‌شود که بر اساس دو اصل «بالا بردن واحد سطح زندگانی ...» و «تعدیل در توزیع ثروت‌...» نقشه‌هایی طرح و پیشنهاد کند.

شایان ذکر است، در ۱۷ فروردین ماه همین سال تاسیس «هیات‌تهیه نقشه اصلاحی و عمرانی کشور» برای تهیه برنامه چند ساله به تصویب هیات‌وزیران می‌رسد.

۷ - رای اعتماد به کابینه احمد قوام مورخ ۱۲/۰۷/۱۳۲۶

دولت احمد قوام که پس از تغییر مکرر چندین دولت و برای بار چندم به حکومت رسیده، علاوه بر تدارک تهیه برنامه اول به موضوع مسکن نیز پرداخته است از جمله در بند ۸ برنامه‌های این دولت به طور مستقیم به موضوع مسکن پرداخته شده است:

«موضوع مسکن مورد توجه دولت قرار گرفته و چون آن را یکی از مسائل اساسی زندگی مردم می‌داند و تاثیر آن در هزینه زندگانی غیر‌قابل انکار است، دولت با ایجاد چهارصد خانه کوچک و ارزان قیمت، اولین قدم را برای تامین مسکن مردم شهر تهران برداشت و امیدواری کامل حاصل است که به کمک مجلس شورای ملی در تکمیل آن در تهران و سایر شهرهای ایران به وسیله بانک رهنی و موسسات دیگر منازل ارزان قیمت ساخته و در دسترس مردم گذاشته شود و موضوع مهم مسکن سر و صورتی در ایران پیدا کند.» در حقیقت برای اولین‌بار در ایران احداث خانه توسط دولت به طور مستقیم شروع می‌شود.

از طرف دیگر، تلاش برای برنامه‌ریزی و تدوین برنامه سرانجام در دولت مجدد ساعد با تقدیم لایحه برنامه هفت‌ساله اول عمرانی در ۱۴ اردیبهشت ماه ۱۳۲۷ به مجلس شورای ملی ادامه می‌یابد و در نهایت در ۲۶ بهمن‌ماه ۱۳۲۷ با تغییراتی به تصویب مج لس می‌رسد و طبق همین قانون کشور رسما دارای‌سازمان برنامه و بودجه نیز می‌شود.

شایان ذکر است، طبق این برنامه ۷‌درصد کل بودجه برنامه اول به امر تولید و عرضه مسکن ارزان‌قیمت تخصیص داده شده بود. ولی نتیجه حاصل از عملکرد بسیار متفاوت بوده به طوری که در گزارش دولت به مجلس در سال ۱۳۲۷ چنین آمده است:

«تعداد واحدهای مسکونی که تولید و عرضه آن را جزو تعهدات خود برای برنامه اول ذکر می‌کند حتی یک دهم از نیازمندان به سرپناه را پوشش نمی‌دهد. اما آنچه امیدوار‌کننده به نظر می‌رسد آن است که همین میزان تولید مسکن، بازار عرضه و تقاضای مسکن استیجاری را تحت‌تاثیر قرار داده و در کاهش نرخ مال‌الاجاره منازلی که در اختیار گروه کم‌درآمد قرار می‌گیرد موثر افتاده است».

ولی در مجموع نمی‌توان نقاط قوت این حرکت برنامه‌ای را با همه ضعف‌ها و کاستی‌ها نادیده گرفت.

۸ - قانون اجازه الحاق ایران به‌سازمان بهداشت جهانی ۰۱/۰۲/۱۳۲۷

قبول این الحاق دولت را موظف به پذیرش استانداردهای جدیدی از زندگی می‌نماید «... سلامت مبتنی است، بر رفاه کامل جسم و روح جامعه و صرفا عبارت از فقدان ناخوشی و یا تندرستی نیست.»

و در بند ط ماده ۲ آمده است «... لزوم همکاری با سایر بنگاه‌های تخصصی برای بهبود تغذیه و مسکن و ...»

لذا با الحاق ایران به این‌سازمان، عملا استانداردهای سکونتگاه‌ها مورد پذیرش قرار می‌گیرد.

۹ - تصمیم قانونی رای اعتماد به دولت سپهبد فضل‌اله زاهدی ۱۷/۰۲/۱۳۳۳

از سال ۱۳۲۶ الی ۱۳۳۲ مجددا بی‌ثباتی‌هایی در دولت به وجود می‌آید. به طوری که در این فاصله که کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ را نیز در خود دارد، ۱۰ دولت تعویض می‌شود. که عدم‌کارآیی دولت‌ها را نیز در پی داشته است.

در بند ۱۰ برنامه‌های پیشنهادی آمده است «تهیه مسکن و خانه‌های ارزان‌قیمت برای کارمندان و اشخاص کم بضاعت» و در بند ۱۲ «تامین وسایل زندگی معلمین و تهیه خانه برای آنان» مشاهده می‌شود در این برنامه خانه‌های ارزان قیمت برای اقشار کم‌درآمد مورد هدف قرار گرفته است.

۱۰ - اساسنامه شرکت ملی نفت ایران ۲۵/۱۰/۱۳۳۳

در این اساسنامه تهیه منازل کارمندان و کارگران شرکت مورد‌تصویب قرار گرفته است.

۱۱ - قانون تاسیس بانک ساختمانی و اساسنامه آن مصوب ۰۹/۰۳/۱۳۳۴

بانک ساختمانی طبق ماده یک آن «به منظور تهیه مسکن و تنزل اجاره‌بها تشکیل می‌شود» در وظایف این بانک طبق ماده ۴ «خرید و فروش، واگذاری و تقسیم زمین و ساختن خانه و بنا و نقشه‌برداری و فروش آنها، تاسیس کارخانجات مصالح ساختمانی و خرید و فروش آن و ساخت ابنیه در اراضی متعلق به بانک» شرایط واگذاری در اقساط حداکثر ۱۵ ساله در قبال وثیقه گرفتن مورد معامله ذکر شده است.

این بانک که با سرمایه دولتی تشکیل گردیده اراضی موات اطراف تهران و شهرستان‌ها را نیز در اختیار داشته و از محل اعتبارات عمرانی نیز برای مدت سه سال و سالانه دویست میلیون ریال تخصیص یابد.

این بانک که می‌تواند کلیه عملیات را به عنوان یک بنگاه اقتصادی انجام دهد، ولی حداکثر سود دریافتی طبق ماده ۲۴ به ۶درصد در سال محدود شده است.

۱۲ - رای اعتماد به حسین علا مورخ ۳۱/۰۳/۱۳۳۵

در بند ۷ برنامه پیشنهادی آمده است: «تهیه مسکن برای مردم بالاخص برای مستخدمین دولت از راه کمک به تشکیل شرکت‌های تعاونی، ساختمانی، دسته‌جمعی به وسیله تقویت بانک رهنی و ساختمانی و موسسات مشابه آن و تجدید‌نظر در مقررات مربوطه به اجاره مستغلات و مسکن» در این برنامه به تشکیل شرکت‌های تعاونی مسکن اشاره شده است و نقش دولت در کمک به مردم از طریق تقویت بانک رهنی و ساختمانی و موسسات مشابه دیده شده است.

منبع: سایت رستاک