در کاپ ۲۸ مشخص شد: نقش محوری بخش خصوصی در پایان دادن به مصرف سوخت‌‌های فسیلی
کاهش انتشار کربن، در دستان شرکت‌ها
سوالی که «یسپر برودین»، مدیرعامل ایکیا از نماینده آب و هوای آلمان پرسید، مختصر و ساده بود: «چطور می‌توانیم از شما حمایت کنیم؟» او که در گفت‌‌وگویی در حاشیه کنفرانس کاپ ۲۸ شرکت داشت، می‌خواست بداند که کسب و کارها چطور می‌توانند گفت‌‌وگوها بر سر حذف سوخت‌‌های فسیلی را هدایت کنند. برخلاف دیگر اجلاس‌‌های سازمان ملل در مورد تغییرات آب و هوایی، این‌‌بار بخش خصوصی محور اصلی این گفت‌‌وگوها اعلام شده بود. همین باعث شد سوالاتی از این قبیل، بیشتر مطرح شوند. سوال‌‌هایی ظاهرا ساده اما در واقع عمیق که پاسخ به آنها می‌تواند راه را برای کاهش گرمایش زمین هموار کند. بسیاری از کسانی که سال‌ها این اجلاس را زیر نظر داشته‌‌اند معتقدند که تاکید بر حضور شرکت‌ها یک نوآوری به موقع است. سال‌هاست که محوریت اصلی نشست‌‌هایی از این قبیل، دولت‌‌ها بوده‌‌اند و نقش سازمان‌ها چندان جدی گرفته نشده است. اما حالا برگزارکنندگان معتقدند که برای رسیدن به هدف اصلی، یعنی کاهش انتشار کربن، گفت‌‌وگوها باید از سالن‌‌های مذاکره فراتر رود و «اقتصاد واقعی» وارد عمل شود؛ اقتصادی که در دستان شرکت‌هاست.
بعضی از شرکت‌های حاضر در اجلاس تا حدی به اهداف سبز خود نزدیک شده و مدت زیادی است در مبارزه با تغییرات آب و هوایی، مرد عمل بوده‌‌اند. برخی معتقدند حضور کسب و کارها حتی بزرگ‌ترین حامیان محیط‌زیست، باعث شده سطح اجلاس پایین بیاید. به‌‌علاوه، بعضی از شرکت‌ها چیز خاصی برای ارائه و البته اراده‌‌ای برای حمایت از دولت‌‌ها نیز ندارند. همین باعث حواس‌‌پرتی از هدف اصلی شده و توافق بر سر «حذف سوخت‌‌های فسیلی» را سخت‌‌تر کرده است. زمان و تلاش بسیار بیشتری لازم است تا به سوال آقای برودین، پاسخی دقیق داده شود: «بخش خصوصی چطور می‌تواند نقش خود در این گفت‌‌وگوها را به بهترین نحو ایفا کند؟»
سیر تکاملی اجلاس‌‌ها از پاریس تا دبی
از ۳۰ سال پیش که کنفرانس‌‌های آب و هوایی سازمان ملل آغاز شدند، محور اصلی آنها کشورها بودند. به هر حال، نامش هم همین است: «سازمان ملل». گرچه از همان ابتدا، صحبت‌‌هایی در مورد نقش کسب و کارها صورت می‌‌گرفت و حتی مطالبی نیز از سوی آنها ارائه می‌‌شد اما شرکت‌ها در این گفت‌‌وگوها همواره در حاشیه بودند. از ۸ سال پیش و زمان توافق تاریخی پاریس، حضور شرکت‌ها بسیار پررنگ‌‌تر شد. هرچند امضاکنندگان این توافق، دولت‌‌ها بودند اما بر کسی پوشیده نیست که در بسیاری از اقتصادهای بزرگ، موفقیت تا حد زیادی وابسته به بخش خصوصی است. به همین علت، برگزارکنندگان نشست‌‌های آب و هوایی چند سال اخیر، سعی کرده‌‌اند در این گفت‌‌وگوها، جایی هم برای شرکت‌ها باز کنند.
