نشان یونسکو بر بافت تاریخی یزد چه فرصتهایی برای استان فراهم آورد؛ استفاده شد؟
ثروتسوزی در «یزد جهانی»
به گزارش «دنیای‌اقتصاد» محدوده بافت تاریخی شهر یزد در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفت و بعد از تلاش‌‌‌های صورت گرفته و بستن قرارداد در سال ۱۳۸۹ وارد میدان ثبت جهانی شد؛ تا اینکه در سال ۱۳۹۴ با ارسال پرونده این بافت به یونسکو، جهانی شدن یک شهر ایرانی با بافت زنده، شکل جدی و رسمی به خود گرفت.
در این مقطع پرونده محدوده بافت تاریخی شهر یزد با ۷۴۳ هکتار وسعت به‌‌‌عنوان نخستین بافت تاریخی زنده و نخستین شهر خشتی جهان توسط جمهوری اسلامی ایران برای معرفی به مردم دنیا به یونسکو ارسال و ۱۸ تیرماه ۱۳۹۶ در چهل و یکمین اجلاس کمیته میراث بشری یونسکو با حمایت قاطع نمایندگان کشورهای جمهوری آذربایجان، کویت، ترکیه، ویتنام، تونس و لبنان و اجماع اعضای کمیته در فهرست سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) به ثبت رسید و به‌‌‌عنوان میراث مشترک بشری به جهانیان معرفی شد.
در واقع امسال، یزد جهانی ۶ ساله شده و در این چند سال اتفاقات بد و خوب زیادی را پشت سر گذاشته و قدم‌‌‌هایی هر چند کوتاه در میانه برخی اختلافات و نبود گفتمان واحد درباره ثبت جهانی برداشته شده است که مهم‌ترین آنها مباحث مطرح‌شده درباره تخریب بخش‌‌‌هایی از بافت تاریخی در این مدت و سیل تابستان سال ۱۴۰۱ بود که گفته شده حدود یک درصد از بافت در آن حادثه آسیب دیده است. استاندار یزد معتقد است که از فرصت عظیم ثبت جهانی بافت تاریخی یزد به درستی استفاده نشده و هنوز برخی از افراد این ثبت را به عنوان استحاله فرهنگی مطرح می‌کنند که نشان می‌دهد در حوزه آموزش، تبیین و تبلیغ ثبت جهانی یزد کاری نکرده‌ایم.
مهران فاطمی در نشست ستاد راهبردی شهر میراث جهانی یزد با بیان اینکه منابع طبیعی، شاهکارهای معماری، آثار ملموس و ناملموس میراثی و منابع انسانی، سه ثروت اصلی یزد هستند و باید از این دارایی‌‌‌ها و ظرفیت‌‌‌ها به خوبی استفاده شود، ادامه می‌دهد: هنوز گفتمان واحدی در مورد ثبت جهانی یزد وجود ندارد و برخی افراد آن را تهدید می‌‌‌دانند، در حالی که باید گفت‌‌‌وگوی نخبگانی بین بخشهای مختلف در این خصوص شکل گیرد.
فاطمی معتقد است باید مردمی‌‌‌سازی و استفاده از ظرفیت ساکنان بافت تاریخی یزد در دستور کار باشد و از آن به‌ویژه در تامین امنیت و ترافیک این بافت استفاده شود؛ چون فرهنگ مردم در ثبت جهانی مقدم بر بناهای تاریخی آن است و می‌توان گفت که یزد الگوی جهان در پایداری شهرهاست.
