گروه تاریخ اقتصاد- قسمت نخست مذاکرات اقتصادی نمایندگان مجلس شورای ملی در روز یکشنبه، 17 آبان 1286 شمسی را می‌خوانید: (جناب وثوق‌الدوله راپورت انجمن مالیه را که در این مدت با زحمات زیاد جمع و خرج را تسویه کرده و محل شش کرور کسر را پر کرده قرائت کردند.)

(همه از کمیسیون مالیه اظهار تشکر کردند).
وزیر مالیه: شرحى که از طرف کمیسیون مالیه داده شده فى‌الحقیقه هرچه من ملاحظه کردم بالاتر و بهتر از این نمی‌شود؛ این مدت شب و روز را زحمت کشیده نهایت وطن‌پرستى را به خرج دادند، خیلى هم باید اظهار تشکر و امتنان از آنها نمود، اما تفصیل کتابچه را ایشان مفصلا گفتند، من به‌طور‌خلاصه عرض می‌کنم از سى، چهل سال قبل مالیات هیچ میزان صحیحى نداشته، چنانچه کرارا درخصوص تعدیل علمى عرض کرده‌ام که مالیاتى از روى تعدیل علمى نباشد هیچ فایده ندارد؛ خرج هم همین‌طور بوده هیچ بناى صحیحى نداشته، به این‌ترتیب که عرض کردم و شالوده ریخته‌شده، همه عالم می‌دانند که ما بعد از این می‌توانیم ترقى کنیم، تمام چشمه‌هاى ثروت ما زیر خاک است، در این مدت ما نمی‌دانستیم چه کنیم و بودجه مملکت مغشوش بود؛ معادن ما تمام زیر خاک بوده و خاک ما از براى زراعت بهتر از هر خاکى است و به‌واسطه مسامحه و سهل‌انگارى این‌طور شده و حالا همه می‌دانید که این اول قدمى است که ما در راه ترقى برداشته‌ایم و به این وسیله به همت وطن‌پرستان ترقیات عالیه خواهیم نمود! این جرح و تعدیل علاج فورى بود که شد.
آقا سید عبدالله: با اینکه این تعدیل در کمیسیون شده، آیا طورى هست که همه ملتفت باشند که تعرض به حقوق اهل حقوق نشده، چنانچه بعضى شهرت‌ها داده شده بود، اگر این‌طور است بسیار خوب است.
(گفته شد بلى همین‌طور است).
حاج سید نصرالله: از حقوق ضعفا چیزى کسر نشده است، بلکه قریب یک کرور که در نظر گرفته‌اند براى مخارج اتفاقیه و اهل استحقاق است که در حین لزوم ملاحظه شود.
رییس: یکى از آن قلم‌هاى درشت قدرى کسر شده است، ولى از باب استحقاق چیزى کسر نشده است، بلکه کمال دقت و ملاحظه شده است.
وزیر مالیه: اینکه فرمودید رعایت ارباب استحقاق شده است یا نه؟ من هم مطلع بودم که رعایت و ملاحظه اشخاصی که محتاج به این حقوق هستند شده است و عرض کردم که این اصلاح فورى است، ولى وقتی که اصلاح صحیح و ممیزى شود این عایدى که پانزده کرور باشد چیزى نیست همچون به نظر می‌آید که بنده می‌گویم مالیات باید تعطیل شود، ولى اینطور نیست و غیرممکن است که بر مالیات تحمیل شود، بلکه بنده می‌گویم همین مالیاتى که حالیه هست در بعضى از جاها تحمیل شده و زیاد می‌گیرند؛ مالیات باید از روى آب و خاک و کشت و زرع روی هم باشد، نسبت به منافع ملکی و عایدات آن مالیات گرفته شود آن وقت عایدی مملکت چند مقابل شده و همه هم به میل و رضایت می‌دهند.
آقا سید عبدالله مجتهد: در بدو تاسیس مجلس از زمان مشیرالدوله همیشه مقصود ما این بود که یک ترتیب صحیحى در مالیات داده شود و عشر گرفته شود مثل زکات، در این صورت به کسى هم ضرر نخواهد رسد و چند مقابل حالیه هم خواهد شد.
وزیر مالیه: مقصود بنده هم همین است.
آقا سید عبدالله مجتهد: مقصود این است که به همان قانون اسلامى براى حفظ حدود و ثغور و منافع عامه مثل زکات عشر بدهند در این باب زحمت را بر خود هموار نموده یک ملاحظه در کلیه مملکت بکنید که هم اضافه از حالا خواهد شد و هم به میل خواهند داد، حالا نمی‌دانم دراین خصوص اقدامى خواهید کرد یا خیر؟
وزیر مالیه: مقاصد ما همین است همه اقرار داریم که مملکت ما خراب است و مالیات ما هم همین‌طور؛ مالیه ما نباید اینقدر باشد! باید درصدد اصلاح برآییم و چشمه‌هاى ثروت خودم را باز کنیم و مالیات را همین‌طور که فرمودید از روى عدالت بگیریم و در این خصوص همه باید خشنود شوند که مالیات از روى عدالت گرفته می‌شود و مملکت هم آباد می‌شود و از بابت خرج هم بعدها به این ترتیب که همیشه وجهى موجود خواهد بود که در هر مورد مجلس تصویب کند به مصرف برسد.
مستشارالدوله: این شش کرور کسر اگر تسویه نمی‌شد سال دیگر هفت کرور می‌شد و در شش ماه دیگر محتاج بودیم به یک قرض جدید که موجب خرابى مملکت می شد و مجبور بودیم که یا بر دخل بیفزاییم یا از خرج کسر نماییم تا اصلاح شود. بدیهى است که در جمع تنها آن‌طورى که جناب وزیر مالیه فرمودند با حال مالیه مملکت نمی‌شد به این زودى زیاد کنیم، ناچار باید در هر دو اصلاح می‌شد؛ لذا در جمع سه فقره اصلاح کردیم و آن جمع تفاوت عمل بر مالیات و موقوفى تسعیرات و تفاوت ممیزى سیستان بود، اما در خرج آنچه راجع به حقوق قشون بود، چون حالا نمی‌شد کاملا رسیدگى شود ناچار از اشخاصى که هیچ در جزو قشون نبودند کسر شد و در باب سایر ارباب حقوق عمده نظر کمیسیون بر این بود که اشخاص بزرگ که استطاعت دارند اندکى همراهى و کمک نموده از جزئى حقوق خود صرف‌نظر نمایند کسر شد از قبیل شاهزادگان و وزرا و با این حال هم باز استحقاق صاحب حقوق و رعایت قدمت هم شده و به همه جهت از حقوق کلیه نهصد هزار تومان و کسرى کم شده و این مبلغ در مقابل دویست هزار نفر ارباب حقوق فى‌الحقیقه خیلى کم است.