پس تعجبی ندارد که برگزارکنندگان کاپ ۲۸دبی، این رویکرد را بسیار جدی گرفتند. دبی، شهری‌‌ست که به لطف ارائه خدمات به بخش خصوصی به یکی از قطب‌‌های مالی و تجاری جهان تبدیل شده. «شیخ راشد بن سعید آل مکتوم»، بنیان‌گذار امارات که سرعت سرسام‌‌آور دبی در مسیر توسعه، مدیون او و تلاش‌‌هایش است، فلسفه‌‌ای دارد که بیشتر شبیه به یک قطعه شعر خردمندانه است: «چیزی که به نفع تجار باشد به نفع دبی نیز هست». در همین حال، مدیر این نشست، «سلطان الجابر» که خود مدیرعامل شرکت ملی نفت نیز هست، بارها گفته که از منظر «کسب و کار» به مسائل نگاه می‌کند.
نتیجه این رویکرد، ده‌‌ها برنامه و قرارداد و مشارکت تجاری در طول کنفرانس بوده. به عنوان مثال، خود دولت امارات همراه با چند شرکت مطرح خدمات مالی، یک صندوق ۳۰ میلیارد دلاری راه‌‌اندازی کردند تا در فناوری‌‌های پاک سرمایه‌گذاری کنند. این دولت همچنین متعهد شده که بخشی از این مبلغ را به کشورهای موسوم به «جهان جنوبی» از جمله آفریقا، آمریکای لاتین و سایر کشورهای در حال توسعه سرازیر کند.
علاوه بر نشست اصلی، گفت‌‌وگوهایی در حاشیه و «پشت صحنه» اجلاس نیز در جریان بوده. حضور بخش خصوصی در کنار دولت‌‌ها و جامعه مدنی به سرمایه‌گذاران و سایر گروه‌‌های ذی‌نفع کمک می‌کند که با چالش‌‌ها در بستر واقعی آشنا شوند. «نت کوهین»، رئیس مرکز راه‌حل‌‌های آب و هوا و انرژی که یک اندیشکده سیاست‌‌های زیست‌‌محیطی است می‌‌گوید: «طی این سال‌ها شاهد حضور فزاینده شرکت‌ها در اجلاس‌‌های کاپ هستیم. طبق مشاهداتم می‌‌گویم که گفت‌‌وگوها به مسیر درست، یعنی اعمال راه‌حل‌‌ها هدایت شده‌‌اند». حامیان آقای الجابر می‌‌گویند او از قدرت و جایگاه خود میان شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران استفاده کرده تا فضای لازم رابرای گفت‌‌وگوهای سخت فراهم کند. مخالفان اما می‌‌گویند تعهدات داوطلبانه گرچه ضروری‌اند اما لازم نیست در حین اجلاس انجام شوند چرا که حواس‌‌ها را از هدف مهم‌تر، یعنی ضرورت اصلاح سریع سیاست‌‌ها پرت می‌کنند. «ال گور»، فعال محیط‌زیست و سیاستمدار مشهور آمریکایی چند روز پیش گفت: «خیلی وقت است که دنیا دیگر به وعده و وعیدهای داوطلبانه و پر زرق و برق راضی نمی‌شود که تنها نیتشان، انحراف اذهان از هدف اصلی‌‌ست».
مدیران نفتی در اجلاس حذف نفت!
بعضی شرکت‌ها مشتاقانه به دنبال شرکت در گفت‌‌وگوهای مرتبط با سیاستگذاری‌‌اند. پیش از شروع نشست، ائتلاف کسب و کارهای موسوم به «وی مین» نامه‌‌ای با بیش از ۲۰۰ امضاکننده از جمله شرکت‌های ایکیا و آسترازنکا منتشر کرد. درخواست نامه، حذف کامل سوخت‌‌های فسیلی بود. و جالب اینجاست که بیش از ۲۴۰۰ نماینده حاضر در کنفرانس در حوزه سوخت‌‌های فسیلی فعالیت می‌کنند.