فاطمی یزد را دیار آمیختگی هنر و بندگی با کار و زندگی و آداب و رسوم مردم می‌‌‌داند و می‌‌‌گوید: از گنجینه مهم ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو گرفته تا تاروپود ترمه، دارایی، زیلو، گلیم و جاجیم و گره‌‌‌های مشبک در نخل عزای سیدالشهدا تا شیشه‌‌‌های پنج‌دری و مقرنس‌کاری‌‌‌ها همه و همه برگرفته از هنر مردمان این دیار است. یونسکو یزد را منحصر به فرد، استثنایی و نمایانگر یک سنت فرهنگی و تمدنی ارزشمند معرفی کرده و بی‌‌‌گمان آنچه ثبت شده نه فقط خشت که فرهنگ اصیل و پشتوانه‌‌‌دار مردم این استان است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌‌‌دستی و گردشگری یزد هم درباره وضعیت ۶ سال گذشته و روند ثبت جهانی بافت تاریخی یزد می‌‌‌گوید: پرونده ثبت جهانی بافت تاریخی یزد در سه بازه ۴، ۱۰ و ۲۵ ساله تدوین شده و اکنون پرونده کوتاه‌مدت ثبت بافت تاریخی یزد به تایید یونسکو رسیده است.
احمد آخوندی در نشست مراسم ثبت جهانی یزد اظهار می‌کند: صداقت، درستی، تولید و کارآفرینی و همزیستی ادیان از مواردی است که در پرونده ثبت جهانی یزد مطرح شده است.
آخوندی با بیان اینکه برنامه ثبت جهانی یزد در سه دوره تدوین شده است، گفت: یک برنامه چهارساله به عنوان برنامه کوتاه‌مدت از ۹۶ تا ۱۴۰۰، یک برنامه ۱۰ ساله به عنوان برنامه میان‌مدت و یک برنامه ۲۵ ساله به عنوان برنامه بلندمدت به ثبت رسیده است.
مدیرکل میراث فرهنگی یزد با اشاره به اینکه در اجلاس جهانی یونسکو در سال ۱۴۰۰، برنامه اولیه ثبت جهانی یزد به تایید رسیده و الان در مرحله دوم هستیم که پرونده آن آماده انجام شده است، خاطرنشان کرد: برنامه ۱۰ ساله بیشتر با رویکرد ساختارهای فیزیکی بافت تاریخی، زیرساخت‌‌‌ها و همچنین بحث اصلی و مهم آن احیای سکونت در بافت تاریخی یزد است و چیزی که باید در این زمان به آن برسیم این است که تمام منازل و خانه‌‌‌های این بافت ساکنان بومی با فرهنگ بومی داشته باشند.
به گفته مدیر پایگاه میراث جهانی شهر یزد بیش از هزار بنای تاریخی بافت تاریخی یزد در چهار سال گذشته مرمت شده است و یک‌‌‌هزار بادگیر در محدوده تاریخی یزد وجود دارد که ۱۰۰ بادگیر یعنی ۱۰درصد بادگیرهای بافت تاریخی یزد تاکنون مرمت شده است.
محسن عباسی ادامه می‌دهد: تاسیس پایگاه اورژانس در بافت تاریخی، مطالعه‌‌‌ها و مستندسازی بافت تاریخی یزد و اجرا نشدن طرح‌‌‌های مغایر ضوابط بافت تاریخی نیز از دیگر اقدام‌‌‌های انجام شده است. در بحث زیرساخت بافت تاریخی با مشکلاتی مواجه هستیم که درباره توسعه شبکه برق، فاضلاب و گاز با رعایت آیین‌‌‌نامه‌‌‌های بافت تاریخی یزد باید اقدام شود.
یکی از فعالیت‌هایی که قبل و بعد از ثبت جهانی شهر یزد دنبال شده و در این دوره با جدیت بیشتر دنبال می‌شود، خواهرخواندگی با برخی شهرهای جهان است. شهردار یزد با بیان اینکه یزد هفت خواهرخوانده دارد که نخستین آن به صورت رسمی سال ۱۳۸۶ با شهر یاسبرین در مجارستان منعقد شده و بیش از دو دهه است که این پیمان بین شهر یزد و یاسبرین منعقد شده است، گفت: خواهرخواندگی شهرها دروازه‌‌‌ای برای آغاز مراودات بین‌المللی با کشورهای مختلف است. ابوالقاسم محی‌‌‌الدینی با بیان اینکه این پیمان‌‌‌ها به‌ویژه بین شهرها و کشورهایی که شباهت‌‌‌های بیشتری به هم دارند و امکان مراودات بیشتر بین آنها وجود دارد منعقد می‌شود، گفت: چند سالی درگیر کرونا بودیم و نتوانستیم ارتباط خوبی در این حوزه داشته باشیم اما از سال گذشته در این حوزه اقداماتی را شروع کردیم که ادامه آن را اکنون شاهد هستیم.
