چراغ سبز ژنرال‌ها به مخالفان «نواز»

محمدحسین باقی- محمد ذوالقرنین، کشاورز ۲۵ساله می‌گوید:«ما انقلاب می‌خواهیم.» این جوان ۲۵ ساله در حالی که سر و صورت خود را با دستاری پوشانده تا دود ناشی از شلیک گازهای اشک‌آور از سوی ارتش را استنشاق نکند، می‌افزاید: «ما عقب نخواهیم نشست مگر اینکه به پیروزی برسیم.» او نمی‌داند قطار انقلابی که در کشورش به راه افتاد و استقلال این کشور را رقم زد در نهایت از مسیر خود خارج شد و کودتاهای نظامی پی در پی و فقر اقتصادی را به ارمغان آورد. در ناآرامی‌های اخیر پاکستان که از نیمه ماه اوت آغاز شد، برخی انگشت اتهام را به سوی ارتش نشانه می‌گیرند و می‌گویند ارتش به نقش تاریخی خود بازگشته است. سلمان مسعود در گزارشی که برای نیویورک تایمز نوشته تصریح می‌کند که «نقش ارتش به عنوان میانجی بر نگرانی و خشم در پاکستان افزوده؛ کشوری که در آن ارتش دارای سابقه تاریخی در کنار زدن دولت‌ها در بحبوحه ناآرامی‌های سیاسی دارد.» با گسترده شدن بحران در پاکستان و یورش مردم به رادیو و تلویزیون این کشور، نواز شریف نخست وزیر پاکستان جلسه‌ای مشترک با مجلسین داشته و بار دیگر به دیدار ژنرال راحیل شریف فرمانده کل ارتش رفت هرچند سخنگوی ارتش برگزاری این دیدار را «بی پایه و اساس» خوانده است، اگرچه نیروهای مسلح در برابر «درخواست مردم و جناح ها» برای کودتا مقاومت می‌ورزند، اما بسیاری از تحلیلگران پاکستانی معتقدند ارتش با سوءاستفاده از این بحران به دنبال فرسایش اقتدار نخست وزیر است. نیویورک تایمز می‌نویسد: «این دو - نواز شریف و ارتش- روابط خوبی با هم ندارند، چرا که همین ارتش بود که نواز را در سال ۱۹۹۱ از قدرت کنار زد.» اما دست سرنوشت بیکار ننشسته است. یکبار دیگر دو رقیب دیرین و «دوگانه متضاد» به دنبال تعامل با هم هستند. البته کفه ترازوی ارتش سنگین‌تر است، چرا که این بار نواز است که دست به دامان «دوستان کودتاچی» شده تا - اگر بتواند- بقای خود در مقام نخست وزیری را تضمین کند. اگرچه در دوره ژنرال اشفق پرویز کیانی نشانی از دخالت‌های ارتش دیده نمی‌شد، اما با روی کار آمدن ژنرال راحیل شریف به جای کیانی، گمانه‌زنی‌ها در مورد دست پنهانی ارتش در سیاست و تحولات اخیر افزایش یافته است. وقتی معترضان راهپیمایی خود به سوی پارلمان را آغاز کردند و در نهایت به کنترل بر تلویزیون انجامید، ارتش به جای هشدار به معترضان و سردسته آنان عمران خان به دولت و نواز شریف هشدار داد. این اقدام یادآور خاطرات تلخی برای مردم است، چرا که در کودتاهای گذشته این ارتش بود که به تصرف مقر تلویزیون می‌پرداخت. سرمقاله دوم دسامبر روزنامه «داون» در پاکستان با اشاره به تحولات دو سه هفته اخیر می‌نویسد؛ عمران خان رهبر معترضان در حد و اندازه‌ای نیست که بتواند تظاهراتی به این گستردگی راه بیندازد. این سرمقاله با عنوان «تصمیمات تردیدبرانگیز ارتش» می‌نویسد ارتش با اصرار به دولت مبنی بر تسهیل فرآیند مذاکره با معترضان به اردوگاه خان/ قدری خزید: «عجیب این است که ارتش به دولت «توصیه» کرد تا از زور علیه مخالفان استفاده نکند و هر امتیازی که لازم است به آنها بدهد... جالب است که حزب تحریک انصاف به رهبری عمران خان و پاکستان عوامی تحریک به رهبری طاهر القدری به دنبال اشغال ساختمان‌های دولتی بر آمده‌اند اما این دولت است که مورد سرزنش قرار می‌گیرد.» عثمان احمد آرایشگر ۲۳ ساله می‌گوید: «ما هیچ کجا نمی‌رویم. ما دستورات رهبران خود را دنبال می‌کنیم.» او که تصویری از طاهر قدری را بر سینه دارد، می‌افزاید: «اگر او بگوید بروید، ما می‌رویم. اگر بگوید بمانید ما از دستوراتش اطاعت خواهیم کرد.» سخن از نقش ارتش در تحولات اخیر پس از سخنرانی «جاوید هاشمی» رئیس قبلی تحریک انصاف مطرح شد که در آن وی اعلام کرده بود این حزب به رهبری عمران خان از دستورات ارتش و نهادهای اطلاعاتی پیروی می‌کند. نیویورک‌تایمز در همین زمینه می‌نویسد: «هاشمی می‌گوید ما نمی‌توانیم بدون ارتش کاری از پیش ببریم.» این در حالی است که ارتش سخنان او را رد و اعلام کرد که ارتش «نهادی سیاسی» است، اما همیشه به‌عنوان «مدافع دموکراسی» عمل کرده است. شاید این دفاع از دموکراسی است که دولت‌های غیرنظامی را کنار می‌زند یا همچون شمشیر داموکلس بر سر دولت‌های غیرنظامی عمل می‌کند. در پاسخ به این بحران‌ها بود که نواز شریف خواستار جلسه اضطراری دو مجلس شد. در فضای سیاسی پاکستان برخی خواستار مداخله ارتش هستند، اما بسیاری معتقدند که کودتای ارتش این‌بار ممکن است «تفاوت»ی با گذشته داشته باشد. «تفاوت» این است که ارتش احتمالا در گام اول نیروی نظامی به خیابان‌ها نخواهد آورد. گام اول همانا تضعیف دولت نواز خواهد بود و در گام دوم ارتش کنترل خود بر مسائل کلیدی سیاست خارجی و امنیتی در ارتباط با افغانستان و هند را بسط خواهد داد. رویترز در این باره می‌نویسد: شریف با برگزاری جلسه مشترک میان مجلسین و نخست‌وزیری به دنبال مانوری است تا نشان دهد که بر اوضاع مسلط است. با این ترفند شاید بتواند مانع مداخلات ارتش شود. باید منتظر ماند و دید آیا سرنوشت، ارتش را وارد گود سیاست و کنار زدن دولت غیرنظامی خواهد کرد؟ آیا شریف و مخالفان به توافق دست خواهند یافت؟ آیا نواز بار دیگر قربانی مداخلات ارتش خواهد شد؟ خواجه محمد آصف وزیر دفاع می‌گوید احتمالی برای کودتا نیست، اما دولت آماده اتخاذ اقدامات سخت در برابر معترضان است:«اگر نه دستگیری گسترده، بلکه استفاده گزینشی از زور ممکن است به‌کار گرفته شود.»