از جمله خود آقای الجابر. او چند روز پیش گفته بود که حامیان حذف سوخت‌‌های فسیلی، هیچ توجیه علمی‌‌ای برای درخواست خود ندارند. به باور او، هیچ شواهدی وجود ندارد که ضرورت حذف این سوخت‌‌ها در کاهش گرمایش زمین را اثبات کند. او همچنین گفت که حذف سوخت‌‌های فسیلی به توسعه پایدار کمکی نمی‌‌کند «مگر آنکه بخواهید جهان را به دوران غارنشینی برگردانید». تا زمان تالیف این گزارش، هنوز توافقی بر سر حذف سوخت‌‌های فسیلی و گنجاندن آن در پیش‌‌نویس اجلاس صورت نگرفته.
به هر حال، بسیاری از مدیران کسب و کارها، به‌خصوص شرکت‌های کوچک گفته‌‌اند که آنچه از دل گفت‌‌وگوها بیرون می‌‌آید، نفع خاصی برایشان ندارد. تعجبی ندارد چرا که ادبیات گفت‌‌وگوها، دستوری نیست و مخاطب آن عمدتا دولت‌‌ها هستند. و بسیاری از شرکت‌ها حتی آنهایی که در تلاش برای حذف کربن از عملیات‌‌های خود هستند، معمولا از مذاکرات آب و هوایی دوری می‌کنند مگر اینکه تاثیر مستقیمی بر سود و زیانشان داشته باشد.
مدیرانی که در کاپ ۲۸ شرکت داشته‌‌اند می‌‌گویند هدف اصلی‌شان از حضور در این گفت‌‌وگوها، دیدار با همکاران، عقد قراردادها و نشان دادن تعهد خود نسبت به مشکلات آب و هوایی است. مورد آخر، مورد انتقاد بسیاری از حضار قرار گرفته. آنها معتقدند که شرکت‌ها صرفا به خاطر کسب اعتبار و تبلیغ خود در دبی حضور دارند. نشست کاپ ۲۸، فرصت خوبی است برای کسب اعتبار سبز، اما نه برای کسانی که کوچک‌ترین گامی در راستای کاهش گرمایش زمین برنداشته‌‌اند.
از شاه انگلستان تا بنیان‌گذار مایکروسافت
اهمیت هر رویدادی را مهمانانش تعیین می‌کنند. کاپ ۲۸ نیز از این قاعده مستثنی نیست. در این میان، نام چهره‌‌های مطرحی چون «چارلز» پادشاه انگلستان، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، «جورجیا ملونی» نخست‌وزیر ایتالیا و بیل گیتس، بنیان‌گذار مایکروسافت به چشم می‌‌خورد. برخی هم غایب بودند. مثل جو بایدن و شی جین پینگ. «آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل یکی از حاضرین در این نشست بود. پیام او در افتتاحیه، بیشتر شبیه به یک هشدار بود: «جهان تنها چند دقیقه با آخرالزمان فاصله دارد. علائم حیاتی کره زمین در حال از بین رفتن هستند». او به رهبران هشدار داد که حفظ محدوده «۱.۵ درجه» تنها در صورتی ممکن است که «همه» از سوخت‌‌های فسیلی دست برداریم. مخاطب او اما، تنها رهبران کشورها نبودند. او رهبران کسب و کارها را نیز خطاب قرار داد.
کاپ ۲۸ فرصتی منحصر به فرد برای شرکت‌ها بود که تعهد خود را نشان دهند، سیاست‌‌های خود را اصلاح کنند و بر گفتمان‌‌های دولتی تاثیر بگذارند. این نخستین بار است که در این اجلاس، میزان تعهد و پیشرفت کشورها و نهادهای ذی‌نفع در تحقق اهداف توافق پاریس مورد ارزیابی قرار گرفته. ۸ سال پیش، نزدیک به ۲۰۰ کشور در پاریس گرد هم آمدند تا متعهد شوند که گرمایش زمین را مهار کنند. حالا پس از ۸ سال، کاملا روشن است که کشورها در تحقق اهداف آب و هوایی، ناتوان بوده‌‌اند. طی دو سال اخیر، شاهد بلایای بسیاری در نقاط مختلف جهان بودیم که همگی ناشی از تغییرات آب و هوایی بوده‌‌اند. از سیل پاکستان گرفته تا آتش‌‌سوزی‌‌های گسترده در کانادا و موج گرمای بی‌‌سابقه در اروپا و خشکسالی در برخی مناطق آسیا. اعداد و ارقام نشان می‌دهند که هشدار آقای گوترش را نباید نادیده گرفت. اما هنوز دیر نشده. اقدامات بسیاری می‌توان انجام داد تا از این بلایا جلوگیری شود؛ از حذف انتشار کربن گرفته، تا کاهش ضایعات و محافظت از محیط‌زیست. شرکت‌ها در این امر، مسوولیت بسیار مهمی بر عهده دارند.