شهردار یزد با اشاره به سالروز ثبت جهانی بافت تاریخی یزد هم گفت: بناهای تاریخی فقط خشت و گل هستند اما مهم افرادی هستند که به این بناها هویت می‌دهند و سبب ثبت جهانی این بافت شده‌‌‌اند؛ به همین دلیل باید بحث فرهنگ، آیین‌‌‌ها و نمادهای این شهر از جمله قنات، قنوت و قناعت، ایمان، درستکاری، صداقت و موارد مختلف دیگر را پررنگ کنیم.
محی‌‌‌الدینی ادامه می‌دهد: برای حفاظت از میراث جهانی در کنار آنکه باید از بناهای تاریخی نگهداری کنیم، باید به این فرهنگ هم توجه لازم را داشته باشیم و نسبت به احیای آنچه از فرهنگ‌‌‌های یزد به فراموشی سپرده شده، اقدام کنیم.
رئیس شورای اسلامی شهر یزد هم با اشاره به شاخصه‌‌‌های اقتصادی این شهر می‌‌‌گوید: یزد علاوه بر اینکه یک شهر صنعتی است، بیشتر به جنبه‌‌‌های تاریخی، فرهنگی و علمی شناخته می‌شود، به گونه‌‌‌ای که نخستین شهر خشت خام دنیا لقب گرفته و یونسکو پس از شهر ونیز در ایتالیا، یزد را دومین شهر تاریخی دنیا نامیده است.
عزیزالله سیفی معتقد است مردم یزد توانسته‌‌‌اند در شرایط سخت محیطی، کم‌‌‌آبی و گرمای بالای هوا، فضا‌‌‌های معماری و شهرسازی را در زمانی که اثری از تکنولوژی‌‌‌های روز دنیا نبود، به گونه‌‌‌ای طراحی کنند که در آرامش زندگی کنند.
اما این شهر جهانی تا جهانی شدن به معنای واقعی، فرسنگ‌ها فاصله دارد و باید در مرحله نخست، زیرساخت‌های حمل‌ونقل به‌ویژه وضعیت هوایی آن تقویت شود که در این راستا به تازگی و بعد از ثبت شرکت هواپیمایی «یزد ایر»، پس از ممیزی‌‌‌های گسترده و بازرسی‌‌‌های مختلف در حوزه‌‌‌های عملیات پرواز، صلاحیت پرواز، ایمنی، امنیت هوایی و بازرگانی و تطبیق‌‌‌های صورت گرفته با الزامات و مقررات مربوطه، این شرکت هواپیمایی گواهی‌نامه بهره‌برداری هوایی (AOC) را از سازمان هواپیمایی کشور دریافت کرد و برای اولین بار شرکت هواپیمایی یزد با پنج هواپیمای خریداری‌شده با هدف رونق پروازهای بین‌المللی و توسعه گردشگری، به زودی فعالیت خود را به صورت رسمی آغاز می‌کند.
البته انتقادات بجایی هم از سوی ساکنان و کسبه این بافت ثبت جهانی مطرح شده و معتقدند که با وجود احیای بخشهای عمده‌ای از این محدوده و تقویت روشنایی کوچه‌ها، همچنان بی‌‌‌توجهی به وضعیت فاضلاب، تامین نشدن امکانات موردنیاز شهری در محلات آن و همچنین مرمت‌‌‌های غیراصولی و از همه مهم‌تر حضور اتباع بیگانه‌‌‌ای که به صورت گروهی در برخی خانه‌‌‌های این بافت در حال زندگی هستند، وجود دارد.