شرکت‌ها می‌توانند با ارائه روش‌های مصرف پایدار، نقش مهمی ایفا کنند. مسترکارت با شبکه‌‌ای متشکل از بیش از ۱۰۰ میلیون تاجر و ۳ میلیارد کارت، دنیایی را تجسم می‌کند که در آن، با هر کلیک یا کارت کشیدن، گزینه‌‌ای برای مقابله با تغییرات آب و هوایی در مقابل مشتری قرار بگیرد. اما برای آنکه مشتری، گزینه پایدارتر را انتخاب کند، باید ابتدا آموزش ببیند تا فکر نکند که مرگ ناشی از تغییرات آب و هوایی «فقط برای همسایه است». شرکت‌ها باید به دنبال روش‌های خلاقانه‌‌ای برای ایجاد انگیزه در مشتری‌‌ها باشند تا مشتری از تاثیر سبک زندگی‌‌اش بر کره زمین، آگاه شود. اجلاس کاپ ۲۱ که سال ۲۰۱۵ در پاریس برگزار شد، نقش مهمی در ایجاد اجماع قدرت‌‌ها برای کاهش تاثیرات آب و هوایی داشت.
در واقع توافق پاریس، نتیجه موفقیت‌‌آمیز این اجلاس بود. سال ۲۰۲۱، کاپ ۲۶ در گلاسکو برگزار شد. در آنجا بود که برای اولین بار بر نقش کسب و کارها در مقابله با تغییرات آب و هوایی تاکید شد. طی یک هفته منتهی به آغاز این اجلاس، جلسات متعددی با هدف کمک‌‌های مالی و تغییر منابع انرژی در گلاسکو تشکیل شدند که عمدتا کسب و کار محور بودند. و این‌گونه بود که پای شرکت‌ها به اجلاس‌‌های مبارزه با گرمایش زمین باز شد.
کسب و کارها نقش مهمی در این مبارزه دارند. آنها هستند که برندهای پایدار خلق می‌کنند و می‌توانند رویای جهانی با زباله کمتر را به واقعیت تبدیل کنند. انگیزه شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاری در امور اجتماعی/ زیست - محیطی هیچ وقت تا این حد قوی نبوده. این بازی‌‌ای است که همه طرفین آن برنده‌‌اند. گرچه بعضی شرکت‌ها از این مباحث فرار می‌کنند اما تجربه نشان داده که می‌توان دغدغه اجتماعی داشت و در عین حال، به سوددهی رسید. بسیاری از شرکت‌ها وعده دادند که تا سال ۲۰۳۰، سرمایه‌گذاری‌‌های بزرگی در این رابطه انجام دهند. از کمک به کشورهای دچار استرس آبی مثل هندوستان گرفته تا تولید پهپاد برای مزارع مکزیک.
لزوم همکاری بخش دولتی و خصوصی
اما همان‌طور که حضور شرکت‌ها ضروری است، حمایت دولت‌‌ها نیز لازم است. هیچ شرکت یا صنعتی قادر نیست به تنهایی، هدف کربن‌‌زدایی را محقق کند. این دولت‌‌ها هستند که می‌توانند با اعمال زیرساخت‌‌های لازم، عملیات شرکت‌ها را بهبود دهند. شرکت‌ها و مردم برای کمک به کره زمین به زیرساخت‌‌های انرژی تجدیدپذیر، حمل‌ونقل پاک و ارتقای سیاست‌‌های آبی نیاز دارند. جنگ با گرمایش زمین ممکن نیست مگر اینکه دولت‌‌ها و شرکت‌ها دوشادوش هم کار کنند. شرکت‌ها موظف به اصلاح عملیات خود و دولت‌‌ها مسوول اجرا و حمایت از زیرساخت‌‌های عمومی هستند که برای‌گذار به یک زمین سبز، لازم است.
